Hazır kahveler dünyanın pek çok bölgesinde oldukça populer. Kimi ülkelerde tüm kahve tüketiminin % 50’sinden fazlasını bu kahveler oluşturuyor. Bu kahve kolay hazırlanması ve fazla donanım gerektirmemesi dışında ucuz olması nedeniyle de populerliğini koruyor.
Normal kahvenin gerek genel sağlık, gerekse kalp damar sağlığı açısından olumlu ve olumsuz yönlerini biliyoruz. Hazır kahvelerin olumlu ve olumsuz yönlerini incelemek ve normal kahveler ile karşılaştırmak da bu yazının konusunu oluşturuyor.
Hazır kahve pratik ve ucuzdur
Hazır kahve nedir?
Kurutulmuş kahve ekstresinden yapılan suda eriyebilir kahvelere hazır kahveler adını veriyoruz. Kahve ekstresi kahve çekirdeklerinin tıpkı normal kahvenin demlenmesi gibi ancak daha yoğun şekilde demlenmesi sonucu elde edilir. Demleme sonrasında ekstrenin suyu uçurularak kuru kahve ekstresi tozu veya granülleri elde edilir. Suda eriyebilen bu toz veya granüller hazır kahve adını alır.
Püskürterek kurutma: Kahve ekstresinin sıcak kuru havaya ince bir sprey halinde püskürtülerek suyunun hızla uçurulması ve kahvenin toz veya küçük parçacıklar halinde elde edilmesi ile yapılır. Bu yöntemle genellikle klasik olarak bilinen koyu renkli toz kahve elde edilir.
Dondurarak kurutma: Kahve ekstresi dondurularak küçük parcalara ufalanır ve daha sonra düşük ısılı ve düşük basınçlı bir ortamda kurutulur. Bu yöntemle de genellikle “gold” olarak bilinen granül kahve elde edilir.
Her iki yöntem de kahvenin kalitesini, kokusunu ve lezzetini korur. Sonrasında bir fincan (150 ml) sıcak suya bir çay kaşığı hazır kahveyi karıştırarak içmek kalır. Sertlik, suya katılan hazır kahvenin miktarını azaltıp çoğaltarak ayarlanabilir.
Fazla kafeinin anksiyete, uykusuzluk, huzursuzluk, midede kaynama, ellerde titreme ve çarpıntı yapabildiği bilinmektedir.
Hazır kahveler ve akrilamid
Akrilamid, kahve çekirdeklerinin kavrulması sırasında ortaya çıkan ve zararlı olma potansiyeli taşıyan bir bileşiktir. Bu bileşik ayrıca çeşitli gıdalarda, hava kirliliğinde, ev eşyalarında ve kişisel bakım ürünlerinde de bulunur ve sinir hasarı yapabilme ve kansere yol açabilme potansiyeli taşır.
Hazır kahvelerde normal kahvelere oranla neredeyse iki kat fazla akrilamid bulunur. Buna karşılık; gerek normal ve hazır kahvelerle, gerekse diğer gıdalarla alınan akrilamid miktarı tehlikeli olduğu gösterilmiş miktarlardan çok daha azdır.
Hazır kahve içmenin yararları
Hazır kahveler de tıpkı normal kahvelere benzer sağlık yararlarına sahiptir. Bu yararlar şu şekilde sayılabilir:
Bu çalışmaların tümünün gözlemsel olduğunu belirtmekte yarar vardır. Bu çalışmaların sonuçlarına göre nedensellik bağlantısı kurmak güçtür, ancak kahve tüketimi ile yukarıdaki durumlar arasındaki birliktelik ifadesini gösterir.
Bu yararları elde etmek için tüketilmesi tavsiye edilen hazır kahve miktarı günde 3- 5 fincandır. En iyi tüketim şekli şekersiz içmektir. İstenirse süt veya laktoz intoleransı olanlarda laktozsuz süt ilave edilebilir, yada tatlandırıcı kullanılabilir, ancak toz kahve kreması kullanımından kaçınmak önerilir.
Tansiyon nedir sorusunun kısaca yanıtı kalp tarafından damarlara pompalanan kanın damar duvarına yaptığı basınçtır şeklinde ifade edilebilir. Tansiyon diye kısaca söylediğimiz kavramın asıl adı “arter kan basıncı”dır.
Belirli sınırlar içinde kalmak kaydıyla, “tansiyon ne kadar düşükse o kadar iyidir” prensibi geçerlidir. Herhangi bir şikayete yol açmadığı takdirde tansiyonun kaç olduğunun bir önemi yoktur.
Ortostatik (postural) düşük tansiyon: Vücut pozisyonundaki ani değişmeler sonucunda ortaya çıkan ve sersemlik yaratan düşük tansiyona verilen isimdir. Genellikle yataktan veya oturulan yerden hızlı kalkıldığında görülür.
Yemek sonrasında olan düşük tansiyon: Özellikle ağır yemekler sonrasında kanın sindirim sisteminde yoğunlaşması sonucu oluşan ortostatik düşük tansiyona denir.
Sinir sistemi bağlantılı düşük tansiyon: Uzun süre ayakta kaldıktan veya aynı pozisyonda oturduktan sonra görülen düşük tansiyondur.
Ağır hipotansiyon: Genellikle ağır kan kaybı, enfeksiyon veya şiddetli allerji sonucunda ortaya çıkar ve yaşamı tehdit edebilir.
Özellikle ayağa kalkınca olan dengesizlik ve sersemlik
Görme bulanıklığı
Güçsüzlük
Yorgunluk
Bulantı
Soğuk, soluk ve nemli cit
Konsantrasyon ve hafıza sorunları
Yalpalama
Bulantı
Bayılma
Yukarıdaki belirtilerden biri bile varsa doktora müracaat edilmelidir. Eğer düşük tansiyon tanısı konduysa ve düşme veya bayılma gibi belirtilerde artış olduysa veya ilaç veya reçetesiz destekler sonrasında belirtiler görülüyorsa yine doktorla görüşmekte yarar vardır.
Aşırı düşmüş tansiyon ise hayati tehlike yaratması bakımından acil bir durumdur ve acil tıbbi müdahale gerektirir.
Düşük tansiyon için tedavi yaklaşımı
Düşük tansiyon için tedavi yaklaşımı altta yatan nedenlerle yakından ilişkilidir.
Altta yatan nedeni sapta ve gider
Susuzluk: Sıvı alımını, egzersizi, barsak fonksiyonlarını ve terlemeyi sorgula
Diyete bağlı nedenler: Demir, protein, vitaminler, sodyum ve kalsiyum alımını araştır
Yine altta yatan nedenle ilişkili olarak doktorunuz aşağıdaki önerilerde bulunabilir.
Diyetteki tuz miktarını arttırmak
Alkolsüz sıvı alımını arttırmak
Alkolden uzak durmak
Sıcak havada veya ateşli hastalık geçirirken sıvı alımını daha da arttırmak
İlaçları ve kullanılan diğer maddeleri gözden geçirmek
Egzersizi arttırmak
Yatılan veya oturulan yerden ayağa kalkarken dikkatli olmak
Ayağa kalkmadan önce ayakları ve ayakbileklerini birkaç kez kasıp bırakmak
Uyunan yatağın başının yüksek olmasını sağlamak
Ağır kaldırmaktan kaçınmak
Tuvalette ıkınmaktan kaçınmak
Uzun süre hareketsiz ayakta durmaktan kaçınmak
Sıcak suyla banyo yapmaktan veya sıcak su havuzu, sauna, buhar odası gibi yerlerden kaçınmak
Tuvalet ve banyo güvenliği için gerekli tedbirleri almak
Sık ve küçük porsiyonlar halinde yemek, karbonhidratları azaltmak, yemekten sonra dinlenmek, tansiyon düşürücü ilaçları yemekten önce almamak
Gerekirse basınçlı çoraplar giyerek kanın bacaklarda toplanmasına engel olmak
Boyna baskı yapabilecek sert yakalı gömlek veya sıkı boyunlu kazak gibi giyeceklerden kaçınmak
Banyo ve tuvalet güvenliği
Bu yöntemler yeterli olmazsa, zaman zaman ilaç desteği gerekebilir. Kullanılacak ilaçların cinsine ve dozuna doktor karar verecektir. Ancak, iyi bir yaklaşım çoğu zaman sorunu çözer ve istenmeyen olayları önler.
