Yaşa bağlı hafıza zayıflaması

Normal yaşlanma süreci sırasında rastlanabilecek olan yaşa bağlı hafıza zayıflaması çoğu kez Alzheimer hastalığı ile karıştırılır.

Hiç mutfağınıza girdiğinizde oraya neden girdiğinizi unuttuğunuz oldu mu? Unutkanlık yaşlanmanın normal bir parçası olduğu için bunu demans diye yorumlamak pek olası değildir. Ara sıra yaşanan hafıza kayıpları yaşlanmanın oldukça normal bir parçasıdır. Ancak giderek sıklaşan ataklar veya kişilik değişiklikleri, daha ciddi bir şeyin gelişmekte olduğuna dair bir uyarı işareti olabilir.

Bununla birlikte, unutkanlık veya diğer bilişsel değişiklikler sık sık meydana geliyorsa veya sık gidilen bir yere giderken kaybolmak gibi günlük hayatı etkileyen olaylar oluyorsa, bunları yaşa bağlı hafıza değişiklikleri olarak geçiştirmemek gerek. Yaşlandıkça bilgileri hatırlama yeteneği değişse de, bazı bilişsel ve hafızayla ilgili değişiklikler demansın erken belirtisi olabilir.

Vücudunuzun geri kalanı gibi beyin de yaşlanır. Yaşlandıkça, ön korteks olarak bilinen bir bölümü de dahil olmak üzere beyin küçülür. Frontal korteks düşünme, karar verme ve hafıza gibi daha yüksek bilişsel faaliyetlerde yer alır. Frontal korteks yaşla birlikte beyin değişikliklerine uğradığında, bilişsel yeteneklerini sürdürmek için ek yardıma ihtiyaç duyabilir.

Beyin, yaşlandıkça bir şeyleri hatırlamaya yardımcı olmak için diğer nörolojik ağları işe alarak beyin işleyişindeki bu azalmayı telafi eder.2 Ancak, farklı beyin ağları birbirine karışmaya başladığında, odaklanma ve bilgileri hatırlama yeteneğinde artan bir düşüş ortaya çıkabilir.

Bazen, hafızada yaşa bağlı normal değişiklikler daha da kötüleşebilir. Bazı kişilere hafif bilişsel bozukluk adı verilen bir durum teşhisi konulabilir. Bu durum normal hafıza kaybının veya bilişsel gerilemenin bir adım ötesidir ancak bunama ile ilişkili gerileme derecesinde değildir. Hafif bilişsel bozukluğu olan bir kişi şunları yapabilir:

• Nesneleri sık sık kaybetmek
• Önemli etkinliklere katılmayı unutmak
• Doğru kelimeyi bulmak için aynı yaştaki bir akranından daha fazla mücadele etmek

Demans kadar şiddetli olmasa da, hafif bilişsel bozukluk belirtilerine dikkat etmek faydalı olabilir. Bu kişiler demans gelişimi açısından daha yüksek risk altında olabilir. Hafif bilişsel bozukluğu olan kişilerin yaklaşık yarısında demans gelişir, ancak yarısında gelişmez.

Demansın yaşlanmanın normal bir parçası olmadığını unutmamak önemlidir. Beyin normalde yaşa bağlı değişikliklere uğrasa da, bunama ile ilişkili nörolojik değişiklikler normal yaşlanma süreçlerinden farklıdır.

Alzheimer Derneği, Alzheimer hastalığıyla ilişkili demansın aşağıdaki uyarı işaretlerinden herhangi birini fark edildiğinde doktora danışılmasını önermektedir:

• Normal günlük yaşam aktivitelerini bozan hafıza kaybı
• Problem çözmede sorun
• Alışılmış görevleri tamamlamakta zorlanma
• Tarihler, saatler ve yerlerle ilgili kafa karışıklığı
• Görüntüleri ve mekansal ilişkileri anlama sorunları
• Sözlü ve yazılı kelimelerle ilgili sorun
• Eşyaları yanlış yere koyma ve onları bulmak için adımları geri takip edememe
• Zayıf muhakeme veya karar verme
• İzolasyon veya diğer insanlardan uzaklaşma
• Ruh hali ve kişilik değişiklikleri

Alzheimer hastalığı demansın tek türü değildir, ancak en yaygın türüdür.

Ara sıra yaşanan hafıza kayıpları endişelenmek için olası bir neden olmasa da, günlük yaşamı aksatan sık hafıza sorunları veya hafıza kayıpları söz konusu olduğunda proaktif olmak önemlidir.

Demansın erken belirtileri, hafıza veya bilişsel işlevlerdeki kayıpların ötesine geçebilir. Ne yazık ki, demansın erken evrelerindeki insanlar bilişsel değişikliklerin daha fazla farkında olma eğilimindedir, ancak kişilik ve ilişki değişiklikleri gibi diğer belirtileri fark etme olasılıkları daha düşüktür.

Yaşa bağlı hafıza zayıflaması doğal bir süreç olabilir. Ancak, hafıza ve ilişkilerdeki değişiklikler demansın erken belirtileri olabilirken, diğer zamanlarda hafif veya geri döndürülebilir sağlık sorunlarına işaret edebilir.

Diğer tıbbi durumlar demansı taklit edebileceğinden, bu durumda bir doktorun durumu değerlendirilmesi önemlidir. Bu tür “geri döndürülebilir demanslar” arasında uyku apnesi, ensefalit ve menenjit gibi enfeksiyonlar, tümörler, besleyici eksiklikleri, hipotiroidizm ve ilaç yan etkileri bulunabilir. Araştırmalar ayrıca bazı kronik tıbbi durumların demans gelişme riskini artırabileceğini göstermektedir. Örneğin, kronik olarak yüksek kan şekeri seviyelerine sahip diyabet hastalarının demans geliştirme riski artmaktadır.

Diyabet ayrıca Lancet Demans Önleme Komisyonu tarafından yayınlanan bir raporda demans riskini artırdığı gösterilen 12 değiştirilebilir faktörden biridir. Diğer 11 risk faktörü şunlardır:

• Hipertansiyon
• İşitme bozukluğu
• Düşük eğitim seviyesi
• Obezite
• Depresyon
• Sigara içmek
• Fiziksel hareketsizlik
• Düşük sosyal temas
• Hava kirliliği
• Aşırı alkol tüketimi
• Travmatik beyin hasarı

Demansın bazı erken belirtilerini görmezden gelmek ve bunları sadece unutkanlık olarak değerlendirmek cazip gelebilir. Ancak bu tespiti bir uzmanın yapmasına izin vermek daha iyidir.