Ülkemizin güneyinde ortaya çıkan orman yangınları ciddi bir üzüntü kaynağı oldu. Orman yangınlarının aynı zamanda önemli bir sağlık sorunu kaynağı olduğunu da bilmek gerekli.
Ülkemizin güneyinde ortaya çıkan orman yangınları ciddi bir üzüntü kaynağı oldu. Orman yangınlarının aynı zamanda önemli bir sağlık sorunu kaynağı olduğunu da bilmek gerekli.
Orman yangınları tarafından oluşturulan fiziksel sağlık sorunları
Orman yangınları tarafından oluşturulan fiziksel sağlık sorunlarının en önemli nedeni yangının dumanı ve yangın sonucu ortaya çıkarak havaya dağılan partiküllerin etkisidir. Havaya karışan kül parçacıkları genellikle bir saç telinin kalınlığının dörtte biri çapında veya daha küçüktür ve genellikle gözle görülmezler, yoğun olduklarında havada pus şeklinde algılanabilirler.
Yangın dumanından ve partiküllerden etkilenmenin belirtileri aşağıdadır.
Gözlerde yanma
Burun akıntısı
Nefes darlığı
Öksürük
Göğüs ağrısı
Kalp hızında artış
Doğal olarak bu durum en fazla kalp ve akciğer hastaları, yaşlılar ve küçük çocuklar gibi hassas ve riskli kişileri daha fazla etkiler. Nitekim, bu durumun toplumsal boyuttaki etkileri de bu durumu yansıtır.
Toplumun önemli bir kesiminde herhangi bir belirti görülmez. Ancak, akciğer kapasitesinde azalma ve kalp hızı ve kan basıncı değişkenliği artışı gözlenir. Bu durum kısa vadede kalp krizi ve inme risklerini arttırırken, uzun vadede de kanser risklerinde artışa yol açar.
Daha küçük bir kesimde kalbe ve akciğerlere bağlı sorunlar ve buna bağlı ilaç kullanımları artış gösterir. Bu durum, bu sorunlara bağlı poliklinik ve acil servis müracaatlarını arttırır, ayrıca iş gücü kaybı nedeni olur. Sağlık kurumlarına müracaatların artması hastaneye yatışları arttırır. Bu insanların bir kısmı da kaybedilir, yani ölümlerde artış gözlenir.
Orman yangınları tarafından oluşturulan psikolojik ve sosyal sağlık sorunları
Orman yangınları ve getirdiği endişeler önemli psikolojik ve sosyal sorunlar da yaratır. Orman yangınlarının tetiklediği psikolojik sorunlar şu şekilde sayılabilir:
Bu durumun toplumsal sonuçlara neden olacağı da muhakkaktır. Sözkonusu toplumsal etkiler de şu şekilde sıralanabilir.
Sosyal ilişkilerde gerginlik artışı
Şiddet ve suç eğiliminde artış (cinayetler, yağmalamalar, hırsızlıklar)
Sosyal dengesizlik artışı
Toplumsal bütünlükte bozulma
Yakınınızda orman yangını varsa
Yakınınızda orman yangını varsa, herhangi bir tehlike altında olmasanız bile alınacak tedbirler vardır. Bu tedbirler şu şekilde sayılabilir:
Zorunlu kalmadıkça evden çıkılmamalıdır.
Kapı ve pencereler kapalı tutulmalıdır.
Olanak varsa, kapalı devre olmak (havayı dışarıdan almamak) şartıyla klimaları ve/veya hava temizleyicileri (tercihan HEPA filtreli)kullanmak çok yararlı olur.
Vantilatör ve aspiratörler çalıştırılmamalıdır.
Külle temas edilmemeli ve kül karıştırılmamalıdır.
Kalp ve/veya akciğer sorunu olanlar dumandan özellikle korunmalı, gerekirse tıbbi destek alınmalıdır.
Bol sıvı alınmalı ve yeterince uyunmalıdır.
Sonuç
Orman yangınları genellikle insanların neden olduğu bir sorundur. Global ısınma ve iklim değişikliği sonucunda, her ne sebeple başlamış olursa olsun her geçen yıl yangınlar daha uzun sürmekte ve daha geniş alanları etkilemektedir. Bu durum çevreye ve ekolojik yapıya verdiği zararların yanısıra insan ve toplum sağlığı için de büyük bir risk oluşturmaktadır.
Ülkemizin güneyinde ortaya çıkan ve geniş alanları etkileyen orman yangınları nedeniyle gündeme gelen iklim değişikliği, doğal yaşama ve ekolojiye etkisinin yanısıra insan sağlığına ve toplumsal düzene olan etkileri açısından da incelenmeye muhtaç gözüküyor.
Ülkemizin güneyinde ortaya çıkan ve geniş alanları etkileyen orman yangınları nedeniyle gündeme gelen iklim değişikliği, doğal yaşama ve ekolojiye etkisinin yanısıra insan sağlığına ve toplumsal düzene olan etkileri açısından da incelenmeye muhtaç gözüküyor.
Sanayi devrimi ile başlayan çevre sorunları, 1950’lerden başlayarak dünyada ortalama sıcaklığın giderek artmasına yol açıyor. Son 50 yılda dünyadaki ortalama sıcaklık 1oC kadar artmış durumda. Bu durum başka faktörlerin de etkisiyle iklim değişikliğini de tetikliyor.
İklim değişikliği pek çok sosyal ve ekonomik soruna yol açmaktadır. Bunların başlıcaları aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
Nitekim, iklim değişikliği nedeniyle 2018 yılında yaşanan olayların rakamları bu durumu açıkça ortaya koymaktadır.
Etkilenen kesimler ve nedenleri
Bu durumdan en fazla etkilenen kesimin yoksullar olduğu anlaşılmaktadır.
Düşük gelirli insanların dörtte üçü geçinebilmek için tarım, hayvancılık, balıkçılık veya ormancılık gibi doğal kaynaklara dayalı üretimlere muhtaçtır. İklim değişikliğinin bu kaynakları etkilemesi bu insanların geçim kaynaklarını daha da kısıtlayarak onları göçe zorlamaktadır.
Düşük gelir seviyesi, insanların felaket sonrası toparlanmasını da güçleştirerek fakirliği arttırmaktadır. Felakette kaybedilen evlerin, hayvanların, tarım ürünlerinin ve diğer birikimlerin yerine konamaması yoksulluğu derinleştirmektedir.
Yoksulluğa ek olarak etnik azınlıklar, toplumun izole kesimleri ve kadınlar bu durumdan daha fazla etkilenmektedir.
Azınlık kesimler toplum tarafından kabullenilmeme sonucunda kötü çevresel koşullarda yaşamaktadır.
Sanayi bölgelerinin yakınlarındaki sanayi kirliliğine maruz kalan alanlarda veya çöplükler yakınında etnik azınlık yerleşimlerine sık rastlanmaktadır. Örneğin ABD’de, siyahi çocukların beyaz çocuklara oranla hava kirliliğinden % 30 daha fazla etkilendiği saptanmıştır. Bu duruma “çevresel ırkçılık” adı verilmektedir.
İzole toplum kesimleri de benzer şekilde iklim değişikliği sonucu ortaya çıkan kaynak kısıtlılığından etkilenmektedir. Dinsel ve etnik dışlanmaya maruz kalma da bu durumu arttırıcı etki göstermektedir. Örneğin göçebelerin otlak alanları kısıtlanmakta, izole kesimlerin kaynaklara erişimleri güçleşmektedir.
Dünyadaki yoksulların % 70’inin kadın olması, iklim sorunlarından en fazla kadınların etkilenmesi sonucunu getirmektedir. Gıda üretimi ve toplanması, su ve yakıt temini gibi işler yoksul toplum kesimlerinde daha çok kadın emeğine dayanmakta ve bu nedenle iklim değişikliğinin sonuçları kadınları daha fazla etkilemektedir.