Safra kesesi, karaciğerin altında yer alarak safrayı depolayan ve gerektiğinde barsağa gönderen bir organdır.
Safra taşları, normalde barsağa akması gereken safranın safra kesesinde yoğunlaşıp çökmesi sonucunda oluşan yapılardır. Her 5 erkekten birinde ve her 3 kadından birinde yaşamlarının bir döneminde safra taşlarına rastlanır.
Safra taşları kum tanesi boyundan pinpon topu boyuna kadar değişen boyutlarda olabilir.
Kolesterol taşları: Tüm safra taşlarının % 80’ini oluşturur. İçinde kolesterol (%70), safra tuzları, safra boyaları ve inorganik kalsiyum tuzları bulunur.
Siyah pigment taşları: Safrada kan hücrelerinin yıkım ürünü olan kalsiyum bilirubinattan oluşurlar.
Kahverengi pigment taşları: Safra kesesi ve yollarında oluşan bakteri veya helmint (barsak kurdu) enfeksiyonları sonucunda oluşurlar.
Safra taşları belirti ve bulguları
Normalde safra taşları ağrı yapmaz. Ağrı, safra kesesi kanalının veya diğer safra yollarının taş tarafından tıkanması sonucunda safra akışının engellenmesiyle oluşur. Tüm safra taşlarının % 80’i belirtisiz seyreder ve başka amaçlarla yapılan görüntülemeler sonucunda saptanırlar.
Safra taşlarının ağrısı “biliyer kolik” adıyla da bilinir ve daha ziyade karnın sağ üst kısmında yoğunlaşır. Bu ağrılar zaman zaman, özellikle de kızartmalar gibi yağdan zengin gıdalar yendiği zaman olur ve genellikle birkaç saatten daha uzun sürmez.
Belirtiler şu şekilde sayılabilir:
Karnın özellikle sağ üst kısmında ve kaburgaların hemen altında ağrı
Sağ omuz veya sırt ağrısı
Midede dolgunluk hissi ve ağrı
Bulantı ve kusma
Hazımsızlık, şişkinlik, reflü ve gaz gibi diğer sindirim sistemi sorunları
Ancak, aşağıdaki şiddetli enfeksiyon veya enflamasyon belirtileri ortaya çıkarsa hastaneye müracaat etmek gerekir.
Birkaç saatten daha uzun süren karın ağrısı
Ateş ve üşüme- titreme
Ciltte veya gözlerde sarılık
İdrar renginin koyulaşması ve dışkı renginin kil rengine dönmesi
Safra taşları için risk faktörleri
Safra taşları için risk faktörleri yaşam tarzına bağlı olanlar, kontrol edilemeyenler ve tıbbi risk faktörleri olarak üçe ayrılır.
Yaşam tarzına bağlı risk faktörleri
Kontrol edilemeyen risk faktörleri
Tıbbi risk faktörleri
Fazla kilolu veya obez olmak
Kadın olmak
Siroz varlığı
Yağdan ve kolesterolden zengin, liften fakir beslenmek
Kimi etnik gruplara mensup olmak (hispanikler, kızılderililer gibi)
Gebelik
Kısa zamanda çok kilo vermek
Ailede safra taşı öyküsü
Kimi kolesterol ilaçları (kolestiramin, kolesevelam gibi safra tuzu bağlayıcı ilaçlar)
Şeker hastalığı (diyabet)
40 yaş üzerinde olmak
Yüksek doz östrojen içeren ilaçlar, doğum kontrol hapları ve menopoz sonrası hormon tedavisi
Yeterli egzersiz yapmamak
Crohn ve benzeri enflamatuar barsak hastalıkları
Açlık diyetleri ve obezite cerrahisi
Hemolitik anemi gibi kan hücrelerinin vücut içinde yıkımının arttığı hastalıklar
Safra taşları için risk faktörleri
Hernekadar kimi ilaçlar safra taşı riskini arttırıyor olsalar da, doktorun onayını almadan ilaç kesilmemelidir.
Komplikasyonlar ve uzun dönem riskler
Akut kolesistit
Taş safra kesesi kanalını tıkadığı zaman kesede enflamasyon ve enfeksiyona neden olur. Akut kolesistit denen bu tablo acil bir durumdur. Bu tabloya belirti veren safra taşlarının % 1- 3 kadarında rastlanır.
Akut kolesistit belirtileri şunlardır:
midenin üst kısmında, karnın sağ- üst kadranında veya sırtın sağ- orta kısmında ağrı
Ateş ve üşüme-titreme
Bulantı- kusma
İştah kaybı
Bu durumda vakit geçirmeden acile başvurmak gerekir.
Diğer komplikasyonlar
Tedavi edilmemiş safra taşları aşağıdaki sorunlara da yol açabilir:
Safra yollarının tıkanmasına bağlı sarılık
Kolanjit, yani safra yolları iltihabı
Sepsis, yani kana bakteri karışması sonucu olan ağır sistemik enfeksiyon
Pankreatit, yani pankreasın iltihaplanması
Safra kesesi kanseri
Safra taşlarının safra kanallarını tıkaması
Safra taşları tanısı
Kan testleri: Enfeksiyon ve tıkanmanın derecesini saptamak veya diğer nedenleri dışlamak amacıyla yapılır.
Ultrason: Karaciğer ve safra kesesini görüntülemek üzere yapılır.
BT incelemesi: Daha ayrıntılı görüntüleme sağlar.
MR kolanjiopankretografi: Safra yolları ve pankreasın daha ayrıntılı görüntülenmesini sağlar.
Kolesintigrafi (HIDA): Safra kesesi kasılmasını görüntülemek amacıyla yapılır.
Endoskopik retrograd kolanjiopankreatografi (ERCP): Endoskopi ile safra yollarını boyayla doldurup görüntülenmesini sağlar.
Endoskopik ultrason: Özel bir endoskopla safra taşlarını görüntülemek amacıyla yapılır.
Hangi tetkikin ne zaman yapılacağına doktor karar verecektir.
Tedavi
Korunma
Safra taşı oluşumunu engellemek veya olan safra taşlarının sorun yaratacak hale gelmesinden korunmak için normal sağlıklı yaşam koşulları gereklidir. Bunlar şu şekilde sayılabilir:
Kilo fazlalığından ve obeziteden korunmak, sağlıklı kiloda kalmak
Ağrı yapan veya diğer belirtileri veren safra taşlarında ameliyat
Ameliyatı tolere edemeyecek veya ameliyat olmak istemeyen hastalarda safra taşı eriten ilaçlar
Akut kolesistit varlığında ameliyat
Safra taşı ve pankreatit birlikteliği varsa ameliyat
Safra kanallarının tıkanmasına bağlı sarılık varsa hastanın durumuna göre ameliyat veya önce ERCP ile taşın alınması ve sonra ameliyat yöntemleri kullanılabilir.
Yaşlanmayla birlikte hafoza zayıflar. Bu durum “yaşa bağlı hafıza zayıflaması” olarak bilinir ve normal yaşlanma sürecinin bir parçası olarak kabul edilir.
Buna karşılık demans, yani bunama tümüyle farklı bir kavramdır. Her ne kadar en sık yaşlılarda görülse de, temel özelliği kognitif fonksiyonda yani işlevsel düşünce yeteneğinde kötüleşmedir.
Demans soklığı
Çoğu insanın düşündüğünün aksine, demans bir hastalık değil, bir sendrom yani belirtiler bütününi içeren bir şemsiye deyimdir. Bu kapsamda hafıza, düşünme, uyum gösterme, anlama, hesap yapabilme, öğrenme kapasitesi, dil, karar verme yeteneği ve günlük faaliyetleri sürdürebilme yer alır.
Demans tipleri
İnsanlar çoğu zaman Alzheimer hastalığı ve demans deyimleri aynı anlamda kullanılsa da, ikisi aynı şey değildir. Alzheimer hastalığı demans şemsiyesi altındaki pek çok klinik tablodan sadece bir tanesidir. Demans şemsiyesi altında 400 üzerinde tablo yer alır.
Demans, pek çok kognitif bozukluk tipini içeren bir şemsiye deyimdir.
