Lyme hastalığı

Borrelia cinsi bakterilerin neden olduğu bulaşıcı bir hastalık olan Lyme hastalığı, insanlara enfekte kenelerin ısırmasıyla bulaşır. Kuzey Amerika’da etken Borrelia Burgdorferi, Avrupa ve Asya’da ise Borrelia Garinii ve Borrelia Afzenii’dir.

Hastalığı geyik kenesi adıyla da bilinen Ixodes cinsi keneler bulaştırır. Bir kenenin enfeksiyonu bulaştırması için yaklaşık 36 ila 48 saat boyunca deride bulunması gerekir. Bu hastalığa tutulan birçok kişi kene ısırığına dair hiçbir şey hatırlamaz.

Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde kene kaynaklı en yaygın hastalık olan Lyme hastalığı ilk olarak 1975 yılında Connecticut’ın Old Lyme kasabasında fark edilmiştir.

Hastalığın bulaştığı bilinen ormanlık alanlarda yaşayan veya zaman geçiren kişilerin bu hastalığa yakalanma olasılığı daha yüksektir. Ayrıca, ormanlık alanlarda dolaşan evcil hayvanları (örn. çoban köpekleri) olan kişiler de risk altındadır.

Lyme hastalığı genellikle erken lokalize, erken yayılmış ve geç yayılmış olmak üzere üç aşamaya ayrılsa da belirtiler üst üste gelebilir. Bazı kişilerde daha önceki hastalık belirtileri olmaksızın hastalığın daha sonraki bir evresinde de ortaya çıkabilir.

Lyme hastalığının en yaygın belirtilerinin bazıları şunlardır:

• Vücudun herhangi bir yerinde kırmızı bir oval veya boğa gözü gibi görünen düz, dairesel bir döküntü
• Yorgunluk
• Eklem ağrısı ve şişliği
• Kas ağrıları
• Baş ağrısı
• Ateş
• Lenf düğümlerinde şişme
• Uyku bozuklukları
• Konsantrasyon güçlüğü

Çocuklar görülen belirtiler genellikle erişkinlere benzer. Belirtilerin bazıları şunlardır:

• Yorgunluk
• Eklem ve kas ağrısı
• Ateş
• Diğer grip benzeri semptomlar

Bu belirtiler enfeksiyondan hemen sonra veya aylar ya da yıllar sonra ortaya çıkabilir.

Çocukta kimi psikolojik belirtiler de görülebilir. 2019 tarihli bir incelemeye göre, hasta çocuklarda aşağıdaki psikolojik sorunlar bildirilmiştir:

• Öfke veya saldırganlık
• Ruh hali değişiklikleri
• Depresyon
• Kâbuslar

Lyme hastalığı için antibiyotik tedavisi sonrasında belirtiler devam ederse, buna Lyme hastalığı sonrası sendromu, tedavi sonrası Lyme hastalığı sendromu veya bazen de kronik Lyme denir. Bu durumun başlıca belirtileri hastalığın erken evrelerinde ortaya çıkan semptomlara benzer. 2016 yılında yayınlanan bir makaleye göre, Lyme sonrası hastaların yaklaşık yüzde 10 ila 20’sinde bu durum görülür. Bu durumun nedeni hala bilinmemektedir. Bu sendrom hareketliliği ve bilişsel becerileri etkileyebilir. Tedavi öncelikle ağrı ve rahatsızlığı hafifletmeye odaklanır. Çoğu insan iyileşir, ancak bu aylar veya yıllar alabilir.

Bu durumun belirtileri şunları içerebilir:

• yorgunluk
• Uyku güçlüğü
• Eklem ve kas ağrıları
• Diz, omuz veya dirsek gibi büyük eklemlerde ağrı veya şişlik
• Konsantrasyon güçlüğü ve kısa süreli hafıza sorunları
• Konuşma problemleri

Lyme hastalığına Borrelia burgdorferi (ve nadiren Borrelia mayonii) bakterisi neden olur ve bu bakteri enfekte kenelerin ısırması yoluyla insanlara bulaşır.

Lyme hastalığının insanlar arasında bulaşıcı olduğuna dair bir kanıt yoktur. Bu hastalık hapşırma, öksürme veya öpüşme yoluyla, cinsel yolla veya kan nakli yoluyla ya da anne sütüyle bulaşmaz, gebe anneden fetusa da geçmez.

Lyme artriti Lyme hastalığının geç evre bir semptomu olup 28 gün boyunca oral antibiyotiklerle tedavi edilir.

