Uykunun ne kadar önemli olduğunu biliyoruz. Buna karşılık, uyku bozuklukları çoğu kişinin yaşadığı son derece yaygın bir problem.
Uyku bozuklukları, çeşitli nedenlerle uykunun süre ve kalitesinin değişmesi ve bunun sonucunda da vücudun ihtiyacı olan günlük 7 saatlik kaliteli uykunun alınamaması sonucuna yol açan bir dizi bozukluktur.
Uyku bozuklukları sanıldığından daha sıktır. Ortalama 3 erişkinden biri ve lise öğrencilerinin üçte ikisinden fazlası gece 7 saatten daha az uyur.
Çoğu kişi, uyku problemi yaşadığı zaman bunu strese, günlük telaşeye ve diğer dış faktörlere bağlar. Ancak, bu durum uzun süreli olup günlük yaşamı etkilemeye başladığı zaman artık bir uyku bozukluğuna işaret ediyor olabilir. Bunun sonucunda gün içinde yorgun hissetme, gece uyuma güçlüğü ve aşırı yorgunluk hissedilebilir. Uyku eksikliği sonucunda enerji, duygudurum, konsantrasyon ve genel olarak genel sağlık üzerine negatif etkiler görülebilir. Kimi durumlarda ise , uyku bozuklukları başka bir fiziksel veya ruhsal bozukluğun belirtisi de olabilir ve esas nedenin tedavi edilmesi sonucunda ortadan kalkabilir.
Uyku bozuklukları ve nedenleri zamanında ortaya çıkartılıp düzeltilmezse, zaman içinde başka sorunlara yol açabilir. İş performansınız, ilişkileriniz ve günlük yaşamınız da bu durumdan olumsuz etkilenir.
Uyku bozuklukları tipleri
Pek çok uyku bozukluğu tipi mevcuttur. Bunların bir kısmı başka sağlık sorunları nedeniyle ortaya çıkar
Uykusuzluk
Uykusuzluk, uyuma imkanı olduğu halde uykuya dalamama veya uykuyu sürdürememe olarak tanımlanır. Kronik uykusuzluk dendiğinde ise, en az haftada üç gece ve en az üç ay süreyle uykusuzluk çekmek anlaşılır. Uykusuzluk başlıca iki şekilde kendisini gösterir. Kimi insanlarda uykusuzluk uyuyamama şeklinde görülürken, kimi insanlarda ise uykuya daldıktan bir süre sonra uyanma ve yeniden uyuyamama şeklinde görülür.
Uykusuzluk sık rastlanan bir yakınmadır ve erişkin insanların yaklaşık yarısı en az haftada bir geceyi uykusuz geçirir. Erişkinlerin %10-30‘unun kronik uykusuzluk çektiği tahmin edilmektedir. Üstelik bu sorun sadece yorgun hissetmeye yol açmaz; vücut direncinde düşüklük, anksiyete ve depresyon gibi psikolojik sorunlar, kalp hastalıkları, hipertansiyon ve diyabet riskinde belirgin artışa yol açar ve yaşam süresini kısaltır.
Uyku apne
Uyku apne, uyku sırasında zaman zaman solunumun durması ile karakterizedir. Bu durum vücuda giren oksijen miktarında azalmaya yol açar. Ayrıca, uyku sırasında ortaya çıkan solunum durmaları uyanıp ardından yeniden uykuya dalma nedeni olduğundan, uykunun ritmini bozar ve derin uyku ve REM uykusu oluşamaz. Bu durum çok sayıda soruna yol açar. Başlıca iki tip uyku apne mevcuttur.
- Tıkayıcı uyku apne: Solunum yollarının daralması veya tıkalı olması ile karakterizedir.
- Santral uyku apne: Sorun beyin ile solunumu kontrol eden kaslar arasındaki ilişkidedir.
