Çok sık rastlanan bir sorun olan kabızlık tedavisi çok yönlü olarak ele alınmalı ve sadece kabızlığın giderilmesi amacını gütmemelidir.
Kabızlık tedavisinin esası, altta yatan nedenle ve bunun kişideki belirtileriyle ilgilidir. Araştırma, hastada belirtilerin neler olduğu, ne zamandır sürdüğü ve dışkılamanın sıklığı ve düzeni ile ilgili olmalıdır.
Aşağıdaki belirtiler ise doğrudan barsak kanseri veya başka ciddi sorunlar için alarm işaretidir, bunlar gözden kaçırılmamalıdır.
- Dışkıda kan (kırmızı, siyah, veya katran görünümlü)
- Kilo kaybı
- Yeni başlayan veya hızla kötüleşen belirtiler
Kabızlık araştırmasının ikinci aşamasında ise kişinin tıbbi geçmişi ve belirtilerine göre inceleme yapılmalıdır.
- İlaç yan etkileri
- Diyetle yeterli miktar ve nitelikte lif alınamaması
- Yetersiz sıvı tüketimi
- Hemoroid veya anüs çatlağı gibi ağrılı dışkılamanın sık rastlanan nedenleri
Alarm belirtileri yoksa sırf kabızlık için genellikle kolonoskopi önerilmez. Ancak bu konudaki kararı yine de doktor verecektir.
Kabızlık tedavisi esasları
Kabızlık sorununda çoğu zaman mekanik tıkanmayı gösterir herhangi bir alarm belirtisi yoktur. Bu durumda kademe kademe yapılabilecekler aşağıda sıralanmıştır.
İlaç dışı tedbirler
- Kabızlığa neden olan ilaçlar varsa, mümkün olduğunca azaltılması
- Diyette lif ve sıvı alımının arttırılması
- Düzenli uyku: Sizin olduğu kadar barsakların da dinlenmeye ihtiyacı vardır. Düzenli ve yeterli uyku barsak sağlığı açısından çok önemlidir. Uykusuzluk barsak düzensizliğine, barsak düzensizliği de uyku bozukluklarına neden olabilir. Yeterli ve kaliteli uyku uyumaya dikkat edin.
- Düzenli egzersiz: Düzenli egzersiz gıdaların barsakta rahat hareket etmesini sağlayarak kabızlığı önler. Yine düzenli egzersiz sayesinde kilonuzu korumak da kolaylaşır. Dolayısıyla düzenli egzersiz için bir program yapmak gerek.
- Stres yönetimi: Fazla stres veya anksiyete barsakların çalışma düzenini bozar. Bu durum özellikle Alzheimer veya diğer hafiza sorunları olanlarda problem yaratabilir. Bu nedenle stres yönetimini öğrenmek ve düzenli olarak uygulamak çok yararlı olacaktır.
- Tuvalet rutini: Belirli bir tuvalet rutini oluşturularak yemekten veya yürüyüşten sonra tuvalette 5- 10 dakika kadar oturulması sağlanmalıdır.
- Tuvalette otururken ayakları yükseltmek için kısa bir tabure kullanılması dışkılamayı kolaylaştırabilir. Buna karşılık hem hijyen açısından, hem de yaşlı kişilerde düşme problemiyle karşılaşmamak için alaturka tuvalet kullanılmamalıdır.
| Suda çözünebilen lifli gıdalar | Suda çözünemeyen lifli gıdalar |
|---|---|
| Yulaf Bezelye Kuru baklagiller Mercimek Havuç Salatalık Kereviz kökü Tatlı patates Ketentohumu Arpa Erik Elma ve armut Narenciye Avokado Yabanmersini | Tam buğday unu Buğday kepeği Esmer pirinç Bulgur Çavdar Sakız kabağı Brokoli Lahana Karnabahar Taze fasulye Koyu yeşil yapraklı sebzeler Kereviz sapı Patates Çilek Ahududu |
İlaçla tedavi
Yukarıda sayılan tedbirler yeterli gelmezse, o zaman müshillere (laksatiflere) ve/veya lavmanlara başvurulabilir. Yine sorun tam çözülmezse, pelvis taban disfonksiyonu araştırılmalıdır. Bu sorun genellikle biofeedback yöntemleriyle çözülür.
