Plastikler büyük sorun yaratan bir çevre kirliliği türü. Hemen hemen her yerde kullanılan plastiklerin geri dönüştürülmesi büyük önem taşıyor.
Gün geçtikçe plastik kirliliği ilgili daha fazla şey duyuyoruz. Plastikler sorunu sandığımızdan daha büyük ve tıpkı iklim değişikliği gibi hem doğayı, hem de hepimizin sağlığını tehdit ediyor.
Plastik nedir?
Plastik deyimi, pek çok alanda kullanılan geniş bir sentetik veya semisentetik madde dizisi için kullanılır. Plastikler ham petrol, kömür, doğal gaz, selüloz gibi maddelerden üretilen organik maddelerdir.
Plastik deyimi Yunanca “plastikos”, yani “kolay şekli verilebilen” kökünden türetilmiştir. Plastikler granül, tabaka, lif veya film gibi çok çeşitli şekillerde olabilirler.
Plastikler ve çevre
Plastiklerin en önemli özellikleri arasında doğada yokolma sürelerinin çok uzun olması gelir. Bunun yanısıra, plastikler kullanımları sırasında veya kullanım sonrasında ve yokedilmeleri sürecinde çeşitli toksik maddeler salgılayabilirler.
Plastiklerin doğada yokolma süreleri
Plastikler doğada çok uzun sürede yokolan maddelerdir. Bu yokoluş süreci aşağıdaki şekilde görülebilir.
Plastikler ve geri dönüşüm kodları
Plastikler türlerine göre ayrılarak çeşitli geri dönüşüm kodları alırlar. Bu kodlar ilgili plastik materyelin veya ambalajının üzerinde yazılıdır. Bu türler ve geri dönüşüm kodları aşağıda belirtilmiştir.
Tip 1 – Polietilen tetrafitalat (PET, PETE)
- Su ve içecek şişeleri
- Yiyecek ve benzeri madde kapları (soslar, ezmeler, antiseptikler vs.)
- Polyester iplikler
- Sentetik halı ve çantalar
- Kaplama malzemeleri
- Mobilyalar
Tip 2 – Yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE)
- İçecek kapları (meyve suyu ve süt ürünleri)
- Yiyecek kapları (yağ ve yoğurt kutuları vb.)
- Kimyasal madde kapları (örn. motor yağları)
- Temizlik malzemelerinin kapları (deterjanlar, çamaşır suyu, şampuan, ev temizlik ürünleri)
- Plastik poşetler ve çöp kapları
- Tesisat boruları
- Plastik kalemler
- Plastik filmler ve plakalar (streç filmler, röntgen filmleri vb)
Tİp 3 – VinİL veya Polİvinİl KLORİD (PVC)
- Plastik paketleme tabakaları, aluminyum folyolar
- Tıbbi borular ve sarf malzemeleri
- Deterjan ve şampuan şişeleri
- Pencereler, tesisat boruları, su olukları, zemin döşeme malzemeleri (örn parke ve muşambalar), halı kilim paspas altlıkları
- Elektrik telleri ve kabloları
- Çantalar, oyuncaklar ve tişörtler
Tİp 4 – Düşük yoğunluklu polietilen (ldpe)
- Sıkılabilir sabun ve deterjan ambalajları
- Plastik torba ve çantalar
- Giysiler, plastik borular
- Yiyecek sarma filmleri
- Halılar, mobilyalar, laboratuar malzemeleri
- Çöp tenekeleri
TİP 5 – Polipropilen (PP)
- Otomobil parçaları, iç aksamı, tamponlar ve endüstriyel lifler
- Laboratuar cihazları ve paketleme filmleri
- Kavanoz ve tepsiler
- Pil muhafazaları, şinyal lambaları
Tİp 6 – Polistiren (PS)
- Yiyecek ve ilaç kutu ve muhafazaları
- Et tepsileri ve paketleme filmleri
- CD/DVD kapları
- Oyuncaklar, kasetler ve kaseler
- İzolasyon malzemeleri, ambalaj köpükleri, elektrik malzemeleri
Tip 7 – Diğerleri (O)
Bu grupta, diğer 6 tip içinde yer almayan çok çeşitli plastik ürünleri yer alır. Bunlar arasında polikarbonat (PC), akrilik plastikler (PAN), stiren akrilonitrit (SAN), Polyamid ve biyoplastikler bulunur. Bu ürünler genellikle sağlığa zararlı maddeler oluştururlar.
- Bilgisayar paketleri, bilgisayar kasaları, kurşun geçirmez ürünler
- Koyu renk cam filmleri
- Su damacanaları
Plastikler tarafından yaratılan sağlık sorunları
Her ne kadar plastiklerin üretimi için çok çeşitli hammaddeler kullanılabilse de, kullanımdaki plastiklerin %99’u başta petrol ve kömür olmak üzere fosil yakıtlar kullanılarak üretilir. Bu nedenle, plastiklerin yarattığı sağlık ve çevre sorunlarını üretimin kaynağından bu maddelerin ortadan kaldırılmasına kadar her aşamada incelemek gerekir. Bu konudaki özet aşağıdaki tabloda verilmiştir.
| Aşama | Toksik maddeler | Vücuda giriş yolları | Yarattığı riskler |
|---|---|---|---|
| Fosil yakıtların çıkarılması ve nakliyesi | Benzen, uçucu toksik maddeler (VOCs) ve 170’den fazla kimyasal madde | Solunum, sindirim, deri | Bağışıklık sistemi, duyu organları, karaciğer, böbrekler ve akciğerlere toksik etki, kanser, sinir dokusuna toksik etki, üreme sağlığına ve büyüme gelişmeye toksik etki |
| Plastiklerin üretimi | Benzen, polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAHs), stiren | Solunum, sindirim, deri | Duyu organlarında irritasyon, kanser, sinir dokusuna toksik etki, üreme sağlığına ve büyüme gelişmeye toksik etki, düşük doğum ağırlığı |
| Plastiklerin kullanımı | Ağır metaller, kalıcı organik kirleticiler (POPs), karsinojenler, hormon bozucu kimyasallar (EDCs), mikroplastikler | Solunum, sindirim, deri | Kalp, mide barsak sistemi, karaciğer, böbrekler ve akciğerlere toksik etki, kanser, sinir dokusuna toksik etki, üreme sağlığına ve büyüme gelişmeye toksik etki, diyabet |
| Plastik atık yönetimi | Ağır metaller, dioksinler, furanlar, PAHs, toksik geri dönüşüm | Solunum, sindirim, deri | Kanserler, sinir dokusuna toksik etki, bağışıklık sisteminde hasar, endokrin bozukluklar, üreme sağlığına olumsuz etki |
Kısacası, plastik kirliliği büyük bir çevre ve sağlık tehdidi durumunda ve şimdilik bu durum için pratik bir çıkış yolu bulunduğunu söylemek çok zor.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