İklim değişikliği ve insan sağlığı
Bu ekonomik ve sosyal sorunların yanısıra iklim değişikliği önemli sağlık sorunlarına da neden olabilmektedir. Bu sorunlar şu şekilde sıralanabilir:
Tüm bu sorunların çözümü, iklim değişikliğinin ciddiye alınması ve buna uygun politikalar geliştirilmesi ile mümkün olabilir. Bu konuda ortak hareket edecek dünya çapında politikalara gerek duyulduğu açıktır.
Türkçeye “orman banyosu” olarak çevirilebilen “shrinkin-yoku”, orman ortamında zaman geçirmek anlamına gelir ve 1980’lerin başında Japonya’da geliştirilmiştir.
Türkçeye “orman banyosu” olarak çevirilebilen “shrinkin-yoku”, orman ortamında zaman geçirmek anlamına gelir ve 1980’lerin başında Japonya’da geliştirilmiştir.
Doğanın huzur verdiğini hepimiz biliriz. Sessizlik, yaprakların hışırtısı, serinlik, hafif esinti, güneş ışığının ağaçların arasından süzülmesi, doğanın kendine özgü sesleri hep beraber ruhu sakinleştirir.
2050 yılında dünya nüfusunun% 66’sının şehirlerde yaşaması bekleniyor. Ortalama bir şehirli zamanının % 93’ünü kapalı alanlarda geçiriyor. Şehrin uğultusu, trafik, iş stresi, sosyal yükümlülükler, finansal problemler ve sürekli bir koşuşturma içinde günler geçiyor. İlk fırsatta şehirden kaçmaya çalışıyoruz, ama çoğu zaman şehirden uzaklaştığımızda da ne yapacağımızı bilmiyoruz.
İşte bu noktadan hareketle 1980’lerde Japonya’da geliştirilen “Orman Banyosu”; şehirden kaçılan zamanlarda zihni rahatlatmak, vücudu canlandırmak ve kendine dönmek için uygulanan bir pratik olarak oldukça populer oldu. Tabii ki gerçek anlamda banyo yapmak sözkonusu değil, ormanın içinde vakit geçirmek kastediliyor.
Orman banyosu nedir?
Orman banyosu, insanın kendisini öze dönerek doğaya bırakması uygulamasıdır. Bu uygulama sırasında fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal sağlık için duyuların kullanılması amaçlanır.
Orman banyosu egzersiz veya doğa yürüyüşü değildir. Sadece kendisini doğaya bırakarak doğayla bütünleşmeden ibarettir. Temel amaç kişinin kendi özünü farketmesidir ve orman banyosu da buna ulaşmak için sadece bir araçtır.
Orman banyosu yararları
Bu uygulama sırasında doğa beynin stresli kısımlarının rahatlamasını sağlar. Bu sırada vücut gevşer ve kortizon salgısı baskılanır. Bunun sonucunda stres ve tükenmişlik azalır, bu durumun da anksiyete ve depresyonla mücadeleye belirgin katkısı olur. Bu durum odaklanma, konsantrasyon ve hafızayı da oldukca olumlu etkiler. Orman banyosu etkisiyle vücut direnci de güçlenir, sonraki günlerde hasta olma olasılığı azalır ve ameliyat veya kazalar sonrasında iyileşme hızlanır. Kalp ve akciğer sağlığı da bundan olumlu etkilenir, ayrıca tansiyon da düşer.
Orman banyosu sırasında meditasyon
Orman banyosunun yarattığı meditasyon etkisi aşağıdaki yararları sağlar.
İstenmeyen düşüncelerden uzaklaşma
Öfke, kaygı ve üzüntüden uzaklaşma
Korkularla, şüphelerle ve zihindeki dalgalanmalarla başa çıkma
Stres ve tükenmişlikten kaçınma
Özgüvende artış
Uyku kalitesinde ve dinçlikte artış
İradede güçlenme ve bağımlılıklarda azalma
Anın huzur ve mutluluğunu hissetme
İlişkileri güçlendirme
İkilemleri çözmenin veya karar vermenin kolaylaşması
Orman banyosu aşamaları
Orman banyosu bir kez değil, zamana yayılarak yapılan bir etkinliktir ve üç aşamadan oluşur.
Dikkat
Yeni başlayanlar ve gençler önce doğada çevrelerine dikkat ederek başlamalıdır. Doğadaki nesnelere dikkat ederek odaklanmak insanın odak değiştirmesine ve yavaşlamasına yardımcı olur. Sonuçta düşüncelerin ve duyguların da kontrol edilmesi kolaylaşır.
Farkındalık
Zihnin daha sakin bir hale gelmesi sağlandıktan sonra, farkındalığın arttırılması aşamasına geçilir. Bu aşamada, ormanın derinliklerinde gerçekleşen olaylar döngüsü gözlenerek kişinin kendi yaşamındaki olaylar döngüsüne yoğunlaşması sağlanır. Farkındalığın artması, kişinin kendi yaşamı hakkındaki farkındalığının da artmasını sağlar.
Yanıtlar
Kişinin zihni dinlendikçe daha verimli çalışır ve önceden bulamadığı yaratıcı çözümlere ulaşır. Bu çerçevede, yanıt aramaktansa doğru soru sormayı öğrenir, bu da yeni ufuklar ve farklı boyutlar kazandırır. Bu durum kendini keşfetme yolculuğunun başlangıcıdır.
Orman banyosu nerede ve nasıl yapılır?
Doğal olarak en iyi yer şehirden uzakta bir ormanın içinde yapmaktır. Buna imkan bulamayanlar şehirdeki bir parkı da kullanabilir. Kısıtlılık nedeniylr parka bile gidemeyenler, evlerinin bir odasındaki ev bitkileri ile de orman banyosu deneyimi yaşayabilir.
Bu deneyimi yaşamak için aşağıdaki koşullara uymak gerekli.
Telefon, fotoğraf makinesi ve diğer bağlantı cihazlarını kapatın. Huzurunuzu bozacak bir dış etki olmasın ve doğayla bütünleşebilin.
Fotoğraf çekme arzunuzu engelleyin. Orman banyosu sırasında sosyal medyada deneyim paylaşıyorsanız, o artık orman banyosu olmaktan çıkar ve basit bir doğa yürüyüşüne dönüşür.
Yavaşlayın, yavaş yürüyün. Yürürken çevrenizi gözleyin ve hissedin.
Zaman zaman durup çevrenizi inceleyin. Ayaklarınızın altındaki toprağı ve yüzünüzü okşayan rüzgarı hissedin.
Karından derin nefesler alın ve yavaş yavaş verin. Nefes verme süreniz, nefes alma sürenizin iki katı olsun. Bu solunum şekli gevşemenize büyük katkıda bulunur.
Uygun bir yerde bir süre oturarak beş duyunuzun dördünü kullanın.
Çevrenizdeki kuşların ve diğer canlıların sizin ilk geldiğiniz zamanla sizin varlığınıza alışmaları arasında davranışlarının nasıl değiştiğini gözleyin.
Çevrenizdeki kokuları hissedin ve aralarındaki ayrımı yapmaya çalışın.
Çevrenize dokunun. Ağaç kabuklarının dokusunu, yosunları, toprağı hissedin.
Orman banyosunu tek başınıza veya bir grupla birlikte yapabilirsiniz. Başka insanlarla birlikte bu deneyimi yaşıyorsanız, ormanda geçireceğiniz sürenin bitimine kadar konuşmamak için elinizden geleni yapın.
Hedeflerinizi, sorunlarınızı ve beklentilerinizi bir yana bırakın. Onlar şehirde kaldı. Ormandayken hedefleriniz, sorunlarınız ve beklentileriniz hakkında düşünmemeye çalışın. Onun yerine kendinize dönün ve çevrenizi hissedin.