Müshiller
Düşünüldüğünün aksine, müshiller genellikle zararsızdır. Barsağı tembelleştirmez ve doğrudan alışkanlık yapmazlar, ancak sadece müshile güvenmek yukarıda sayılan diğer tedbirleri ihmal ederek sorunun uzamasına neden olabilir.
Yaşlılarda kabızlık sorunu için kullanılabilecek üç grup müshil vardır.
- Osmotik maddeler: Bu grup ilaçlar barsak içine su çekerek barsak içeriğinin yumuşamasını sağlarlar. Bu grupta başlıca dört ajan mevcuttur. Bunlar sırasıyla polietilen glikol, laktuloz, sorbitol ve magnezyum tuzlarıdır. Bunların içinde en iyi tolere edilen polietilen glikoldür. Magnezyum tuzlarından ise, özellikle kısmi böbrek sorunu olanlarda magnezyum birikimine yol açabilecekleri için kaçınılmalıdır.
- Uyarıcı maddeler: Bu grupta senna (sinameki) glikosidleri ve bisacodyl vardır. Bu maddeler barsakları uyararak barsak hareketlerini arttırırlar. Etkili olmalarına rağmen, karın ağrısı yapma riski taşırlar. Kullanılmaları için barsağı tıkayan veya daraltan bir olay olmadığından emin olmak gerekir.
- Kitle yaratan maddeler: Bu grupta psyllium ve metilselüloz gibi eriyebilen lifler bulunur. Bu ajanlar barsak içeriğinin hacmini arttır ve barsakta daha hızlı hareket etmesini sağlarlar. Bu maddelerin bol su ile alınması gerekir, aksi takdirde barsakta artan hacmin sertleşerek kabızlığı daha da arttırması olasılığı vardır. İlaca bağlı kabızlık veya barsak hareketlerini engelleyen bir sorun varsa, bu ajanların kullanılmasından kaçınılmalıdır.
Lavmanlar ve fitiller
Yaşlılarda kabızlık tedavisinin bir başka alternatifi de lavmanlardır. Özellikle uzun süren kabızlıklar ve taşlaşmış dışkı durumunda yolu açmak için kullanılabilirler.
Buna karşılık, özellikle tuzlu su içeren lavmanlar böbrek veya kalp yetersizliği olan yaşlılarda ciddi elektrolit bozukluğu yaratabilir. Bu nedenle, daha ziyade sabunlu su veya gliserol içeren lavmanlar tercih edilmelidir.
Gliserol içeren yağlayıcı fitiller de zaman zaman yararlı olabilir. Mineral yağ içeren düşük hacimli yağlayıcı lavmanlar ise bazen ciddi tahrişe neden olabilir.
Lavman kullanımı ancak kurtarıcı olarak tercih edilmelidir. Sık lavman ihtiyacı, yukarıda sayılan önlemlerin düzenli uygulanmadığının da göstergesidir. Yaşlılarda lavman gerekliyse, musluk suyu, sabunlu su veya gliserol lavmanları tercih edilmelidir.
Özet olarak kabızlık tedavisi
- Yüksek lifli gıdalar tüketilmeli
- Suda çözünebilen ve çözünemeyen lifler dengeli olmalı
- Bol su içilmeli
- Anksiyete, depresyon ve stress mücadelesi yapılmalı
- Düzenli ve kaliteli uyku
- Düzenli egzersiz
- Kabızlık yapabilecek ilaçlar gözden geçirilmeli
- Tuvalet rutini, gerekirse tuvalet taburesi
- Bunlar yeterli gelmezse, öncelikle ozmotik olanlardan başlayarak müshiller
- Mecbur kalındığında lavman veya yağlayıcı fitiller
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
