Organizmalardaki hormesis mekanizmasının moleküler ve hücresel seviyede anlaşılması; hastalıkların önlenmesi ve tedavisinde yeni ufuklar açacaktır.
Hormesis, toksik maddelerin yada iyonizan radyasyon, sıcaklik değişiklikliği gibi dış etkilerin düşük konsantrasyonlarında yaşamı devam ettirebilmeyi ve bu maddelere karşı geliştirilen adaptif olguları açıklamak için öne sürülen bir kavramdır.
Bu kavram, toksik molekül ve ortam şartlarının hem yaşamı destekleyici hem de yok edici iki zıt etkiye (bifazik etki) sahip olduğunu ifade eder. Toksik ajanların düşük dozları ile aktifleşen hormesis mekanizması, canlılara adaptif cevap kazandırır. Hücrelerdeki adaptif cevabın özel bir şekli olan hormesiste, koruyucu proteinler, antioksidan enzimler ve şaperon proteinleri rol alır. Hormetik uyaranlara bağlı olarak artış gösteren bu moleküller, hücrenin ayakta kalmasını destekler. Hormetik uyaranlar, yanıtlar ve bunların düzenlenmesi, hormesisin bileşenlerini oluşturur.
Toksik molekül ve uyaranlara bifazik doz cevabı,biyolojik sistemlerde çok yaygındır. Hormesis, hücreden başlayarak; doku, organ ve bütün organizmayı etkiler.
Hormesis Yunanca “hormaein” kelimesinden türetilmiş olup, “kışkırtmak, uyandırmak” anlamını taşır ve hücreyi veya organizmayı tehdit eden iç ve dış faktörlere karşı verilen cevabın iki fazlı (bifazik) olduğunu işaret eder. Buna göre toksik ve zararlı ajanların düşük dozları canlılığın ve yaşamın sürdürülebilirliği açısından gereklidir ve canlının stres yaratan faktöre karşı dayanıklılığını oluşturur.
Buna göre, hücrenin/organizmanın toksik bir maddeyle veya çevresel bir faktörle düşük dozda karşılaşması, canlının adaptasyon kazanma sürecini hızlandırır. Kısacası; stres faktörlerinin düşük dozlarıyla canlı varlığını sürdürmek ve hatta bundan fonksiyonu güçlendirmek veya direnç kazanmak gibi yararlar sağlayabilirken,
yüksek dozlarda fonksiyon kaybı, moleküler hasar veya ölüm ortaya çıkabilir.
| Kimyasal | Fiziksel | Biyolojik |
|---|---|---|
| Mineraller | Sıcaklık | Doğal hormetinler |
| Ağır metaller | Radyasyon | Diyet kısıtlamaları |
| Kimyasal maddeler (örn. ilaçlar) | Yerçekimi | Besinler |
| Antioksidanlar | Egzersiz |
Son on yılda, hormetik yanıtların yaygın olduğuna, yinelenebildiğine, genellenebildiğine, bağımsız bir biyolojik model olduğuna ve uç nokta ve kimyasal sınıf/fiziksel stres olduğuna dair kanıtların ortaya çıkması nedeniyle hormesise olan ilgide artış meydana gelmiştir.
Bulgular bize biyomedikal dünyanın doz-yanıt ilişkisinin doğasına dair bir hata yaptığını ve ilaç gelişimi/keşfi ve ilaç güvenliği çalışmalarını engellemiş olduğu görülmektedir. Bu da, hormetik doz-yanıt modelinin son yüzyıl boyunca neredeyse tamamen marjinalize edilmiş/dışlanmış olduğu düşünüldüğünde algıda ciddi bir değişime işaret etmektedir.
Maladaptif süreçler nasıl ki kronik hastalıkların temelini teşkil ediyorsa readaptif tedaviler de kronik hastalıkların tedavisinde aynı şekilde kullanılabilecek tedavi enstrümanlarıdır.
Hormesis etkisi gösteren tedavilerin başında farmakoloji, tıbbi detoks- şelasyon, ozonterapi, homeopati ve fitoterapi gelir. Bütüncül tıp kavramına ulaşmak için öncelikle bir paradigma değişikliği gereklidir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