Aşağıdaki şekilde en sık rastlanan başlıca 10 demans tipi görülmektedir.
Beyin hücrelerinin ölümü ve beyinde amiloid ve tau proteinlerinini oluşturduğu plaklarla seyreden Alzheimer hastalığı tüm demans olgularının yaklaşık dörtte üçünü oluşturur. Bu hastalığın erken belirtileri depresyon, kısa dönem hafızanın kaybı, konfüzyon, duygudurum değişiklikleri ile konuşma ve yürüme güçlüğüdür.
İkinci en sık rastlanan demans tipi olan vaskuler demansın nedeni, beyindeki yetersiz kan akımıdır. Genellikle inme sonrasında ve damar sertliğinin bir sonucu olarak ortaya çıkar. Belirtiler sebebe bağlı olarak yavaş yavaş veya aniden ortaya çıkabilir. Erken dönemlerde konfüzyon ve idrak bozukluğu ile başlayan belirtiler, daha sonra konsantrasyon bozukluğu ve iyi bildiği işleri yapma güçlüğü ile devam eder. Birlikte görme sorunları ve halusinasyonlar da bulunabilir.
Lewy cisimcikleri, beyindeki sinir hücrelerinin içinde oluşarak hücrelerin işlev yapmasını ve sinyal iletişimini engelleyen protein birikimleridir. Bunun sonucunda hafıza kaybı, idrak bozukluğu ve görsel halusinasyonlar ortaya çıkar. Uyku düzeni de bozulabilir ve tüm gece uyanık kalıp gündüzleri uyumalar ortaya çıkabilir. Belirtilerin çoğu diğer demans tipleriyle aynıdır.
Normalde beynin hareket fonksiyonu ile ilgili bölgeleri ile ilgili bir sorun olan Parkinson hastalığı ileri dönemlerinde demansa da neden olabilir. Önce karar verme sorunları ile başlayan demans belirtileri daha sonra depresyon, halusinasyonlar, konfüzyon, paranoya ve konuşma bozukluğu ile devam eder.
Frontotemporal demans veya diğer adıyla Pick hastalığı beynin ön ve yan bölümlerini tutan bir sorundur. Bunun sonucunda öncelikle konuşma ve davranışlar bozulur. Başlangıç yaşı bu hastalıkta 45’e kadar düşebilir.
Creutzfeldt-Jakob veya diğer adıyla deli dana hastalığı, demansın en nadir rastlanan tiplerinden biridir ve yaklaşık bir milyonda bir rastlanır. Hızlı seyirli bir tablo olan bu durum genellikle bir yıl içinde ölümle sonuçlanır. Bulguları genel demans belirtileriyle aynıdır, ayrıca kas sertlikleri ve seğirmeleri de bulunabilir.
Wernicke Korsakoff sendromu aslen bir demans tipi olmasa da, belirtilerinin benzer olması nedeniyle o grupta sayılan bir durumdur. Temel nedeni beynin alt kısımlarında oluşan B1 eksikliğine bağlı kanamadır. Bu durum en sık alkolizmde görülür, ancak beslenme bozukluğuna veya kronik enfeksiyonlara bağlı olarak da ortaya çıkabilir.
Normal basınçlı hidrosefali, beynin ventriküllerinde aşırı sıvı artışı sonucunda beyin dokusunu baskı altına alarak demans belirtilerine yol açan bir durumdur. Buna yol açan nedenler kaza, kanama, enfeksiyon, beyin tümörleri veya geçirilmiş beyin ameliyatları olabilir. Başlıca belirtileri denge bozuklukları, unutkanlık, duygudurum değişimleri, depresyon, düşmeler ile idrar ve dışkı kaçırma şeklindedir. Bu durum erken dönemde farkedilirse cerrahi müdahale ile kalıcı hasar bırakmadan düzeltilebilir.
Huntington hastalığı belirtileri genç erişkinlerde başlayan genetik bir durumdur. Beyin hücrelerinin ölümü sonucunda hareket bozuklukları ve demans belirtileri ortaya çıkar.
Karma demans, bir kişide birden fazla demans tipinin birlikte olmasıdır. En sık rastlanan tipi Alzheimer hastalığı ile vaskuler demans birlikteliğidir. Karma demansı olan kişilerin yarıya yakınında bu birlikteliğin farkına varılamaz.
Demans belirtileri
Demans her kişide farklı özellik gösterir. Bu farklar beynin tutulan bölgesine ve hastanın kişilik yapısına bağlı olarak ortaya çıkar.
Her ne kadar en iyi bilinen belirti hafıza sorunları olsa da, başka belirtiler de gözden uzak tutulmamalıdır. Erken belirtilerin başlıcaları aşağıdaki şekilde gösterilmektedir.
Demansta 10 erken belirti
Hafıza kaybı
Normal unutkanlıkla demanstaki hafıza kaybı arasındaki fark, demansta yakın dönem hafızanın kaybolmasıdır. Eskiden olan olaylar çok iyi hatırlanırken, birkaç dakika veya birkaç saat önce olan olaylar unutulur, bunun sonucunda aynı soru tekrar tekrar sorulur. Bu nedenle, bu kişilerin günlük hayatlarını idame ettirecek faaliyetleri sürdürmeleri güçleşir. Örneğin, bu kişiler öğle yemeği yiyip yemediklerini veya torunlarının adlarını unuturlar.
Bilindik işleri yapma güçlüğü
Diş fırçalama veya sofrayı hazırlama gibi günlük basit işleri yaparken fazla düşünmeyiz. Ancak, demansı olan kişiler bu gibi basit işleri yaparken bile güçlük çeker ve işleri doğru sırayla yapmayı beceremezler. Örneğin, daha yıkanmamış bir gömleği ütüler veya tabağı yemek masasına değil de yatak odasına götürürler.
Zaman ve mekan uyumsuzluğu
Ara sıra haftanın hangi günü olduğunun şaşırılması mümkündür. Ancak, demansı olan kişiler gündüzü ve geceyi karıştırabilirler veya çok iyi bildikleri yerlerde kaybolabilirler.
Karar algısının kaybı
Herkes hayatta zaman zaman kötü kararlar verir. Ancak demansta basit kararlar bile sorun olur. Örneğin demanslı kişi kendi evini ederinin yüzde birine satabilir veya yaz ortasında palto giyebilir.
Duygudurum, kişilik veya davranış değişiklikleri
Yaşamdaki çeşitli olaylar karşısında duygudurum değişiklikleri olması normaldir. Ancak, demans varlığında duygudurum değişiklikleri alışılmadık olur. Belli bir neden olmaksızın duygudurum değişimleri yaşanabilir ve tepkiler aşırı olabilir. İlgisiz bir konu büyük üzüntü veya kızgınlığa neden olabilirken, ciddi bir konu hiç tepkiye yol açmayabilir.
Görüntü ve derinlik algısında bozulma
Demansı olanlarda görüntülerle veya derinlik algısı ile ilgili bozulmalar olur. Örneğin, mesafe ve derinlik kararları hatalı olur veya renk yada kontrast algısı bozulabilir. Bu durum yaşlılıkta sık rastlanabilen katarakt benzeri problemlerden bağımsızdır ve demanslı yaşlılarda çok sık düşme nedeni olur.
Eşyaların yerini karıştırma
Herkes zaman zaman kullandığı eşyaları alışılmadık yerlere koyup sonra arayabilir. Buna karşılık, demansı olanlarda eşyaları olması gereken yerlere koyma ile ilgili uç sorunlar görülebilir. ütüyü buzdolabına, kol saatini şeker kavanozuna koyma gibi durumlar sıktır.
İşten ve sosyal faaliyetlerden uzaklaşma
Demansı olan bir kişi genellikle çevresine olan ilgisini yitirir. Örneğin, uzun saatler boyunca televizyonun önünde oturabilir, alışılmadık ölçüde uzun süre uyuyabilir veya sevdiği faaliyetlere karşı tüm ilgisini yitirebilir.
Dil ve iletişim sorunları
Demans kişilerin konuşma sırasında kullanılması gereken kelime veya deyimleri bulamamasına veya onların yerine alışılmadık kelime veya deyimleri kullanmasına neden olabilir. Örneğin, “lamba” yerine “ışık veren alet” diyebilirler.