Ormanda kalabildiğiniz kadar uzun kalın. Bu süre başlangıçta 20 dakika ile başlayıp 2 saate kadar uzayabilir.
Orman banyosu sırasında güvenlik
Ormanda sadece bilindik yollardan yürüyün, maceraya girişmeyin. Ormanı değil, kendinizi keşfetmeniz gerekiyor.
Tanımadığınız bir alanda tek başına orman banyosu yapmaya kalkışmayın. Yeni bölgeleri bir grupla ve bölgeyi bilen bir rehberle keşfedin.
Çok sıcak ve çok soğuk yada yağışlı havalarda ormana girmeyin. İklimle mücadele etmek istediğiniz huzura erişmenizi engelleyebilir, ayrıca güvenliğinizi riske atar.
İklime uygun, hafif ve rahat giyinin. Ayaklarınıza rahat yürüyüş ayakkabıları giyin. Yanınıza oturmak için küçük bir minder ve destek almak için hafif bir yürüyüş bastonu alabilirsiniz, ama bunlar dışında olabildiğince az eşyanız olsun.
Ormanda yemek için yanınıza sandviç ve benzeri basit yiyecekler alabilirsiniz. İçmek için sadece yanınıza aldığınız suyu kullanın.
Atıklarınızı doğada bırakmamaya dikkat edin.
İyi bilmediğiniz meyve ve bitkileri yemeyin. Ormandaki su kaynaklarından su içmeyin.
Ateş yakmayı ve mangal yapmayı aklınıza bile getirmeyin.
Hazır kahveler dünyanın pek çok bölgesinde oldukça populer. Kimi ülkelerde tüm kahve tüketiminin % 50’sinden fazlasını bu kahveler oluşturuyor. Bu kahve kolay hazırlanması ve fazla donanım gerektirmemesi dışında ucuz olması nedeniyle de populerliğini koruyor.
Normal kahvenin gerek genel sağlık, gerekse kalp damar sağlığı açısından olumlu ve olumsuz yönlerini biliyoruz. Hazır kahvelerin olumlu ve olumsuz yönlerini incelemek ve normal kahveler ile karşılaştırmak da bu yazının konusunu oluşturuyor.
Hazır kahve pratik ve ucuzdur
Hazır kahve nedir?
Kurutulmuş kahve ekstresinden yapılan suda eriyebilir kahvelere hazır kahveler adını veriyoruz. Kahve ekstresi kahve çekirdeklerinin tıpkı normal kahvenin demlenmesi gibi ancak daha yoğun şekilde demlenmesi sonucu elde edilir. Demleme sonrasında ekstrenin suyu uçurularak kuru kahve ekstresi tozu veya granülleri elde edilir. Suda eriyebilen bu toz veya granüller hazır kahve adını alır.
Püskürterek kurutma: Kahve ekstresinin sıcak kuru havaya ince bir sprey halinde püskürtülerek suyunun hızla uçurulması ve kahvenin toz veya küçük parçacıklar halinde elde edilmesi ile yapılır. Bu yöntemle genellikle klasik olarak bilinen koyu renkli toz kahve elde edilir.
Dondurarak kurutma: Kahve ekstresi dondurularak küçük parcalara ufalanır ve daha sonra düşük ısılı ve düşük basınçlı bir ortamda kurutulur. Bu yöntemle de genellikle “gold” olarak bilinen granül kahve elde edilir.
Her iki yöntem de kahvenin kalitesini, kokusunu ve lezzetini korur. Sonrasında bir fincan (150 ml) sıcak suya bir çay kaşığı hazır kahveyi karıştırarak içmek kalır. Sertlik, suya katılan hazır kahvenin miktarını azaltıp çoğaltarak ayarlanabilir.
Fazla kafeinin anksiyete, uykusuzluk, huzursuzluk, midede kaynama, ellerde titreme ve çarpıntı yapabildiği bilinmektedir.
Hazır kahveler ve akrilamid
Akrilamid, kahve çekirdeklerinin kavrulması sırasında ortaya çıkan ve zararlı olma potansiyeli taşıyan bir bileşiktir. Bu bileşik ayrıca çeşitli gıdalarda, hava kirliliğinde, ev eşyalarında ve kişisel bakım ürünlerinde de bulunur ve sinir hasarı yapabilme ve kansere yol açabilme potansiyeli taşır.
Hazır kahvelerde normal kahvelere oranla neredeyse iki kat fazla akrilamid bulunur. Buna karşılık; gerek normal ve hazır kahvelerle, gerekse diğer gıdalarla alınan akrilamid miktarı tehlikeli olduğu gösterilmiş miktarlardan çok daha azdır.
Hazır kahve içmenin yararları
Hazır kahveler de tıpkı normal kahvelere benzer sağlık yararlarına sahiptir. Bu yararlar şu şekilde sayılabilir:
Bu çalışmaların tümünün gözlemsel olduğunu belirtmekte yarar vardır. Bu çalışmaların sonuçlarına göre nedensellik bağlantısı kurmak güçtür, ancak kahve tüketimi ile yukarıdaki durumlar arasındaki birliktelik ifadesini gösterir.
Bu yararları elde etmek için tüketilmesi tavsiye edilen hazır kahve miktarı günde 3- 5 fincandır. En iyi tüketim şekli şekersiz içmektir. İstenirse süt veya laktoz intoleransı olanlarda laktozsuz süt ilave edilebilir, yada tatlandırıcı kullanılabilir, ancak toz kahve kreması kullanımından kaçınmak önerilir.
Tansiyon nedir sorusunun kısaca yanıtı kalp tarafından damarlara pompalanan kanın damar duvarına yaptığı basınçtır şeklinde ifade edilebilir. Tansiyon diye kısaca söylediğimiz kavramın asıl adı “arter kan basıncı”dır.
Belirli sınırlar içinde kalmak kaydıyla, “tansiyon ne kadar düşükse o kadar iyidir” prensibi geçerlidir. Herhangi bir şikayete yol açmadığı takdirde tansiyonun kaç olduğunun bir önemi yoktur.
Ortostatik (postural) düşük tansiyon: Vücut pozisyonundaki ani değişmeler sonucunda ortaya çıkan ve sersemlik yaratan düşük tansiyona verilen isimdir. Genellikle yataktan veya oturulan yerden hızlı kalkıldığında görülür.
Yemek sonrasında olan düşük tansiyon: Özellikle ağır yemekler sonrasında kanın sindirim sisteminde yoğunlaşması sonucu oluşan ortostatik düşük tansiyona denir.
Sinir sistemi bağlantılı düşük tansiyon: Uzun süre ayakta kaldıktan veya aynı pozisyonda oturduktan sonra görülen düşük tansiyondur.
Ağır hipotansiyon: Genellikle ağır kan kaybı, enfeksiyon veya şiddetli allerji sonucunda ortaya çıkar ve yaşamı tehdit edebilir.
Özellikle ayağa kalkınca olan dengesizlik ve sersemlik
Görme bulanıklığı
Güçsüzlük
Yorgunluk
Bulantı
Soğuk, soluk ve nemli cit
Konsantrasyon ve hafıza sorunları
Yalpalama
Bulantı
Bayılma
Yukarıdaki belirtilerden biri bile varsa doktora müracaat edilmelidir. Eğer düşük tansiyon tanısı konduysa ve düşme veya bayılma gibi belirtilerde artış olduysa veya ilaç veya reçetesiz destekler sonrasında belirtiler görülüyorsa yine doktorla görüşmekte yarar vardır.
Aşırı düşmüş tansiyon ise hayati tehlike yaratması bakımından acil bir durumdur ve acil tıbbi müdahale gerektirir.
Düşük tansiyon için tedavi yaklaşımı
Düşük tansiyon için tedavi yaklaşımı altta yatan nedenlerle yakından ilişkilidir.
