Likopen

Likopen, domates ve greyfurt gibi meyvelere rengini veren ve çeşitli sağlık yararları ile ilişkilendirilen bir bitkisel besin maddesidir.

Likopen, karotenoid ailesinde yer alan bir antioksidandır. Antioksidanlar vücudu serbest radikaller olarak bilinen bileşiklerin neden olduğu hasardan korur. Serbest radikal seviyeleri antioksidan seviyelerinden fazla olduğunda, vücutta oksidatif stres yaratabilirler. Bu stres kanser, diyabet, kalp hastalığı ve Alzheimer gibi bazı kronik hastalıklarla bağlantılıdır.

Araştırmalar, likopenin antioksidan özelliklerinin serbest radikal seviyelerini dengede tutmaya yardımcı olabileceğini ve vücudunuzu bu koşulların bazılarına karşı koruyabileceğini göstermektedir. Ayrıca, laboratuar ve hayvan çalışmaları likopenin vücudunuzu pestisitler, herbisitler, monosodyum glutamat (MSG) ve belirli mantar türlerinin neden olduğu hasara karşı koruyabileceğini göstermektedir.

Kanser: Likopenin güçlü antioksidan etkisi bazı kanser türlerinin ilerlemesini önleyebilir veya yavaşlatabilir. Örneğin, deneysel çalışmalar, bu maddenin tümör büyümesini sınırlandırarak meme ve prostat kanserlerinin büyümesini yavaşlatabileceğini göstermektedir. Hayvan çalışmaları bu maddenin böbreklerdeki kanser hücrelerinin büyümesini de önleyebileceğini bildirmektedir. İnsanlarda, gözlemsel çalışmalar likopen de dahil olmak üzere yüksek miktarda karotenoid alımını akciğer ve prostat kanseri riskinin %32-50 oranında azalmasıyla ilişkilendirmektedir. 46.000’den fazla erkek üzerinde yapılan 23 yıllık bir çalışmada likopen ve prostat kanseri arasındaki bağlantı daha ayrıntılı olarak incelenmiştir. Haftada en az iki porsiyon likopen bakımından zengin domates sosu tüketen erkeklerin prostat kanserine yakalanma olasılığı, ayda bir porsiyondan az domates sosu yiyenlere kıyasla %30 daha azdı. 26 çalışmanın yakın tarihli bir incelemesi daha ılımlı sonuçlar bulmuştur. Araştırmacılar, yüksek likopen alımını prostat kanserine yakalanma olasılığının %9 daha düşük olmasıyla ilişkilendirmiştir. Günlük 9-21 mg likopen alımının en faydalı olduğu görülmüştür

Kalp ve damar sağlığı: Likopen ayrıca kalp hastalığına yakalanma veya bu hastalıktan erken ölme riskini azaltmaya da yardımcı olabilir. Bunun nedeni kısmen kalp hastalığı risk faktörlerini azaltabilmesidir. Daha spesifik olarak, bu madde serbest radikal hasarını, toplam ve “kötü” LDL kolesterol seviyelerini azaltabilir ve “iyi” HDL kolesterolü artırabilir. Yüksek kan likopen seviyeleri, kalp hastalığına yol açabilen sağlık koşullarının bir kombinasyonu olan metabolik sendromlu kişilerin yaşamlarına yıllar ekleyebilir. Araştırmacılar, 10 yıllık bir süre boyunca, en yüksek kan likopen seviyelerine sahip metabolik hastalığı olan bireylerin erken ölme riskinin %39’a kadar daha düşük olduğunu belirtmişlerdir. Başka bir 10 yıllık çalışmada, bu besin açısından zengin diyetler %17-26 daha düşük kalp hastalığı riski ile ilişkilendirilmiştir. Yakın zamanda yapılan bir inceleme, yüksek kan likopen seviyelerini %31 daha düşük inme riski ile ilişkilendirmektedir. Likopenin koruyucu etkileri özellikle düşük kan antioksidan seviyeleri veya yüksek oksidatif stres seviyeleri olan kişiler için faydalı görünmektedir. Buna yaşlı yetişkinler ve sigara içen ya da diyabet veya kalp hastalığı olan kişiler de dahildir.