Planlama ve sorun çözme güçlüğü
Demans kişilerde basit işler için bile planlama ve takip güçlüğü yaratır. Örneğin alışveriş listeleri oluşturma veya aylık faturaları takip etme gibi işler sorun haline gelir.
Demans gidişini evrelendirmek için çeşitli yollar vardır, ancak en sık kullanılan evreleme yöntemi başkalarına bağımlılık derecesi ölçütlü olandır.
Demans evreleri
Hafif kognitif bozukluk
Yaşlı kişilerin çoğunda görülebilen hafif kognitif bozukluk unutkanlık, isim bulma güçlüğü ve kısa dönem hafıza problemleri ile seyreder. Bu kişilerin bir kısmı demansın daha ileri evrelerine doğru ilerler, ancak çoğu bu aşamada kalır. Bu kişiler genellikle herhangi bir yardıma gerek duymadan yaşamlarını sürdürebilir.
Hafif demans
Hafif demans aşamasında isim ve kelime bulma güçlüğü, eşyaların yerini karıştırma, kafa karışıklığı ile planlama ve sorun çözme güçlüğü basit hafıza sorunlarına eklenir. Sıklıkla duygudurum dalgalanmaları ve sosyal uyumsuzluklar da görülür. Buna karşılık, bu kişiler hala genellikle başkalarına bağımlı olmadan yaşamlarını sürdürebilir ve sadece zaman zaman desteğe ihtiyaç duyarlar.
Orta derecede demans
Orta derecede demansta hafıza kaybının, konfüzyonun ve karar algısının ilerlemesinin yanısıra bu kişilerde alınganlık, şüphecilik ve uyku bozuklukları ortaya çıkar. Belirtilerin genellikle öğleden sonra ve gece artış gösterdiği gözlenir. Bu kişiler günlük yaşamlarında sıklıkla yardıma gerek duyarlar.
Ağır demans
Daha ileri dönemde aşırı hafıza kaybı, hareketliliğin sınırlanması, yutma ve mesane ve barsak kontolü gibi işlevlerin güçleşmesi sözkonusu olur. Bu kişiler gece gündüz desteğe ihtiyaç duyarlar.
Demanstan korunma
Demanstan korunmanın belli bir yöntemi yoktur. Ancak temel sağlıklı yaşam koşullarının demansın hem oluşumunu önlediği, hem de ilerlemesini yavaşlattığı bilinen bir gerçektir.
Şekerden, rafine karbonhidratlardan ve doymuş yağlardan fakir, diğer taraftan omega 3 ve vitamin ve minerallerden zengin bir diyet uygulanması sağlıklı bir metabolizma, antienflamatuar ve antioksidan etkiler ve sonuçta demans riskinin azalması anlamına gelir. Genellikle bu iş için en uygun diyetAkdeniz diyetidir.
Genellikle geri döndürülemez ve tümüyle iyileştirilemez bir durum olan demansta yapılan tedavilerin amacı belirtileri hafifletmek ve gidişi yavaşlatmaktır.
İlaçlar
Demansta ilaç kullanımının amacı gidişi yavaşlatmak, belirtileri hafifletmek ve birlikte bulunan depresyon ve gerginlik gibi durumları kontrol etmektir. İlaç tedavisi sırasında başka nedenlerle kullanılan ilaçlarla ve bitkisel desteklerle etkileşimlere özellikle dikkat etmek gerekir.
Zihni çalıştıran aktiviteler
Tıpkı vücut gibi, beyin de kondisyonda kalmak için çalışmaya ihtiyaç duyar. Bu nedenle bulmacalar, kitap okuma, bilgisayar ve masa oyunları oldukça yararlı olur. Bu tip faaliyetlerin kognitif fonksiyonun kötüleşmesini yavaşlatıcı etkisi olduğu gösterilmiştir.
Psikoterapi
Çeşitli psikoterapi yöntemleri demanslı kişinin hafızasını canlandırmada yardımcı olabilir. Ayrıca eski hatıraların canlandırılması, sevilen müzikler ve eğlenceli filmler yaşam kalitesinin artışını sağlar.
Demanslı kişinin bakımı bakan kişi açısından da pekçok zorluk içerir. Her şeyden önce, demansın kesin tedavisi olmayan ilerleyici bir hadise olduğunun akılda tutulması gerekir. Bu nedenle, hastayla ilgilenen kişinin de neredeyse hasta kadar desteğe ihtiyacı vardır. Bu konuda profesyonel yardım almak her durumda yararlı olacaktır. Genel olarak yapılması gerekenler konusunda Alzheimer Derneği’nin web sayfası bilgi vermektedir.
Zayıflama diyeti uygulandıktan sonra kaybedilen ağırlığın aynını veya daha fazlasını kazanmaya yoyo fenomeni denir. Kilo verip geri alma şeklindeki bu döngüler yoyo isimli oyuncağın hareketlerine benzediği için bu ismi alır.
Bir kişiye yoyo fenomeni denmesi için hayatı boyunca en az iki kez zayıflama gayretine girmiş olması ve her seferinde verdiği kilonun daha fazlasını tekrar almış olması gerekir. Bu kişiler başlangıçta diyet ve diğer yöntemleri çok iyi uygulayarak hızla kilo verir, ancak sonrasında eski alışkanlıklarına geri dönerek yeniden kilo alırlar. Bu duruma kadınlarda erkeklere oranla 3 kat daha sık rastlanır.
Yoyo fenomeninin oluşumu
Yoyo fenomeni nedenleri
Yaşam tarzına uymadığı için sürdürülemeyen diyet ve yöntemleri kullanma
Psikolojik durum değişiklikleri
Açlığın tetiklediği yeme atakları
Sık aralıklarla ve düzensiz yapılan diyetler
Bilinçsiz kullanılan zayıflama ilaçları
Kişiye özgü olmayan “konfeksiyon” zayıflama yöntemleri
Kısa vadeli hedeflere, örneğin yaz tatili, düğün, parti vb. gibi sosyal olaylara yönelik zayıflama gayretleri
Alışkanlıklara uymayan yemek düzeni genellikle kalıcı olmaz.
Yoyo fenomeninin yarattığı sorunlar
Kişinin kendi vücuduyla sağlıksız ilişki kurmasına neden olması: Vücut yapısı ile ilişkili takıntıların oluşması, ruh sağlığını büyük ölçüde etkiler. Kilo verildiği zaman oluşan kendi vücudundan mutlu olma hissi, yeniden kilo alınması sonucunda yerini karamsarlığa, başarısızlık hissine ve kişinin kendisine karşı öfke duyması hissine bırakır. Bunun sonucunda anksiyete veya depresyon tetiklenebilir.
Sonuçların tutarlı ve kalıcı olmaması: Uygulanan diyetlerin çoğu zaman kısıtlayıcı olması ve vücudun gerek duyduğu pek çok besini dışlaması nedeniyle sonuç genellikle sağlıksız olur.
Uygulayanı suçlayıcı olması: Uygulanan yöntemler sonucunda kilo verilmesi yöntemin başarısı olarak kabul edilirken, yeniden kilo alınması uygulayıcıyı kilo almanın sorumlusu olarak suçlar. Kısacası, yöntem iyi ama uygulayan kötü algısını yaratır.
Tartı rakamlarına karşı takıntı yaratması: Kilo vermenin diğer yararlarının tümü gözardı edilerek hedef sadece kilo verme miktarı olarak saptanır. Oysa, sağlıklı kişilerde bile dengeli beslenme ve orta dereceli aktivite ile 3- 5 kg arası kilo değişikliği son derece normaldir.
Farklı yemek yeme paternlerine uyum gösterme güçlüğü: Alışkanlıklara aykırı yemek yeme zorlaması genellikle sürdürülebilir değildir.
Metabolizmanın etkilenmesi: Hızlı diyet yapma sonucunda bazal metabolizma hızı düşer ve vücut daha fazla depolama gayreti içine girer. Bunun sonucunda vücut enerji tasarrufuna girer ve az kalori almaya rağmen kilo verme hızı yavaşlar.
Kas kaybı: Kısıtlayıcı diyetler, özellikle de yeterli egzersizle desteklenmedikleri zaman, yağ dokusu ile birlikte kas kaybına da yol açarlar. Sonradan kilo alma döneminde yağ dokusu yeniden artar, ancak kas dokusu için aynı şey sözkonusu değildir.