Altta yatan nedeni sapta ve gider
Susuzluk: Sıvı alımını, egzersizi, barsak fonksiyonlarını ve terlemeyi sorgula
Diyete bağlı nedenler: Demir, protein, vitaminler, sodyum ve kalsiyum alımını araştır
Yine altta yatan nedenle ilişkili olarak doktorunuz aşağıdaki önerilerde bulunabilir.
Diyetteki tuz miktarını arttırmak
Alkolsüz sıvı alımını arttırmak
Alkolden uzak durmak
Sıcak havada veya ateşli hastalık geçirirken sıvı alımını daha da arttırmak
İlaçları ve kullanılan diğer maddeleri gözden geçirmek
Egzersizi arttırmak
Yatılan veya oturulan yerden ayağa kalkarken dikkatli olmak
Ayağa kalkmadan önce ayakları ve ayakbileklerini birkaç kez kasıp bırakmak
Uyunan yatağın başının yüksek olmasını sağlamak
Ağır kaldırmaktan kaçınmak
Tuvalette ıkınmaktan kaçınmak
Uzun süre hareketsiz ayakta durmaktan kaçınmak
Sıcak suyla banyo yapmaktan veya sıcak su havuzu, sauna, buhar odası gibi yerlerden kaçınmak
Tuvalet ve banyo güvenliği için gerekli tedbirleri almak
Sık ve küçük porsiyonlar halinde yemek, karbonhidratları azaltmak, yemekten sonra dinlenmek, tansiyon düşürücü ilaçları yemekten önce almamak
Gerekirse basınçlı çoraplar giyerek kanın bacaklarda toplanmasına engel olmak
Boyna baskı yapabilecek sert yakalı gömlek veya sıkı boyunlu kazak gibi giyeceklerden kaçınmak
Banyo ve tuvalet güvenliği
Bu yöntemler yeterli olmazsa, zaman zaman ilaç desteği gerekebilir. Kullanılacak ilaçların cinsine ve dozuna doktor karar verecektir. Ancak, iyi bir yaklaşım çoğu zaman sorunu çözer ve istenmeyen olayları önler.
Safra kesesi, karaciğerin altında yer alarak safrayı depolayan ve gerektiğinde barsağa gönderen bir organdır.
Safra taşları, normalde barsağa akması gereken safranın safra kesesinde yoğunlaşıp çökmesi sonucunda oluşan yapılardır. Her 5 erkekten birinde ve her 3 kadından birinde yaşamlarının bir döneminde safra taşlarına rastlanır.
Safra taşları kum tanesi boyundan pinpon topu boyuna kadar değişen boyutlarda olabilir.
Kolesterol taşları: Tüm safra taşlarının % 80’ini oluşturur. İçinde kolesterol (%70), safra tuzları, safra boyaları ve inorganik kalsiyum tuzları bulunur.
Siyah pigment taşları: Safrada kan hücrelerinin yıkım ürünü olan kalsiyum bilirubinattan oluşurlar.
Kahverengi pigment taşları: Safra kesesi ve yollarında oluşan bakteri veya helmint (barsak kurdu) enfeksiyonları sonucunda oluşurlar.
Safra taşları belirti ve bulguları
Normalde safra taşları ağrı yapmaz. Ağrı, safra kesesi kanalının veya diğer safra yollarının taş tarafından tıkanması sonucunda safra akışının engellenmesiyle oluşur. Tüm safra taşlarının % 80’i belirtisiz seyreder ve başka amaçlarla yapılan görüntülemeler sonucunda saptanırlar.
Safra taşlarının ağrısı “biliyer kolik” adıyla da bilinir ve daha ziyade karnın sağ üst kısmında yoğunlaşır. Bu ağrılar zaman zaman, özellikle de kızartmalar gibi yağdan zengin gıdalar yendiği zaman olur ve genellikle birkaç saatten daha uzun sürmez.
Belirtiler şu şekilde sayılabilir:
Karnın özellikle sağ üst kısmında ve kaburgaların hemen altında ağrı
Sağ omuz veya sırt ağrısı
Midede dolgunluk hissi ve ağrı
Bulantı ve kusma
Hazımsızlık, şişkinlik, reflü ve gaz gibi diğer sindirim sistemi sorunları
Ancak, aşağıdaki şiddetli enfeksiyon veya enflamasyon belirtileri ortaya çıkarsa hastaneye müracaat etmek gerekir.
Birkaç saatten daha uzun süren karın ağrısı
Ateş ve üşüme- titreme
Ciltte veya gözlerde sarılık
İdrar renginin koyulaşması ve dışkı renginin kil rengine dönmesi
Safra taşları için risk faktörleri
Safra taşları için risk faktörleri yaşam tarzına bağlı olanlar, kontrol edilemeyenler ve tıbbi risk faktörleri olarak üçe ayrılır.
Yaşam tarzına bağlı risk faktörleri
Kontrol edilemeyen risk faktörleri
Tıbbi risk faktörleri
Fazla kilolu veya obez olmak
Kadın olmak
Siroz varlığı
Yağdan ve kolesterolden zengin, liften fakir beslenmek
Kimi etnik gruplara mensup olmak (hispanikler, kızılderililer gibi)
Gebelik
Kısa zamanda çok kilo vermek
Ailede safra taşı öyküsü
Kimi kolesterol ilaçları (kolestiramin, kolesevelam gibi safra tuzu bağlayıcı ilaçlar)
Şeker hastalığı (diyabet)
40 yaş üzerinde olmak
Yüksek doz östrojen içeren ilaçlar, doğum kontrol hapları ve menopoz sonrası hormon tedavisi
Yeterli egzersiz yapmamak
Crohn ve benzeri enflamatuar barsak hastalıkları
Açlık diyetleri ve obezite cerrahisi
Hemolitik anemi gibi kan hücrelerinin vücut içinde yıkımının arttığı hastalıklar
Safra taşları için risk faktörleri
Hernekadar kimi ilaçlar safra taşı riskini arttırıyor olsalar da, doktorun onayını almadan ilaç kesilmemelidir.
Komplikasyonlar ve uzun dönem riskler
Akut kolesistit
Taş safra kesesi kanalını tıkadığı zaman kesede enflamasyon ve enfeksiyona neden olur. Akut kolesistit denen bu tablo acil bir durumdur. Bu tabloya belirti veren safra taşlarının % 1- 3 kadarında rastlanır.
Akut kolesistit belirtileri şunlardır:
midenin üst kısmında, karnın sağ- üst kadranında veya sırtın sağ- orta kısmında ağrı
Ateş ve üşüme-titreme
Bulantı- kusma
İştah kaybı
Bu durumda vakit geçirmeden acile başvurmak gerekir.
Diğer komplikasyonlar
Tedavi edilmemiş safra taşları aşağıdaki sorunlara da yol açabilir:
Safra yollarının tıkanmasına bağlı sarılık
Kolanjit, yani safra yolları iltihabı
Sepsis, yani kana bakteri karışması sonucu olan ağır sistemik enfeksiyon
Pankreatit, yani pankreasın iltihaplanması
Safra kesesi kanseri
Safra taşlarının safra kanallarını tıkaması
Safra taşları tanısı
Kan testleri: Enfeksiyon ve tıkanmanın derecesini saptamak veya diğer nedenleri dışlamak amacıyla yapılır.
Ultrason: Karaciğer ve safra kesesini görüntülemek üzere yapılır.
BT incelemesi: Daha ayrıntılı görüntüleme sağlar.
MR kolanjiopankretografi: Safra yolları ve pankreasın daha ayrıntılı görüntülenmesini sağlar.
Kolesintigrafi (HIDA): Safra kesesi kasılmasını görüntülemek amacıyla yapılır.
Endoskopik retrograd kolanjiopankreatografi (ERCP): Endoskopi ile safra yollarını boyayla doldurup görüntülenmesini sağlar.