Lyme hastalığı üç aşamada ortaya çıkabilir:

• erken lokalize
• erken yayılmış
• geç yayılmış

Belirtiler hastalığın hangi aşamada olduğuna bağlıdır. Gidişat kişiye göre değişebilir. Hastalığa yakalanan bazı insanlar üç aşamadan da geçmez.

Evre 1- Erken lokalize hastalık: Lyme hastalığının belirtileri genellikle kene ısırmasından 3 ila 30 gün sonra başlar. Hastalığın en erken belirtilerinden biri boğa gözü şeklindeki döküntüdür. Döküntü, kene ısırığının olduğu yerde, genellikle kenarında kızarıklık alanı olan açık bir nokta ile çevrili merkezi kırmızı bir nokta olarak ortaya çıkar. Burası dokunulduğunda sıcak olabilir, ancak ağrılı değildir ve kaşınmaz ve çoğu insanda zamanla kaybolur. Döküntü, sistemik viral veya grip benzeri semptomlarla birlikte veya bunlar olmadan ortaya çıkabilir. Bu döküntüye eritema migrans adı verilir.

Hastalığın bu aşamasında yaygın olarak görülen diğer belirtiler şunlardır:

• Titreme
• Ateş
• Lenf düğümlerinde büyüme
• Boğaz ağrısı
• Görne bozuklukları
• Yorgunluk
• Kas ağrıları
• Baş ağrıları

Evre 2 – Erken yayılmış Lyme hastalığı: Bu evre kene ısırmasından aylar sonra ortaya çıkabilir. Genel olarak kötü hissetme, vücutta döküntüler ve aşağıdaki diğer belirtiler ile kendini gösteren bu evre, enfeksiyonun tüm vücuda yayıldığı anlamına gelir.

• Çoklu eritema multiforme (EM) lezyonları
• Lyme karditinin neden olabileceği kalp ritm bozuklukları
• Uyuşma, karıncalanma, yüz ve kraniyal sinir felçleri ve menenjit gibi nörolojik durumlar

Bazen Evre 1 ve 2’nin semptomları örtüşebilir.

Evre 3 – Geç yayılmış Lyme hastalığı: Bu durum, hastalık ilk 2 evrede tedavi edilmediğinde ortaya çıkar ve kene ısırmasından aylar veya yıllar sonra görülebilir. Bu evrenin başlıca belirtileri şunlardır:

• Bir veya daha fazla büyük eklemde artrit
• Kısa süreli hafıza kaybına, konsantrasyon güçlüğüne, zihinsel bulanıklığa, konuşmaları takip etmede sorunlara ve uyku bozukluğuna neden olabilen ensefalopati gibi beyin bozuklukları
• Kollarda, bacaklarda, ellerde veya ayaklarda uyuşma

Lyme hastalığının teşhisi, kene ısırması veya endemik bir bölgede ikamet raporlarının aranmasını içeren sağlık geçmişinin gözden geçirilmesi ve fiziksel muayene ile başlar. Erken lokalize enfeksiyon sırasında test yapılması önerilmez. Kan testleri, antikorların mevcut olduğu ilk enfeksiyondan birkaç hafta sonra en güvenilir sonuçları verir. Bu amaçla enzime bağlı immünosorbent testi (ELISA), B. burgdorferi’ye karşı antikorları tespit etmek için kullanılır.
Western blot, pozitif bir ELISA testini doğrulamak için kullanılır ve spesifik B. burgdorferi proteinlerine karşı antikorların varlığını kontrol eder. Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR), inatçı Lyme artriti veya sinir sistemi semptomları olan kişileri değerlendirmek için kullanılır ve eklem sıvısı veya beyin omurilik sıvısı (BOS) üzerinde gerçekleştirilir. Negatif bir test tanıyı ekarte ettirmez.

Bu hastalık en iyi erken evrelerde tedavi edilir. Erken lokalize hastalık için tedavi, enfeksiyonu ortadan kaldırmak için 10 ila 14 günlük basit bir oral antibiyotik kürüdür. Bu amaçla çocuklarda ve erişkinlerde doksisiklin, amoksisilin veya sefuroksim, süt veren anneler için de sefuroksim ve amoksisilin kullanılır. İntravenöz (IV) antibiyotikler, kalp veya merkezi sinir sistemi (MSS) tutulumu olanlar da dahil olmak üzere Lyme hastalığının bazı formları için uygulanır. Tedavinin tamamı genellikle 14 ila 28 gün sürer.