Enflamasyon artışı: Aşırı kalori kısıtlamasının yarattığı metabolik stres kortizol salınımına yol açarak vücutta enflamasyon artışına neden olur. Bu durum da romatizmal hastalıklardan kalp sorunlarına ve hatta kansere kadar pek çok olayı tetikleyebilir.
Kalp hastalığı riskinde artış: Yoyo fenomeni tarafından yaratılan metabolik stres ve tetiklenen enflamasyon artışı koroner kalp hastalığı riskini arttırır. Yapılan bir çalışmada, kı kilo verip alan menopoz sonrası kadınlarda ani ölüm riskinin 3,5 kat, ölümcül kalp krizi riskinin % 66 arttığı saptanmıştır.
Obezite çok faktörlü bir sorundur ve kişiye özel yaklaşım gerektirir. Obeziteden kurtulmak için mucize bir yol yoktur. Kilo vermenin anahtarı sağlıklı, dengeli ve ölçülü beslenme, düzenli egzersiz, birlikte bulunan faktörlerin kontrolü ve sağlıklı yaşamın diğer koşullarının yaşam tarzına uyarlanmasıdır.
Kilo vermek için mucizelere güvenmektense, herkesin uzman gözetiminde kendi savaşını vermesi ve kendi başarı öyküsünü yazması gerekir. Kilo vermek bir muharebeyi kazanmaktır, kazanılan kiloyu geri almaksızın sağlıklı yaşam koşullarını uygulamak ise savaşı kazanmak demektir.
Reklamlara ve medyadaki haber ve programlara bakılırsa hızlı kilo vermek çok kolay. Mucize diyetler ve kilo vermeyi sağladığı iddia edilen çeşitli yöntem ve maddeler her an göz önüne getiriliyor.
2015 yılında zayıflama amacıyla harcanan para miktarı 60 milyar dolar, yani kişi başı 800 dolar. Üstelik bu rakam her yıl % 6 artış gösteriyor.
Zayıflama gayretindeki bir kişi yılda ortalama 4 kez kilo verme çabasına giriyor. Bu rakam, bu çabaların en az üç tanesinin hiç bir işe yaramadığı anlamına geliyor.
Hızlı kilo vermeyi sağladığı iddia edilen desteklerin piyasa payı yılda 3 milyon dolar.
Harcanan paranın büyük kısmı “diyet” olduğu iddia edilen ürünlere (örn. diyet kola) gidiyor.
Kilo verme gayreti içinde olanların % 80’i bu işi kendi başlarına yapmaya uğraşıyor. Profesyonel yardım alanların oranı sadece % 20.
Nüfusun % 20’si yani 15.8 milyon kişi obez, % 34’ü yani 26.7 milyon kişi ise fazla kilolu
Kadınların % 23.9’u, erkeklerin ise % 15.2’si obez.
2016 yılında obezite cerrahisi için yapılan harcama tahminen 400 milyon TL.
Tekstil sektöründe büyük beden için piyasa büyüklüğü yaklaşık 4 milyar dolar.
Hızlı kilo verme yöntemleri
Pek çok yöntem piyasada hızlı kilo verdirme iddiasıyla yer bulma çabasında. Bu yöntemleri belli bir şekilde sınıflandırmak bile güç olabiliyor.
Bu yöntemlerin başlıcalarını şu şekilde sıralamak mümkün:
Açlık diyetleri
Uzun süreli açlık ile kilo verdirmeyi amaçlayan diyetlerdir. Bu diyetler aynı zamanda kimi “detoks” yöntemleriyle de birleştirilerek vücudu toksinlerden temizlediklerini iddia ederler. Detoks amacıyla zaman zaman müshiller ve/veya lavmanlar da bu diyetlere eklenir.
Zayıflama ilaçları ve kilo verdirici gıda destekleri
Sayısız “doğal” gıda desteği ve doğal ilaç olma iddiası olan ürünü piyasada bulmak mümkün. İlaç niteliğinde olmayan bu ürünler gıda desteği oldukları iddiasıyla Tarım Bakanlığından ruhsat alırlar ve şikayet olmadığı sürece herhangi bir denetime tabi değildirler. Bu ürünler genellikle metabolizmayı arttırdıkları, yağ yaktıkları veya gıda emilimini azalttıkları iddiasıyla satılırlar. Bu ürünlerin bir kısmının, içinde çeşitli sağlık sakıncaları nedeniyle yasaklanmış olan zayıflama ilaçları olduğu saptanarak piyasadan toplatıldığı haberleriyle sık sık karşılaşılabilmektedir.
Çok düşük kalorili diyetler
Çok düşük kalorili diyetler genellikle en sık kullanılan yöntemler arasındadır. Buna karşılık, bu diyetler hakkında bildiklerimiz uygulayan insanların anlattıklarından daha öteye geçmez.
Kremler, cihazlar, mucize uygulamalar ve benzerleri
Bunların, diyet ve egzersize ihtiyaç bırakmadıklarını iddia etmeleri dışında bir özellikleri yoktur.
Hızlı kilo vermenin sakıncaları
Sağlıklı olmak, zayıf görünmekten çok daha önemlidir
Safra taşları: Hızlı kilo veren insanların %12- 25 kadarında görülür.
Sıvı kaybı: Bol sıvı almayı gerektirir.
Beslenme bozuklukları: Genellikle yeterli protein, enerji ve mikrobesleyici almamanın sonucudur.
Elektrolit dengesizliği: Yaşamı tehdit edici boyutta olabilir. İdrar sökücüler, lavmanlar ve müshiller en önemli nedenlerdir.
Obezite çok faktörlü bir sorundur ve kişiye özel yaklaşım gerektirir. Obeziteden kurtulmak için mucize bir yol yoktur. Kilo vermenin anahtarı sağlıklı, dengeli ve ölçülü beslenme, düzenli egzersiz, birlikte bulunan faktörlerin kontrolü ve sağlıklı yaşamın diğer koşullarının yaşam tarzına uyarlanmasıdır.
Obezite cerrahisi veya başka bir sağlıkla ilgili amaca yönelik değilse, kısa sürede çok kilo vermeye uğraşmanın bir gereği yoktur. Bu gibi durumlarda hızlı kilo vermek için doktor gözetiminde çok düşük kalorili diyetler uygulanabilir. Ancak, istenen hedefe ulaştıktan sonra yukarıda belirtilen sağlıklı yaşam koşullarının uygulanması erişilen kiloyu korumak için zorunludur.
Kilo vermek için mucizelere güvenmektense, herkesin uzman gözetiminde kendi savaşını vermesi ve kendi başarı öyküsünü yazması gerekir. Kilo vermek bir muharebeyi kazanmaktır, kazanılan kiloyu geri almaksızın sağlıklı yaşam koşullarını uygulamak ise savaşı kazanmak demektir.
Karaciğer yağlanması deyimi giderek daha sık duyulur oldu. Gerçekten de, yağlı karaciğer hastalığı dünyanın birçok yerinde giderek yaygınlaşmakta ve dünyadaki insanların yaklaşık% 25’ini etkilemektedir.
Karaciğer yağlanması deyimi giderek daha sık duyulur oldu. Gerçekten de, yağlı karaciğer hastalığı dünyanın birçok yerinde giderek yaygınlaşmakta ve dünyadaki insanların yaklaşık% 25’ini etkilemektedir.
Zamanında tedbir alınmazsa, bu bozukluk karaciğer yetersizliği ve karaciğer kanserine kadar ilerleme potansiyeli taşır. Bu bozukluk obezite, tip 2 diyabet ve insülin direnci ile karakterize diğer bozukluklarla da bağlantılıdır.
Karaciğer yağlanması nedir?
Karaciğer yağlanması, karaciğer hücrelerinde olması gerekenden fazla yağ birikmesi anlamını taşır. Bu hücrelerde normalde de az miktarda yağ olmasına karşılık, yağ miktarı % 5’den fazlaysa karaciğer yağlanması olarak adlandırılır.