Parasomniler
Parasomniler uyku sırasında anormal hareket ve davranışlara yol açan uyku bozukluklarıdır. Başlıcaları şunlardır:
- Uyurgezerlik
- Uykuda konuşma
- Uykuda inleme
- Kabuslar (gece terörü)
- Yatak ıslatma
- Diş gıcırdatma veya çene sıkma
Huzursuz bacak sendromu
Huzursuz bacak sendromu, bacakları oynatmak için dayanılmaz bir istek duyulmasıdır. Bu dürtüye kimi zaman bacaklardaki karıncalanma da eşlik eder. Bu dürtü gündüz de olabilmesine rağmen, en fazla gece hissedilir.
Huzursuz bacak sendromuna zaman zaman dikkat/eksikliği/hiperaktivite bozukluğu ve Parkinson hastalığı gibi durumlarda rastlansa da, genellikle kesin neden bulunamaz.
Narkolepsi
Narkolepsi uyanıklık saatlerinde ortaya çıkan uyku ataklarıdır. Herhangi bir ön belirti olmaksızın aniden aşırı yorgunluk hissedilerek uykuya dalınır. Bu duruma kimi zaman uyku paralizisi, yani uyandıktan sonra bir süre hareket edememe de eşlik eder. Narkolepsi kendi kendine de ortaya çıkabileceği gibi bazen multipl skleroz ve benzeri nörolojik tablolara da eşlik eder.
Belirtiler
Uyku bozukluklarının belirtileri bozukluğun tipine, nedenine ve şiddetine göre değişiklik gösterir. Ancak, genel olarak aşağıdaki belirtilere rastlanabilir.
- Uykuya dalma veya uykuyu sürdürme güçlüğü
- Gündüz yorgunluğu
- Gün içinde kısa süreli kestirme ihtiyacı
- Alışılmadık nefes alma şekli
- Uykuya dalarken alışılmadık veya rahatsız edici hareket etme ihtiyacı
- Uykudayken alışılmadık hareket ve davranışlar
- Uyuma/uyanma düzeninde istek dışı değişiklikler
- Huzursuzluk ve anksiyete
- İşte veya okulda performans düşüklüğü
- Konsantrasyon eksikliği
- Depresyon
- Kilo alma
Uyku bozuklukları neden olur?
Uyku bozuklukları pek çok nedenle ortaya çıkabilir. Kimi zaman uyku bozukluğuna yol açan bir sağlık problemi vardır. Başlıca uyku bozukluğu nedenleri aşağıda sıralanmıştır:
- Burun ve solunum yolları sorunları ve allerjiler
- Gece sık idrara gitme
- Kronik ağrılar
- Anksiyete, depresyon ve stres
- Alkol
- Vardiyalı çalışma
- Kimi ilaçlar
- Zayıflama ilaçları
- Soğukalgınlığı/nezle ilaçları
- Antidepresanlar
- Genetik
- Yaşlanma
Uyku bozuklukları tedavisi
Uyku bozuklukları tedavisi altta yatan nedenlerin tedavisi ile yakından ilişkilidir. Ancak, tedavi genellikle yaşam tarzı değişiklikleri ve tıbbi tedaviyi birlikte içerir.
Yaşam tarzı değişiklikleri
Yaşam tarzı değişiklikleri özellikle tıbbi tedavi ile birlikte uygulandığında uyku kalitesini belirgin şekilde arttırabilir. Bu değişiklikler şu şekilde sayılabilir.
- Şeker tüketimini azaltma ve diyette daha fazla sebze ve balık tüketme
- Stres ve anksiyeteyi yönetme ve azaltma
- İyi bir uyku altyapısı hazırlama
- Yatmadan önce daha az su içme
- Yatmadan en az 6 saat önce kafein (çay ve kahve) tüketimini kesme
- Tütün ve alkol tüketimin en aza indirme
- Yatmadan önce birşeyler yememe veya az miktarda düşük karbonhidratlı yiyeceklerden tüketme
- Kilo kontrolu
Tıbbi tedavi
- Uyku ilaçları
- Melatonin suplemanları
- Allerji ilaçları ve nazal dekonjestanlar
- Altta yatan nedenlerin tedavisi
- Solunum cihazları veya solunum yolu cerrahisi (genellikle uyku apne için)
- Diş koruyucu (genellikle diş gıcırdatma için)
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