Endoskopik ultrason: Özel bir endoskopla safra taşlarını görüntülemek amacıyla yapılır.
Hangi tetkikin ne zaman yapılacağına doktor karar verecektir.
Tedavi
Korunma
Safra taşı oluşumunu engellemek veya olan safra taşlarının sorun yaratacak hale gelmesinden korunmak için normal sağlıklı yaşam koşulları gereklidir. Bunlar şu şekilde sayılabilir:
Kilo fazlalığından ve obeziteden korunmak, sağlıklı kiloda kalmak
Ağrı yapan veya diğer belirtileri veren safra taşlarında ameliyat
Ameliyatı tolere edemeyecek veya ameliyat olmak istemeyen hastalarda safra taşı eriten ilaçlar
Akut kolesistit varlığında ameliyat
Safra taşı ve pankreatit birlikteliği varsa ameliyat
Safra kanallarının tıkanmasına bağlı sarılık varsa hastanın durumuna göre ameliyat veya önce ERCP ile taşın alınması ve sonra ameliyat yöntemleri kullanılabilir.
Yaşlanmayla birlikte hafoza zayıflar. Bu durum “yaşa bağlı hafıza zayıflaması” olarak bilinir ve normal yaşlanma sürecinin bir parçası olarak kabul edilir.
Buna karşılık demans, yani bunama tümüyle farklı bir kavramdır. Her ne kadar en sık yaşlılarda görülse de, temel özelliği kognitif fonksiyonda yani işlevsel düşünce yeteneğinde kötüleşmedir.
Demans soklığı
Çoğu insanın düşündüğünün aksine, demans bir hastalık değil, bir sendrom yani belirtiler bütününi içeren bir şemsiye deyimdir. Bu kapsamda hafıza, düşünme, uyum gösterme, anlama, hesap yapabilme, öğrenme kapasitesi, dil, karar verme yeteneği ve günlük faaliyetleri sürdürebilme yer alır.
Demans tipleri
İnsanlar çoğu zaman Alzheimer hastalığı ve demans deyimleri aynı anlamda kullanılsa da, ikisi aynı şey değildir. Alzheimer hastalığı demans şemsiyesi altındaki pek çok klinik tablodan sadece bir tanesidir. Demans şemsiyesi altında 400 üzerinde tablo yer alır.
Demans, pek çok kognitif bozukluk tipini içeren bir şemsiye deyimdir.
Aşağıdaki şekilde en sık rastlanan başlıca 10 demans tipi görülmektedir.
Beyin hücrelerinin ölümü ve beyinde amiloid ve tau proteinlerinini oluşturduğu plaklarla seyreden Alzheimer hastalığı tüm demans olgularının yaklaşık dörtte üçünü oluşturur. Bu hastalığın erken belirtileri depresyon, kısa dönem hafızanın kaybı, konfüzyon, duygudurum değişiklikleri ile konuşma ve yürüme güçlüğüdür.
İkinci en sık rastlanan demans tipi olan vaskuler demansın nedeni, beyindeki yetersiz kan akımıdır. Genellikle inme sonrasında ve damar sertliğinin bir sonucu olarak ortaya çıkar. Belirtiler sebebe bağlı olarak yavaş yavaş veya aniden ortaya çıkabilir. Erken dönemlerde konfüzyon ve idrak bozukluğu ile başlayan belirtiler, daha sonra konsantrasyon bozukluğu ve iyi bildiği işleri yapma güçlüğü ile devam eder. Birlikte görme sorunları ve halusinasyonlar da bulunabilir.
Lewy cisimcikleri, beyindeki sinir hücrelerinin içinde oluşarak hücrelerin işlev yapmasını ve sinyal iletişimini engelleyen protein birikimleridir. Bunun sonucunda hafıza kaybı, idrak bozukluğu ve görsel halusinasyonlar ortaya çıkar. Uyku düzeni de bozulabilir ve tüm gece uyanık kalıp gündüzleri uyumalar ortaya çıkabilir. Belirtilerin çoğu diğer demans tipleriyle aynıdır.
Normalde beynin hareket fonksiyonu ile ilgili bölgeleri ile ilgili bir sorun olan Parkinson hastalığı ileri dönemlerinde demansa da neden olabilir. Önce karar verme sorunları ile başlayan demans belirtileri daha sonra depresyon, halusinasyonlar, konfüzyon, paranoya ve konuşma bozukluğu ile devam eder.
Frontotemporal demans veya diğer adıyla Pick hastalığı beynin ön ve yan bölümlerini tutan bir sorundur. Bunun sonucunda öncelikle konuşma ve davranışlar bozulur. Başlangıç yaşı bu hastalıkta 45’e kadar düşebilir.
Creutzfeldt-Jakob veya diğer adıyla deli dana hastalığı, demansın en nadir rastlanan tiplerinden biridir ve yaklaşık bir milyonda bir rastlanır. Hızlı seyirli bir tablo olan bu durum genellikle bir yıl içinde ölümle sonuçlanır. Bulguları genel demans belirtileriyle aynıdır, ayrıca kas sertlikleri ve seğirmeleri de bulunabilir.
Wernicke Korsakoff sendromu aslen bir demans tipi olmasa da, belirtilerinin benzer olması nedeniyle o grupta sayılan bir durumdur. Temel nedeni beynin alt kısımlarında oluşan B1 eksikliğine bağlı kanamadır. Bu durum en sık alkolizmde görülür, ancak beslenme bozukluğuna veya kronik enfeksiyonlara bağlı olarak da ortaya çıkabilir.
Normal basınçlı hidrosefali, beynin ventriküllerinde aşırı sıvı artışı sonucunda beyin dokusunu baskı altına alarak demans belirtilerine yol açan bir durumdur. Buna yol açan nedenler kaza, kanama, enfeksiyon, beyin tümörleri veya geçirilmiş beyin ameliyatları olabilir. Başlıca belirtileri denge bozuklukları, unutkanlık, duygudurum değişimleri, depresyon, düşmeler ile idrar ve dışkı kaçırma şeklindedir. Bu durum erken dönemde farkedilirse cerrahi müdahale ile kalıcı hasar bırakmadan düzeltilebilir.
Huntington hastalığı belirtileri genç erişkinlerde başlayan genetik bir durumdur. Beyin hücrelerinin ölümü sonucunda hareket bozuklukları ve demans belirtileri ortaya çıkar.
Karma demans, bir kişide birden fazla demans tipinin birlikte olmasıdır. En sık rastlanan tipi Alzheimer hastalığı ile vaskuler demans birlikteliğidir. Karma demansı olan kişilerin yarıya yakınında bu birlikteliğin farkına varılamaz.
Demans belirtileri
Demans her kişide farklı özellik gösterir. Bu farklar beynin tutulan bölgesine ve hastanın kişilik yapısına bağlı olarak ortaya çıkar.
Her ne kadar en iyi bilinen belirti hafıza sorunları olsa da, başka belirtiler de gözden uzak tutulmamalıdır. Erken belirtilerin başlıcaları aşağıdaki şekilde gösterilmektedir.
Demansta 10 erken belirti
Hafıza kaybı
Normal unutkanlıkla demanstaki hafıza kaybı arasındaki fark, demansta yakın dönem hafızanın kaybolmasıdır. Eskiden olan olaylar çok iyi hatırlanırken, birkaç dakika veya birkaç saat önce olan olaylar unutulur, bunun sonucunda aynı soru tekrar tekrar sorulur. Bu nedenle, bu kişilerin günlük hayatlarını idame ettirecek faaliyetleri sürdürmeleri güçleşir. Örneğin, bu kişiler öğle yemeği yiyip yemediklerini veya torunlarının adlarını unuturlar.