Karaciğer yağlanması
Alkolsüz karaciğer yağlanması nedenleri
Karaciğer yağlanmasının en iyi bilinen nedeni alkoldür. Fazla alkol tüketimi karaciğer yağlanmasının önemli bir nedenidir. Buna karşılık, karaciğer yağlanması olan kişilerin çoğunda alkol tüketimi ya hiç yoktur, veya çok azdır. Altyapısında alkol tüketimi bulunmayan karaciğer yağlanmasına “alkolsüz yağlı karaciğer hastalığı (non-alcoholic fatty liver disease– NAFLD) adı verilmektedir.
Kronik hepatit B ve hepatit C infeksiyonlarında da sıklıkla karaciğer yağlanması bulunur. Ancak, burada nedensellik ilişkisinden ziyade, birlikte bulunma durumu vardır ve ikisi birlikte karaciğerde siroz ve karaciğer kanserine gidişi hızlandırır.
Alkolsüz yağlı karaciğer (NAFL), kronik karaciğer hastalığının ilk aşamasıdır. Ne yazık ki, sıklıkla teşhis edilmez. Zamanla NAFL, alkolsüz steatohepatit veya NASH olarak bilinen daha ciddi bir soruna doğru gelişebilir. NASH, karaciğer hücrelerine zarar veren daha fazla yağ birikimi ve enflamasyon demektir. Yağlanan karaciğer hücreleri hasar görüp öldükleri için zaman içinde fibröz doku ve skar (nedbe) oluşumu gündeme gelir. Bu olaylar dizisinin son aşaması karaciğer sirozudur. Karaciğer sirozu ile birlikte primer karaciğer kanseri (hepatoma) riski de çok büyük ölçüde artar.
Karaciğer yağlanmasından siroza gidiş
Tüm NAFLD hastalarının dörtte biri ikinci evreye, onların da yine yaklaşık dörtte biri fibroz aşamasına gelir.
Karaciğer yağlanması belirti ve bulguları
İnsanların % 25’ini etkileyen bir durum olan yağlı karaciğer çoğu zaman son derece sessiz gider ve herhangi bir belirti vermez. Ortaya çıkan belirtiler ve bulgular genellikle karaciğer yetersizliği ile veya yağlanmaya neden olan faktörlerle ilgilidir. Bu belirtiler ve bulgular şu şekilde sayılabilir:
Yorgunluk ve halsizlik
Sağ veya orta karın bölgesinde hafif ağrı veya dolgunluk
AST ve ALT dahil yüksek karaciğer enzimleri
Yüksek insülin düzeyleri
Yüksek trigliserit düzeyleri
Yağlı karaciğerin karaciğer yetersizliğine doğru ilerlemesi ile aşağıdaki bulgular görülebilir:
İştah kaybı
Bulantı ve kusma
Karın ağrıları ve şişkinlik
Gözlerin ve cildin sararması
Karında su toplanması ve bacaklarda ödem
Aşırı yorgunluk ve konfüzyon
Yağlı karaciğer için erken ve geri dönüşümlü aşamada tanı koyabilen taramalar büyük önem taşır.
Diyabet ve kan yağları yüksekliğini uygun şekilde kontrol etmek
Yağlı karaciğer için en uygun beslenme şeklinin Akdeniz Diyeti olduğu yönünde yaygın bir kanı vardır. Aynı şeklide, bu amaçla DASH diyeti veya Flexitarian diyet de kullanılabilir. Unutulmaması gereken nokta, bu diyetlerin dönemsel olarak uygulanması değil, bir yaşam tarzı haline gelmesi gerektiğidir.
Düzenli egzersiz de yaşam tarzı değişikliğinin bir parçası olmalıdır. Yapılan çalışmalarda düzenli egzersizin karaciğerin yağ içeriğini azalttığı gösterilmiştir.
Yaşam tarzının dışında, kimi durumlar için ilaç kullanılması gerekebilir. Bu duruma, karaciğer yağlanmasının dönemi ve birlikte bulunan diğer faktörler ışığında doktor karar verecektir.
Son söz
Yağlı karaciğer, yaşam tarzının bir sonucu olarak pek çok soruna yol açabilecek bir klinik durumdur. Bu konuda yaşam tarzı başta olmak üzere gerekli önlemleri almak ve olayı yakından izlemek büyük önem taşımaktadır.
Sıcak yaz günleri kapıda. Yaz ve kalp hastalıkları bu dönemde dikkat edilmesi gereken konular içinde. Özellikle kalp hastalarının nasıl davranacağı konusu önemli.
Sıcak yaz günleri kapıda. Yaz ve kalp hastalıkları bu dönemde dikkat edilmesi gereken konular içinde. Özellikle kalp hastalarının nasıl davranacağı konusu önemli.
Havanın sıcak olması, vücudun kendi iç ısısını korumak için daha fazla uğraşması ve kalp, akciğerler ve böbrekler üzerine daha fazla yük bindirmesi anlamına gelir. Bu durum, sıcak havaların kalp hastaları için daha büyük risk teşkil etmesi sonucunu getirir.
Terlemek, derinin sıcaklığının vücuda eşit olarak dağıtılma çabasıdır. Bu çaba kalp hızını artırır ve tansiyonun düşmesine neden olarak kalbin üzerine ek yük bindirir. Bu durum bilinen kalp hastalığı olan kişilerde belirtilerin kötüleşmesine neden olabilir. Örnek olarak koroner kalp hastalığı olan bir insanda göğüs ağrısı başlayabilir ya da kalp yetersizliği olan birinde tablo ağırlaşabilir.
Serin kalmak için neler yapılabilir?
Öncelikle bol sıvı almak gerekir. Sıvı almanın en iyi şekli su içmektir, ancak zararlı içeceklerden kaçınmak gerekir. Kahve, çay ve enerji içecekleri gibi kafeinli içeceklerde de ölçülü olmak önerilir.
Sıvı alımının kısıtlandığı ağır kalp yetersizliği veya böbrek yetersizliği gibi bir durum varsa, alınacak sıvı miktarı açısından doktorun görüşünü almakta yarar vardır.
Kan basıncını artırabileceği ve kalp yetersizliği bulgularını kötüleştirebileceği bilinen soda ve maden suyu ölçülü tüketilmelidir.
Fazla alkolden kaçınmakta yarar vardır. Alkol sıvı kaybı nedenidir.
Salatalar ve zeytinyağlı sebzeler gibi soğuk yemekleri tercih edilmelidir. Hem sıvı içerikleri fazladır, hem de iyi birer vitaminn ve mineral kaynağıdırlar.
Evi serin tutmak için tedbir alınmalıdır. Doğrudan güneş alan camları perde veya panjurlarla kapatmak ve ancak dış ortam sıcaklığı evden daha serin olduğunda camları açmak önerilir. Evdeki lambalar ve ısı yaratabilecek diğer elektrikli cihazlar da ancak gerektiğinde kullanılmalıdır.
Oturmak ve özellikle de uyumak için evin en serin bölgesi seçilmelidir.
Hafif, bol ve terlemeye engel olmayan doğal kumaşlardan giysiler giyilmelidir.
Denize sabah 11:00den önce ve akşam 15:00’den sonra ve mümkünse aç olarak girilmelidir.
Gölgede kalındığı sürece dış ortam evden daha serin olabilir. Gölgede olunsa bile bir güneş koruyucu sürmek, şapka takmak, şemsiye kullanmak ve su içmeyi sürdürmek önerilir.
Saat 11:00 ile 15:00 arasında güneşe çıkılmamalıdır.
Aşırı fiziksel egzersizden kaçınılmalıdır.
Sıcakta rahatsız hissedince ne yapmalı?
Sıcağa bağlı rahatsızlıkların belirtileri aşağıdadır:
Başağrısı
Sersemlik
Dengesizlik
Baş dönmesi
İştah kaybı
Bu belirtilerle karşılaşıldığı zaman aşağıdaki uygulamaların yapılması genellikle yarım saat içinde rahatlama sağlar:
Serini bir yere geçmek
Uzanmak ve ayakları yüksekçe bir yere uzatmak
Bol su içmek
Deriyi soğutmak
Deri üzerine bir spreyle soğuk su sıkmak veya deriyi ıslak soğuk bir bezle silmek
Boyna ve koltuk altlarına buz torbaları koymak
Sıcak hava, yaz ve kalp hastalıkları
Koroner kalp hastalığı
Eğer koroner kalp hastalığı nedeniyle nitrat tipi bir ilaç veya nitrat spreyleri kullanılıyorsa, dikkatli olmak gerekir. Nitratlar damarları hızla genişlettikleri için tansiyonu düşürür. Bu durum sıcakta sıvı kaybıyla birlikte olursa bayılmaya (senkop) bile yol açabilir. Ayrıca yine sıcak ortam ve sıvı kaybı, kanın yoğunlaşması sonucunda kalp krizlerinin artmasına neden olabilir.