Açık havada çalışan insanlar, inşaatlarda çalışanlar da dahil olmak üzere Lyme hastalığı açısından yüksek risk altındadır: Riskli meslek grupları şunlardır:

• İnşaat
• Peyzaj düzenlemesi
• Ormancılık
• Çiftçilik ve hayvancılık
• Park veya vahşi yaşam yönetimi

Kene ısırıklarının çoğu, kenelerin en aktif olduğu ve insanların dışarıda daha fazla zaman geçirdiği yaz aylarında meydana gelir. Bununla birlikte, sonbaharın başlarında ve hatta hava mevsim normallerinin dışında sıcaksa kışın sonlarında da kene ısırıklarından Lyme hastalığına yakalanmak mümkündür.

Lyme hastalığının önlenmesi çoğunlukla kene ısırığı yaşama riskini azaltmayı içerir. Bu amaçla şu tedbirler alınmalıdır:

• Dışarıdayken uzun pantolon ve uzun kollu gömlek giyin.
• Ağaçlık alanları temizleyerek, çalılıkları minimumda tutarak ve odun yığınlarını bol güneş alan alanlara koyarak bahçenizi keneler için düşmanca hale getirin.
• Böcek kovucu kullanın. Yüzde 10 DEET içeren bir böcek kovucu sizi yaklaşık 2 saat koruyacaktır. Dışarıda bulunacağınız süre için gerekenden daha fazla DEET kullanmayın. Küçük çocukların ellerinde veya 2 aylıktan küçük çocukların yüzlerinde kullanmayın.
• Limon okaliptüs yağının sivrisineklere karşı düşük konsantrasyonlarda DEET ile aynı korumayı sağladığı ve geleneksel böcek kovucu yoksa kenelere karşı yardımcı olabileceği gösterilmiştir.
• Uyanık olun. Çocuklarınızı, evcil hayvanlarınızı ve kendinizi kene açısından kontrol edin.Lyme hastalığı geçirdiyseniz, tekrar yakalanmayacağınızı düşünmeyin. Lyme hastalığına birden fazla kez yakalanabilirsiniz.
• Keneleri cımbızla çıkarın. Cımbızı kenenin başının veya ağzının yakınına yerleştirin ve nazikçe çekin. Tüm kene parçalarının çıkarıldığından emin olmak için kontrol edin.
• Sizi veya sevdiklerinizi bir kene ısırdığında doktora başvurun.

Lyme hastalığının bulaşması
B. burgdorferi bakterisi ile enfekte olan keneler vücudun herhangi bir yerine yapışabilir. Daha çok kafa derisi, koltuk altları ve kasık bölgesi gibi vücudunuzun görülmesi zor bölgelerinde bulunurlar. Bakterinin bulaşması için enfekte kenenin vücuda en az 36 saat boyunca tutunmuş olması gerekir.

Lyme hastalığı olan çoğu insan nimf adı verilen olgunlaşmamış keneler tarafından ısırılır. Bu küçük keneleri görmek çok zordur ve ilkbahar ve yaz aylarında daha çokturlar. Yetişkin keneler de bakteriyi taşır, ancak görülmeleri daha kolaydır ve bulaşmadan önce çıkarılabilirler.

Lyme hastalığı için antibiyotik tedavisi gördükten sonra, tüm semptomların ortadan kalkması haftalar veya aylar sürebilir.

Aşağıdaki önlemler iyileşmeyi hızlandırabilir:

• Besin değeri yüksek gıdalar tüketin ve rafine şeker içeren gıdalardan kaçının.
• Bol bol dinlenin.
• Stresi azaltmaya çalışın.
• Ağrı ve rahatsızlığı hafifletmek için gerektiğinde anti-enflamatuar bir ilaç alın.

Dışarıdan içeri girdikten sonra kendinizi kene açısından kontrol etmenin en iyi yollarından biri duş almak ve banyo yapmaktır.

Bunun dışında, kenelerin çok küçük ve fark edilmesi zor olabileceğini bilerek kıyafetlerinizi, özellikle de kıyafetlerinizin kıvrımlarını kontrol etmek için elinizden gelenin en iyisini yapın. Ellerinizi saçlarınızda gezdirmek de iyi bir fikirdir.

Bir keneyi çıkarmanın en iyi yolu şudur:

• Keneyi yakalamak için bir cımbız kullanın.
• Cımbızı bükmemeye dikkat ederek yavaşça yukarı doğru çekin (bu, kenenin ağız kısımlarının kopmasına ve deride sıkışıp kalmasına neden olabilir).
• Keneyi çıkardıktan sonra ısırık bölgesini sabun ve su veya alkol ile temizleyin.
• Keneyi ezmeyin. Alkole batırarak, tuvalete atarak ya da ağzı kapalı bir poşete koyup çöpe atarak imha edin.