Bilindik işleri yapma güçlüğü
Diş fırçalama veya sofrayı hazırlama gibi günlük basit işleri yaparken fazla düşünmeyiz. Ancak, demansı olan kişiler bu gibi basit işleri yaparken bile güçlük çeker ve işleri doğru sırayla yapmayı beceremezler. Örneğin, daha yıkanmamış bir gömleği ütüler veya tabağı yemek masasına değil de yatak odasına götürürler.
Zaman ve mekan uyumsuzluğu
Ara sıra haftanın hangi günü olduğunun şaşırılması mümkündür. Ancak, demansı olan kişiler gündüzü ve geceyi karıştırabilirler veya çok iyi bildikleri yerlerde kaybolabilirler.
Karar algısının kaybı
Herkes hayatta zaman zaman kötü kararlar verir. Ancak demansta basit kararlar bile sorun olur. Örneğin demanslı kişi kendi evini ederinin yüzde birine satabilir veya yaz ortasında palto giyebilir.
Duygudurum, kişilik veya davranış değişiklikleri
Yaşamdaki çeşitli olaylar karşısında duygudurum değişiklikleri olması normaldir. Ancak, demans varlığında duygudurum değişiklikleri alışılmadık olur. Belli bir neden olmaksızın duygudurum değişimleri yaşanabilir ve tepkiler aşırı olabilir. İlgisiz bir konu büyük üzüntü veya kızgınlığa neden olabilirken, ciddi bir konu hiç tepkiye yol açmayabilir.
Görüntü ve derinlik algısında bozulma
Demansı olanlarda görüntülerle veya derinlik algısı ile ilgili bozulmalar olur. Örneğin, mesafe ve derinlik kararları hatalı olur veya renk yada kontrast algısı bozulabilir. Bu durum yaşlılıkta sık rastlanabilen katarakt benzeri problemlerden bağımsızdır ve demanslı yaşlılarda çok sık düşme nedeni olur.
Eşyaların yerini karıştırma
Herkes zaman zaman kullandığı eşyaları alışılmadık yerlere koyup sonra arayabilir. Buna karşılık, demansı olanlarda eşyaları olması gereken yerlere koyma ile ilgili uç sorunlar görülebilir. ütüyü buzdolabına, kol saatini şeker kavanozuna koyma gibi durumlar sıktır.
İşten ve sosyal faaliyetlerden uzaklaşma
Demansı olan bir kişi genellikle çevresine olan ilgisini yitirir. Örneğin, uzun saatler boyunca televizyonun önünde oturabilir, alışılmadık ölçüde uzun süre uyuyabilir veya sevdiği faaliyetlere karşı tüm ilgisini yitirebilir.
Dil ve iletişim sorunları
Demans kişilerin konuşma sırasında kullanılması gereken kelime veya deyimleri bulamamasına veya onların yerine alışılmadık kelime veya deyimleri kullanmasına neden olabilir. Örneğin, “lamba” yerine “ışık veren alet” diyebilirler.
Planlama ve sorun çözme güçlüğü
Demans kişilerde basit işler için bile planlama ve takip güçlüğü yaratır. Örneğin alışveriş listeleri oluşturma veya aylık faturaları takip etme gibi işler sorun haline gelir.
Demans gidişini evrelendirmek için çeşitli yollar vardır, ancak en sık kullanılan evreleme yöntemi başkalarına bağımlılık derecesi ölçütlü olandır.
Demans evreleri
Hafif kognitif bozukluk
Yaşlı kişilerin çoğunda görülebilen hafif kognitif bozukluk unutkanlık, isim bulma güçlüğü ve kısa dönem hafıza problemleri ile seyreder. Bu kişilerin bir kısmı demansın daha ileri evrelerine doğru ilerler, ancak çoğu bu aşamada kalır. Bu kişiler genellikle herhangi bir yardıma gerek duymadan yaşamlarını sürdürebilir.
Hafif demans
Hafif demans aşamasında isim ve kelime bulma güçlüğü, eşyaların yerini karıştırma, kafa karışıklığı ile planlama ve sorun çözme güçlüğü basit hafıza sorunlarına eklenir. Sıklıkla duygudurum dalgalanmaları ve sosyal uyumsuzluklar da görülür. Buna karşılık, bu kişiler hala genellikle başkalarına bağımlı olmadan yaşamlarını sürdürebilir ve sadece zaman zaman desteğe ihtiyaç duyarlar.
Orta derecede demans
Orta derecede demansta hafıza kaybının, konfüzyonun ve karar algısının ilerlemesinin yanısıra bu kişilerde alınganlık, şüphecilik ve uyku bozuklukları ortaya çıkar. Belirtilerin genellikle öğleden sonra ve gece artış gösterdiği gözlenir. Bu kişiler günlük yaşamlarında sıklıkla yardıma gerek duyarlar.
Ağır demans
Daha ileri dönemde aşırı hafıza kaybı, hareketliliğin sınırlanması, yutma ve mesane ve barsak kontolü gibi işlevlerin güçleşmesi sözkonusu olur. Bu kişiler gece gündüz desteğe ihtiyaç duyarlar.
Demanstan korunma
Demanstan korunmanın belli bir yöntemi yoktur. Ancak temel sağlıklı yaşam koşullarının demansın hem oluşumunu önlediği, hem de ilerlemesini yavaşlattığı bilinen bir gerçektir.
Şekerden, rafine karbonhidratlardan ve doymuş yağlardan fakir, diğer taraftan omega 3 ve vitamin ve minerallerden zengin bir diyet uygulanması sağlıklı bir metabolizma, antienflamatuar ve antioksidan etkiler ve sonuçta demans riskinin azalması anlamına gelir. Genellikle bu iş için en uygun diyetAkdeniz diyetidir.
Genellikle geri döndürülemez ve tümüyle iyileştirilemez bir durum olan demansta yapılan tedavilerin amacı belirtileri hafifletmek ve gidişi yavaşlatmaktır.
İlaçlar
Demansta ilaç kullanımının amacı gidişi yavaşlatmak, belirtileri hafifletmek ve birlikte bulunan depresyon ve gerginlik gibi durumları kontrol etmektir. İlaç tedavisi sırasında başka nedenlerle kullanılan ilaçlarla ve bitkisel desteklerle etkileşimlere özellikle dikkat etmek gerekir.
Zihni çalıştıran aktiviteler
Tıpkı vücut gibi, beyin de kondisyonda kalmak için çalışmaya ihtiyaç duyar. Bu nedenle bulmacalar, kitap okuma, bilgisayar ve masa oyunları oldukça yararlı olur. Bu tip faaliyetlerin kognitif fonksiyonun kötüleşmesini yavaşlatıcı etkisi olduğu gösterilmiştir.
Psikoterapi
Çeşitli psikoterapi yöntemleri demanslı kişinin hafızasını canlandırmada yardımcı olabilir. Ayrıca eski hatıraların canlandırılması, sevilen müzikler ve eğlenceli filmler yaşam kalitesinin artışını sağlar.
Demanslı kişinin bakımı bakan kişi açısından da pekçok zorluk içerir. Her şeyden önce, demansın kesin tedavisi olmayan ilerleyici bir hadise olduğunun akılda tutulması gerekir. Bu nedenle, hastayla ilgilenen kişinin de neredeyse hasta kadar desteğe ihtiyacı vardır. Bu konuda profesyonel yardım almak her durumda yararlı olacaktır. Genel olarak yapılması gerekenler konusunda Alzheimer Derneği’nin web sayfası bilgi vermektedir.
Zayıflama diyeti uygulandıktan sonra kaybedilen ağırlığın aynını veya daha fazlasını kazanmaya yoyo fenomeni denir. Kilo verip geri alma şeklindeki bu döngüler yoyo isimli oyuncağın hareketlerine benzediği için bu ismi alır.