Kalp yetersizliği
Kalp yetersizliği olan kişilerin serin yerde olması çok önemlidir. Ağır kalp yetersizliğinde hastanın aldığı sıvıyı da kısıtlı tutmak gerekebilir. İdrar sökücü ilaç kullananlarda da halsizlik ve ayağa kalkarken baş dönmesi gibi vücutta sıvı azalması belirtileri olursa ilaçların yeniden düzenlenmesi için doktorla görüşmek gerekir.
Hipertansiyon
Hipertansiyonlu hastalarda sıcak ortamların ve sıvı kaybının iki yönlü etkisi vardır. Öncelikle, sıvı kaybının ortaya çıkması ve idrar sökücü tansiyon ilaçlarının da bu durumu arttırmasıyla vücut sıvı kaybını engellemek için damarları büzücü ve tansiyonu yükseltici mekanizmaları devreye sokar. Bunun sonucu olarak da tansiyon yükselir.
Sıvı kaybının artışı ve damar genişletici veya idrar sökücü tansiyon ilaçlarının kullanılmaya devam edilmesi sonucunda özellikle ayağa kalkarken ani tansiyon düşmeleri ve sersemlikler ortaya çıkar ve bu durum tansiyon dalgalanmalarını belirgin şekilde arttırır. Kan basıncının aşırı dalgalanması kalp krizi ve inme riskini ciddi oranda arttıran bir durumdur.
Ritm bozuklukları
Yaz ve kalp hastalıkları hakkında dikkat edilmesi gereken konulardan biri de ritm bozuluklarıdır. Terlemeyle birlikte vücuttan potasyum, magnezyum gibi minerallerin de atılması bu minerallerin vücutta azalmasına neden olur. Bu durum da, özellikle kalp hastalarında, çarpıntıyı ve hayatı tehdit eden ritim bozukluklarını tetikleyebilir. Sağlıklı bireylerde de yaz aylarında çarpıntı şikayetlerinde artış olur. Bu çarpıntılar günlük yaşamı etkiler, rahatsız edici olur, uzun sürer, sık tekrarlar ve birlikte tansiyon düşmesi ve bayılma gibi şikayetler olursa mutlaka doktora başvurulmalıdır.
Sıcak çarpması
Aşırı sıvı kaybı vücudun iç ısısını yükselterek hayati tehlike yaratabilir.
Sıcak çarpmasının belirtileri
Terleme
Soğuk ve terli cilt
Sersemlik
Ayağa kalkarken baş dönmesi
Bayılma
Kas krampları
Ciltte sıcağa bağlı kızarıklık
Ayakbileklerinde ödem
Hızlı ve/veya yüzeysel solunum
Bulantı ve kusma
Bu gibi durumlarda tıbbi yardım gereklidir.
Kalp hastaları sıcak havalarda dikkatli olmalıdır.
Kimler risk altında
Yaşlıların ve küçük çocukların vücut ısılarının ayarlanması normal erişkinlerden daha güçtür, dolayısıyla aşırı sıcaklardan korunmaları gerekir.
Özellikle 75 yaşın üzerindeki yanlız yaşayan kişiler
Kalp ve dolaşım sorunları olanlar, akciğer hastaları, böbrek yetersizliği olanlar, diyabetliler ve Parkinson hastaları
Yatağa bağımlı olanlar, fiziksel veya zihinsel engelliler, demanslılar (Alzheimer ve diğer demans tipleri) veya açık havada çalışanlar
Çoğu kişi, sıcak çarpması riski altında oldukları halde bu durumdan habersizdir. Bu nedenle, çevredeki risk altındaki kişiler düzenli olarak kontrol edilmelidir.
Korunma
Açık renkli ve terlemeyi artırmayan doğal kumaştan giysiler tercih edilmelidir.
Meyve ve sebze tüketiminin ön planda olduğu Akdeniz diyetine uygun şekilde beslenilmelidir.
Günlük sıvı ihtiyacının arttığı göz önünde bulundurularak, günlük 2-2.5 lt civarında sıvı tüketilmelidir.
Kan basıncını artırabileceği ve kalp yetersizliği bulgularını kötüleştirebileceği bilinen soda ve maden suyunun kontrolsüz tüketiminden kaçınılmalıdır.
Güneş ışınlarının dik olarak geldiği saatlerde dışarı çıkılmamalı, denize 11:00’e kadar veya 15:00’den sonra girilmeli ve mümkünse tok olarak suya girilmemelidir.
Egzersiz sabah ve akşamın nisbeten serin saatlerinde yapılmalıdır.
Soğuk su damarlarda spazm yaparak kan akışını bozabildiğinden soğuk deniz, havuz veya duşa girmekten kaçınılmalıdır.
Enerji içecekleri uzun süreden beri enerjiyi, fizik performansı ve uyanıklığı arttırdıkları iddiasıyla pazarlanıyor ve büyük ilgi görüyor. Yapılan araştırmalar enerji içeceklerinin çoğunun 18- 34 yaş arası erkekler tarafından tüketildiğini ve 12- 18 yaş arası gençler arasında kullanımın çok yaygın olduğunu gösteriyor.
Enerji içecekleri nedir?
Enerji içecekleri, enerjiyi ve mental performansı arttıran maddeler içeren içeceklerdir. Hemen hemen tümünün içerdiği ana içerik kafeindir, ancak miktarı üründen ürüne değişir. Ayrıca çoğu üründe kafeinden başka aşağıdaki maddeler bulunabilir.
Şeker: Hemen hemen tüm enerji içecekleri diğer çoğu hazır içecek gibi yüksek miktarda şeker içerir. Şekersiz enerji içecekleri de olmakla birlikte bunlar pek yaygın değildir.
B vitaminleri
Amino asit deriveleri: En yaygın olan taurin ve L- karnitindir. Ayrıca glukuronolakton gibi kimi doğal maddeler de içerebilirler
Bitkisel maddeler: En sık kullanılanları guarana ve ginseng’dir. Ayrıca yohimbin ve turunç özü de bulunabilir
İki ana tip enerji içeceği vardır. Birinci grupta normal içeceklerde olduğu gibi metal kutularda satılan enerji içecekleri bulunur. İkinci grupta ise genellikle 50- 70 cc civarında küçük şişelerde satılan enerji fişekleri vardır. Tümü kafein içerir ve normal enerji içeceklerinde bir kutuda 70- 240 mg, enerji fişeklerinde ise bir şişede 110- 200 mg kafein vardır (normal bir fincan kahvede ortalama 100 mg kafein bulunur).
Üniversite öğrencilerinin yaklaşık dörtte birinin enerji içeceklerini alkolle karıştırdığı ve bunlardaki alkol bağımlılığının diğerlerine oranla daha fazla olduğu bildirilmiştir. Yine bu kişilerde cinsel saldırılar veya cinsel saldırı mağduriyeti, alkollü araç kullanma ve alkolle bağlantılı suçlar ve yaralanmalar daha fazladır.
Enerji içecekleri ile ilgili acil servis başvurularının % 42’si, bu içeceklerin alkolle veya uyuşturucu maddelerle birlikte kullanımı sonucudur.
Kalp sorunları
Enerji içecekleri kalple ilgili sorunları tetikleyebilir ve bu durum acil servis başvuruları arasında önemli yer tutar. Bu durumun en önemli sebebi aşırı kafein alımıdır. Ayrıca bu içeceklerin içinde bulunan guarana da kafein içerir ve bu kutuda belirtilen kafein içeriğinde yazılmaz. Görülen başlıca kalp sorunları tansiyon yükselmesi ve çarpıntıların tetiklenmesidir. Kalp krizinin tetiklenmesi de mümkündür. Bu gibi sorunlar günde üç enerji içeceği veya daha fazlası tüketildiğinde ve/veya alkol ile karıştırıldığı zaman anlamlı şekilde artış göstermektedir.