Güneş hasarı: Likopenin ayrıca güneşin zararlı etkilerine karşı bir miktar koruma sağladığı görülmektedir. 12 haftalık küçük bir çalışmada, katılımcılar domates salçasından elde edilen 16 mg likopen ya da plasebo tüketmeden önce ve sonra UV ışınlarına maruz bırakılmıştır. Domates salçası grubundaki katılımcılar UV ışınlarına maruz kaldıklarında daha az şiddetli cilt reaksiyonları göstermişlerdir. 12 haftalık bir başka çalışmada, gıda veya takviyelerden günlük 8-16 mg likopen alımı, UV ışınlarına maruz kalmanın ardından cilt kızarıklığının yoğunluğunu %40-50 oranında azaltmaya yardımcı olmuştur. Bu çalışmada, likopen ve diğer karotenoidlerin bir karışımını sağlayan takviyeler, UV hasarına karşı tek başına likopen sağlayanlardan daha etkili olmuştur. Bununla birlikte, likopenin UV hasarına karşı koruması sınırlıdır ve güneş kremi kullanmanın yerine alternatif olarak görülmemelidir.

Göz sağlığı: Likopen katarakt oluşumunu önleyebilir veya geciktirebilir ve yaşlı yetişkinlerde körlüğün önde gelen nedeni olan maküler dejenerasyon riskini azaltabilir.

Nöropatik ağrı: Bu antioksidan, sinir ve doku hasarının neden olduğu bir ağrı türü olan nöropatik ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir.

Sinir sistemi: Likopenin antioksidan özellikleri, Alzheimer gibi yaşa bağlı hastalıklarda yaşanan nöbetleri ve hafıza kaybını önlemeye yardımcı olabilir.

Kemik sağlığı: Likopenin antioksidan etkisi kemik hücrelerinin ölümünü yavaşlatabilir, kemik mimarisini güçlendirebilir ve kemiklerin sağlıklı ve güçlü kalmasına yardımcı olabilir

Şimdiye kadar, bu faydaların çoğu sadece deneysel çalışmalar ve hayvan araştırmalarında gözlemlenmiştir. Güçlü sonuçlara varılabilmesi için insanlarda daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir.

Zengin pembe veya kırmızı renge sahip tüm doğal gıdalar genellikle bir miktar likopen içerir.

Domates en büyük besin kaynağıdır ve domates ne kadar olgunsa o kadar fazla bu maddeyi içerir. Ancak bu besin maddesini bir dizi başka gıdada da bulabilirsiniz.

İşte 100 gramda bu maddeyi en fazla içeren gıdaların bir listesi:

• Güneşte kurutulmuş domates: 45,9 mg
• Domates püresi: 21,8 mg
• Guava: 5,2 mg
• Karpuz: 4,5 mg
• Taze domates: 3.0 mg
• Konserve domates: 2,7 mg
• Papaya: 1,8 mg
• Pembe greyfurt: 1,1 mg
• Pişmiş tatlı kırmızı biber: 0,5 mg

Şu anda bu madde için önerilen bir günlük alım miktarı yoktur. Bununla birlikte, mevcut çalışmalarda günde 8-21 mg arasındaki alımların en faydalı olduğu görülmektedir.

Likopen birçok gıdada bulunmasına rağmen, takviye olarak da alınabilir. Ancak takviye olarak alındığında likopen, kan sulandırıcı ve tansiyon düşürücü ilaçlar da dahil olmak üzere bazı ilaçlarla etkileşime girebilir.

Küçük bir çalışmada, hamilelik sırasında günlük 2 mg likopen takviyesinin erken doğum veya düşük doğum ağırlığı riskini artırabileceği bulunmuştur. Bazı araştırmalar bu besinin faydalı etkilerinin takviye yerine gıdalardan alındığında daha güçlü olabileceğini bildirmektedir.

Likopen, özellikle gıdalardan elde edildiğinde genellikle güvenli kabul edilir. Birkaç nadir vakada, likopen bakımından zengin gıdaların çok yüksek miktarlarda tüketilmesi, likopenodermi olarak bilinen bir cilt renk değişikliğine yol açmıştır. Bununla birlikte, bu kadar yüksek seviyelere yalnızca diyet yoluyla ulaşmak genellikle zordur. Bir çalışmada, bu durum bir adamın birkaç yıl boyunca günde 34 ons (2 litre) domates suyu içmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Birkaç hafta boyunca likopen içermeyen bir diyetin ardından ciltteki renk değişikliği tersine çevrilebilir.

Likopen takviyeleri hamile kadınlar ve bazı ilaçları kullananlar için uygun olmayabilir.