Bir kişiye yoyo fenomeni denmesi için hayatı boyunca en az iki kez zayıflama gayretine girmiş olması ve her seferinde verdiği kilonun daha fazlasını tekrar almış olması gerekir. Bu kişiler başlangıçta diyet ve diğer yöntemleri çok iyi uygulayarak hızla kilo verir, ancak sonrasında eski alışkanlıklarına geri dönerek yeniden kilo alırlar. Bu duruma kadınlarda erkeklere oranla 3 kat daha sık rastlanır.
Yoyo fenomeninin oluşumu
Yoyo fenomeni nedenleri
Yaşam tarzına uymadığı için sürdürülemeyen diyet ve yöntemleri kullanma
Psikolojik durum değişiklikleri
Açlığın tetiklediği yeme atakları
Sık aralıklarla ve düzensiz yapılan diyetler
Bilinçsiz kullanılan zayıflama ilaçları
Kişiye özgü olmayan “konfeksiyon” zayıflama yöntemleri
Kısa vadeli hedeflere, örneğin yaz tatili, düğün, parti vb. gibi sosyal olaylara yönelik zayıflama gayretleri
Alışkanlıklara uymayan yemek düzeni genellikle kalıcı olmaz.
Yoyo fenomeninin yarattığı sorunlar
Kişinin kendi vücuduyla sağlıksız ilişki kurmasına neden olması: Vücut yapısı ile ilişkili takıntıların oluşması, ruh sağlığını büyük ölçüde etkiler. Kilo verildiği zaman oluşan kendi vücudundan mutlu olma hissi, yeniden kilo alınması sonucunda yerini karamsarlığa, başarısızlık hissine ve kişinin kendisine karşı öfke duyması hissine bırakır. Bunun sonucunda anksiyete veya depresyon tetiklenebilir.
Sonuçların tutarlı ve kalıcı olmaması: Uygulanan diyetlerin çoğu zaman kısıtlayıcı olması ve vücudun gerek duyduğu pek çok besini dışlaması nedeniyle sonuç genellikle sağlıksız olur.
Uygulayanı suçlayıcı olması: Uygulanan yöntemler sonucunda kilo verilmesi yöntemin başarısı olarak kabul edilirken, yeniden kilo alınması uygulayıcıyı kilo almanın sorumlusu olarak suçlar. Kısacası, yöntem iyi ama uygulayan kötü algısını yaratır.
Tartı rakamlarına karşı takıntı yaratması: Kilo vermenin diğer yararlarının tümü gözardı edilerek hedef sadece kilo verme miktarı olarak saptanır. Oysa, sağlıklı kişilerde bile dengeli beslenme ve orta dereceli aktivite ile 3- 5 kg arası kilo değişikliği son derece normaldir.
Farklı yemek yeme paternlerine uyum gösterme güçlüğü: Alışkanlıklara aykırı yemek yeme zorlaması genellikle sürdürülebilir değildir.
Metabolizmanın etkilenmesi: Hızlı diyet yapma sonucunda bazal metabolizma hızı düşer ve vücut daha fazla depolama gayreti içine girer. Bunun sonucunda vücut enerji tasarrufuna girer ve az kalori almaya rağmen kilo verme hızı yavaşlar.
Kas kaybı: Kısıtlayıcı diyetler, özellikle de yeterli egzersizle desteklenmedikleri zaman, yağ dokusu ile birlikte kas kaybına da yol açarlar. Sonradan kilo alma döneminde yağ dokusu yeniden artar, ancak kas dokusu için aynı şey sözkonusu değildir.
Enflamasyon artışı: Aşırı kalori kısıtlamasının yarattığı metabolik stres kortizol salınımına yol açarak vücutta enflamasyon artışına neden olur. Bu durum da romatizmal hastalıklardan kalp sorunlarına ve hatta kansere kadar pek çok olayı tetikleyebilir.
Kalp hastalığı riskinde artış: Yoyo fenomeni tarafından yaratılan metabolik stres ve tetiklenen enflamasyon artışı koroner kalp hastalığı riskini arttırır. Yapılan bir çalışmada, kı kilo verip alan menopoz sonrası kadınlarda ani ölüm riskinin 3,5 kat, ölümcül kalp krizi riskinin % 66 arttığı saptanmıştır.
Obezite çok faktörlü bir sorundur ve kişiye özel yaklaşım gerektirir. Obeziteden kurtulmak için mucize bir yol yoktur. Kilo vermenin anahtarı sağlıklı, dengeli ve ölçülü beslenme, düzenli egzersiz, birlikte bulunan faktörlerin kontrolü ve sağlıklı yaşamın diğer koşullarının yaşam tarzına uyarlanmasıdır.
Kilo vermek için mucizelere güvenmektense, herkesin uzman gözetiminde kendi savaşını vermesi ve kendi başarı öyküsünü yazması gerekir. Kilo vermek bir muharebeyi kazanmaktır, kazanılan kiloyu geri almaksızın sağlıklı yaşam koşullarını uygulamak ise savaşı kazanmak demektir.
Reklamlara ve medyadaki haber ve programlara bakılırsa hızlı kilo vermek çok kolay. Mucize diyetler ve kilo vermeyi sağladığı iddia edilen çeşitli yöntem ve maddeler her an göz önüne getiriliyor.
2015 yılında zayıflama amacıyla harcanan para miktarı 60 milyar dolar, yani kişi başı 800 dolar. Üstelik bu rakam her yıl % 6 artış gösteriyor.
Zayıflama gayretindeki bir kişi yılda ortalama 4 kez kilo verme çabasına giriyor. Bu rakam, bu çabaların en az üç tanesinin hiç bir işe yaramadığı anlamına geliyor.
Hızlı kilo vermeyi sağladığı iddia edilen desteklerin piyasa payı yılda 3 milyon dolar.
Harcanan paranın büyük kısmı “diyet” olduğu iddia edilen ürünlere (örn. diyet kola) gidiyor.
Kilo verme gayreti içinde olanların % 80’i bu işi kendi başlarına yapmaya uğraşıyor. Profesyonel yardım alanların oranı sadece % 20.
Nüfusun % 20’si yani 15.8 milyon kişi obez, % 34’ü yani 26.7 milyon kişi ise fazla kilolu
Kadınların % 23.9’u, erkeklerin ise % 15.2’si obez.
2016 yılında obezite cerrahisi için yapılan harcama tahminen 400 milyon TL.
Tekstil sektöründe büyük beden için piyasa büyüklüğü yaklaşık 4 milyar dolar.
Hızlı kilo verme yöntemleri
Pek çok yöntem piyasada hızlı kilo verdirme iddiasıyla yer bulma çabasında. Bu yöntemleri belli bir şekilde sınıflandırmak bile güç olabiliyor.
Bu yöntemlerin başlıcalarını şu şekilde sıralamak mümkün:
Açlık diyetleri
Uzun süreli açlık ile kilo verdirmeyi amaçlayan diyetlerdir. Bu diyetler aynı zamanda kimi “detoks” yöntemleriyle de birleştirilerek vücudu toksinlerden temizlediklerini iddia ederler. Detoks amacıyla zaman zaman müshiller ve/veya lavmanlar da bu diyetlere eklenir.
Zayıflama ilaçları ve kilo verdirici gıda destekleri
Sayısız “doğal” gıda desteği ve doğal ilaç olma iddiası olan ürünü piyasada bulmak mümkün. İlaç niteliğinde olmayan bu ürünler gıda desteği oldukları iddiasıyla Tarım Bakanlığından ruhsat alırlar ve şikayet olmadığı sürece herhangi bir denetime tabi değildirler. Bu ürünler genellikle metabolizmayı arttırdıkları, yağ yaktıkları veya gıda emilimini azalttıkları iddiasıyla satılırlar. Bu ürünlerin bir kısmının, içinde çeşitli sağlık sakıncaları nedeniyle yasaklanmış olan zayıflama ilaçları olduğu saptanarak piyasadan toplatıldığı haberleriyle sık sık karşılaşılabilmektedir.