Enerji içecekleri kalp sorunlarını tetikleyebilir
Şeker yükü
Enerji içeceklerinin 250 ml’sinde 25 gramdan fazla şeker vardır (6-8 kesme şeker). Bu durum kan şekerinin ani yükselmesi, kafein etkisiyle birleşmesi sonucu hipoglisemi, diyabet olasılığının artması, diyabetlilerde kan şekeri düzeninin bozulması ve enflamasyonun tetiklenmesi sonucunu yaratır.
Çocuklar ve ergenler
Ergenlerin dörtte birinden fazlası enerji içeceklerini düzenli olarak tüketmektedir. Ancak, enerji içeceklerinin 18 yaş altı kişiler tarafından tüketilmemesi önerilmektedir. Bunun nedeni bu içeceklerin alkol ve madde bağımlılığı olasılığını arttırması ile, zihinsel ve psikolojik gelişmelerde sorunlara yol açmasıdır.
Enerji içecekleri tüketilebilir mi?
Günde bir kutu kadar (~250 ml) standart enerji içeceği, ortalama bir fincan kahve kadar (80- 100 mg) kafein içerir ve bu ölçüde kullanılmasında sakınca yoktur. Ancak, bundan fazlası veya küçük hacimli enerji fişekleri içerdikleri kafein miktarı nedeniyle sorun yaratabilirler.
Bu nedenle, tüketimi günlük kafein miktarı 200 mg’ı aşmayacak şekilde yapmak önerilir. Enerji içeriğinin yanısıra içilen kahve veya çayın da kafein içerdiği unutulmamalıdır.
Çocuklar, ergenler, gebeler ve süt veren kadınlar enerji içeceği kullanmamalıdır.
Enerji içecekleri ile ilgili Youtube videosu aşağıdadır.
Herkeste zaman zaman anksiyete olur. Sinirlilik ve korku gibi duygular zaman zaman, özellikle de kimi tetikleyiciler etkisiyle (sınav, finansal problemler, böcek görmek, hastalık, tartışma vb.) ortaya çıkabilir.
Anksiyete bozukluğu ise bundan farklı bir durumdur ve bu durumda zaman zaman atak şeklinde kaygı ve korkunun çok yoğunlaştığı duygusal patlamalar olabilir. Bu duruma “panik atak” veya “anksiyete atağı” adı verilir.
Panik atak genellikle ani başlar, 10 dakika kadar bir süre içinde zirveye ulaşır ve genellikle toplam 15- 20 dakikada biter.
Panik atakların nedenleri tam olarak anlaşılamasa da, altyapıda bulunan kimi faktörlerin atakları kolaylaştırdığı, kimi faktörlerin de atakları tetikleyici olduğu bilinir.
En kolay uygulanabilecek olan 4-7-8 nefes egzersizidir. Oldukça basit ve çabuk etki eden bir egzersizdir. Bu egzersiz için rahat, sessiz, sakin bir yere oturun. Sonra 4 saniyede derin bir nefes alın. Ardından 7 saniye nefesinizi içinizde tutun. Son olarak 8 saniyede nefesinizi geri verin.
Sonrasında 3 kez normal nefes aldıktan sonra bu egzersizi tekrarlayın. Bu egzersizin 8- 10 kez tekrarlanması stresten kaynaklanan gerginliğinizi belirgin şekilde azaltacaktır.
Derin bir nefes alıp yavaşça bırakın, bunu 4 kez tekrarlayın.
Yüzünüz ve başınızı kasıp sıkın ve birkaç saniye sonra bırakın.
Omuzlarınızı kasıp sıkın ve birkaç saniye sonra bırakın.
Kollarınızı kasıp sıkın ve birkaç saniye sonra bırakın.
Karın kaslarınızı kasıp sıkın ve birkaç saniye sonra bırakın.
Bacaklarınızı kasıp sıkın ve birkaç saniye sonra bırakın.
Tüm vücudunuzu kasıp sıkın ve birkaç saniye sonra bırakın.
Derin bir nefes alıp yavaşça bırakın, bunu 4 kez tekrarlayın.
Bitirin
Kendinizle konuşmak
Kendinize yüksek sesle bunun bir panik atak olduğunu ve kısa sürede biteceğini söyleyin, ama yüksek sesle!
5- 4- 3- 2- 1
Gözlerinizi kapatarak derin bir nefes alın ve sonrasında
Gördüğünüz ilk beş nesneyi algılayın.
Dokunabildiğiniz ilk dört nesneyi algılayın.
Duyabildiğiniz ilk üç sesi algılayın.
Burnunuza gelen ilk iki kokuyu algılayın.
Tadabildiğiniz ilk lezzeti algılayın.
Bunların içinde sizi mutlu etmeyen veya huzursuz edenler varsa, değişime onlardan başlamak faydalı olacaktır.
Beş duyunuzu rahatlatmak
Paniği azaltmak için algıları değiştirmek önemlidir. Aşağıda her bir duyu için sayılanlar sadece örnek olup, siz istediklerinizi sevdiğiniz bir başka eylem ile değiştirebilirsiniz.
Görme
Kitap okumak
Eski fotoğraf albümlerine bakmak
Televizyon veya internette sürükleyici bir film seyretmek
Dokunma
Bir stres topunu sıkıp sıkıp bırakmak
Rahatlatıcı bir banyo yapma. (İmkan varsa bir süre küvette ilik suda yatın. Banyo suyuna birkaç damla parfüm veya aromatik yağ damlatmak daha da rahatlatıcı olur.)
Evcil hayvanınızı sevmek.
Kaslarınızı gerip bırakmak.
Koklama
Taze çiçekler
Aromatik yağlar
Kokulu mumlar
Parfüm ve kolonya
Dinleme
Müzik
Sesli kitap veya sohbet (podcast)
Meditasyon müziği
Doğa sesleri
Lezzet
Bitki çayı
Nane
Şekerleme
Sevdiğiniz yiyecekler
Anı yaşamak
Paniği tetikleyen olay veya yerden uzaklaşmak ilk tepkiniz olabilir. Ancak, kendinizi tutun, tetikleyen faktörden kaçmak yerine onunla yüzleşin.
Ayağa kalkın ve vücudunuzu dik tutun
Korku veya tehlike hissedildiğinde vücut bilinçaltından gelen bir dürtüyle öne eğilerek kalbi ve akciğerleri koruma altına alır. Ayağa kalkmak ve dik durmak, vücuda her şeyin normal olduğu mesajını vererek sakinleşmenize yardımcı olacaktır.
3-3-3 uygulaması
Etrafınızdaki üç şeyin ismini söyleyin.
Duyduğunuz üç sesi söyleyin.
Vücudunuzu üç bölümünü; parmaklarınızı, bileklerinizi ve kolunuzu oynatın.
Ya panik değil gerçekse!
Panik atak kalp krizini veya astım atağını taklit edebilir ya da sizi bayıltabilir. Ancak, panik atağınızın olması kalp krizi veya astım atağı olmanızı engellemez. Dolayısıyla, herhangi bir tıbbi sorununuzun olmadığını ve olayın sadece panik atak olduğunu anlamak için en azından başlangıçta doktor kontrolünden geçmekte yarar vardır. İlkinin panik olduğu anlaşıldıktan sonra tekrarlayan benzer durumları da panik olarak değerlendirebilir ve her seferinde acile koşturmazsınız. Belirtilerin farklılaşması durumunda yine doktora görünmek iyi olur.
Panik atak için uzun vadeli yaklaşım
Anksiyete bozukluğu ve panik atak önemsenmesi gereken durumlardır. Eğer anksiyetenizin şiddeti veya panik ataklar hayatınızı etkiliyorsa bir psikiyatrist veya psikoterapistle görüşmekte yarar vardır. Psikoterapi ve/veya ilaç tedavisi sorunları çözmenize yardımcı olacaktır.
Anksiyete bozukluğunun zaman zaman ataklarla seyreden uzun vadeli bir sorun olduğu unutulmamalıdır. Tedavinin temel amacı, atakların sayı ve şiddetini azaltmak ve ataklar arasındaki süreyi uzatmaktır. Bu nedenle, kısa vadeli düşünmemekte yarar vardır.