Çok düşük kalorili diyetler
Çok düşük kalorili diyetler genellikle en sık kullanılan yöntemler arasındadır. Buna karşılık, bu diyetler hakkında bildiklerimiz uygulayan insanların anlattıklarından daha öteye geçmez.
Kremler, cihazlar, mucize uygulamalar ve benzerleri
Bunların, diyet ve egzersize ihtiyaç bırakmadıklarını iddia etmeleri dışında bir özellikleri yoktur.
Hızlı kilo vermenin sakıncaları
Sağlıklı olmak, zayıf görünmekten çok daha önemlidir
Safra taşları: Hızlı kilo veren insanların %12- 25 kadarında görülür.
Sıvı kaybı: Bol sıvı almayı gerektirir.
Beslenme bozuklukları: Genellikle yeterli protein, enerji ve mikrobesleyici almamanın sonucudur.
Elektrolit dengesizliği: Yaşamı tehdit edici boyutta olabilir. İdrar sökücüler, lavmanlar ve müshiller en önemli nedenlerdir.
Obezite çok faktörlü bir sorundur ve kişiye özel yaklaşım gerektirir. Obeziteden kurtulmak için mucize bir yol yoktur. Kilo vermenin anahtarı sağlıklı, dengeli ve ölçülü beslenme, düzenli egzersiz, birlikte bulunan faktörlerin kontrolü ve sağlıklı yaşamın diğer koşullarının yaşam tarzına uyarlanmasıdır.
Obezite cerrahisi veya başka bir sağlıkla ilgili amaca yönelik değilse, kısa sürede çok kilo vermeye uğraşmanın bir gereği yoktur. Bu gibi durumlarda hızlı kilo vermek için doktor gözetiminde çok düşük kalorili diyetler uygulanabilir. Ancak, istenen hedefe ulaştıktan sonra yukarıda belirtilen sağlıklı yaşam koşullarının uygulanması erişilen kiloyu korumak için zorunludur.
Kilo vermek için mucizelere güvenmektense, herkesin uzman gözetiminde kendi savaşını vermesi ve kendi başarı öyküsünü yazması gerekir. Kilo vermek bir muharebeyi kazanmaktır, kazanılan kiloyu geri almaksızın sağlıklı yaşam koşullarını uygulamak ise savaşı kazanmak demektir.
Karaciğer yağlanması deyimi giderek daha sık duyulur oldu. Gerçekten de, yağlı karaciğer hastalığı dünyanın birçok yerinde giderek yaygınlaşmakta ve dünyadaki insanların yaklaşık% 25’ini etkilemektedir.
Karaciğer yağlanması deyimi giderek daha sık duyulur oldu. Gerçekten de, yağlı karaciğer hastalığı dünyanın birçok yerinde giderek yaygınlaşmakta ve dünyadaki insanların yaklaşık% 25’ini etkilemektedir.
Zamanında tedbir alınmazsa, bu bozukluk karaciğer yetersizliği ve karaciğer kanserine kadar ilerleme potansiyeli taşır. Bu bozukluk obezite, tip 2 diyabet ve insülin direnci ile karakterize diğer bozukluklarla da bağlantılıdır.
Karaciğer yağlanması nedir?
Karaciğer yağlanması, karaciğer hücrelerinde olması gerekenden fazla yağ birikmesi anlamını taşır. Bu hücrelerde normalde de az miktarda yağ olmasına karşılık, yağ miktarı % 5’den fazlaysa karaciğer yağlanması olarak adlandırılır.
Karaciğer yağlanması
Alkolsüz karaciğer yağlanması nedenleri
Karaciğer yağlanmasının en iyi bilinen nedeni alkoldür. Fazla alkol tüketimi karaciğer yağlanmasının önemli bir nedenidir. Buna karşılık, karaciğer yağlanması olan kişilerin çoğunda alkol tüketimi ya hiç yoktur, veya çok azdır. Altyapısında alkol tüketimi bulunmayan karaciğer yağlanmasına “alkolsüz yağlı karaciğer hastalığı (non-alcoholic fatty liver disease– NAFLD) adı verilmektedir.
Kronik hepatit B ve hepatit C infeksiyonlarında da sıklıkla karaciğer yağlanması bulunur. Ancak, burada nedensellik ilişkisinden ziyade, birlikte bulunma durumu vardır ve ikisi birlikte karaciğerde siroz ve karaciğer kanserine gidişi hızlandırır.
Alkolsüz yağlı karaciğer (NAFL), kronik karaciğer hastalığının ilk aşamasıdır. Ne yazık ki, sıklıkla teşhis edilmez. Zamanla NAFL, alkolsüz steatohepatit veya NASH olarak bilinen daha ciddi bir soruna doğru gelişebilir. NASH, karaciğer hücrelerine zarar veren daha fazla yağ birikimi ve enflamasyon demektir. Yağlanan karaciğer hücreleri hasar görüp öldükleri için zaman içinde fibröz doku ve skar (nedbe) oluşumu gündeme gelir. Bu olaylar dizisinin son aşaması karaciğer sirozudur. Karaciğer sirozu ile birlikte primer karaciğer kanseri (hepatoma) riski de çok büyük ölçüde artar.
Karaciğer yağlanmasından siroza gidiş
Tüm NAFLD hastalarının dörtte biri ikinci evreye, onların da yine yaklaşık dörtte biri fibroz aşamasına gelir.
Karaciğer yağlanması belirti ve bulguları
İnsanların % 25’ini etkileyen bir durum olan yağlı karaciğer çoğu zaman son derece sessiz gider ve herhangi bir belirti vermez. Ortaya çıkan belirtiler ve bulgular genellikle karaciğer yetersizliği ile veya yağlanmaya neden olan faktörlerle ilgilidir. Bu belirtiler ve bulgular şu şekilde sayılabilir:
Yorgunluk ve halsizlik
Sağ veya orta karın bölgesinde hafif ağrı veya dolgunluk
AST ve ALT dahil yüksek karaciğer enzimleri
Yüksek insülin düzeyleri
Yüksek trigliserit düzeyleri
Yağlı karaciğerin karaciğer yetersizliğine doğru ilerlemesi ile aşağıdaki bulgular görülebilir:
İştah kaybı
Bulantı ve kusma
Karın ağrıları ve şişkinlik
Gözlerin ve cildin sararması
Karında su toplanması ve bacaklarda ödem
Aşırı yorgunluk ve konfüzyon
Yağlı karaciğer için erken ve geri dönüşümlü aşamada tanı koyabilen taramalar büyük önem taşır.
Diyabet ve kan yağları yüksekliğini uygun şekilde kontrol etmek
Yağlı karaciğer için en uygun beslenme şeklinin Akdeniz Diyeti olduğu yönünde yaygın bir kanı vardır. Aynı şeklide, bu amaçla DASH diyeti veya Flexitarian diyet de kullanılabilir. Unutulmaması gereken nokta, bu diyetlerin dönemsel olarak uygulanması değil, bir yaşam tarzı haline gelmesi gerektiğidir.
Düzenli egzersiz de yaşam tarzı değişikliğinin bir parçası olmalıdır. Yapılan çalışmalarda düzenli egzersizin karaciğerin yağ içeriğini azalttığı gösterilmiştir.
Yaşam tarzının dışında, kimi durumlar için ilaç kullanılması gerekebilir. Bu duruma, karaciğer yağlanmasının dönemi ve birlikte bulunan diğer faktörler ışığında doktor karar verecektir.
Son söz
Yağlı karaciğer, yaşam tarzının bir sonucu olarak pek çok soruna yol açabilecek bir klinik durumdur. Bu konuda yaşam tarzı başta olmak üzere gerekli önlemleri almak ve olayı yakından izlemek büyük önem taşımaktadır.
