Serbest radikaller veya daha doğru adıyla oksijen serbest radikalleri, vücutta metabolizma sırasında ortaya çıkan dengesiz toksik bileşiklerdir.
Vücutta metabolizmanın düzenli çalışmasını etkileyen kimi koşullar oluşabilir. Bu koşullar nedeniyle vücudumuzda oksijen çiftlenmiş elektronu olmayan iki ayrı atoma ayrılır. Tek başına dolaşan ve eksik elektronu olan bu atomlara serbest radikal denir.
Vücudun fonksiyonları sırasında sürekli olarak oksijen serbest radikalleri oluşur. Antioksidanlar tarafından temizlenmediği takdirde, bu bileşikler kolayca dokulara zarar vererek ölüme kadar giden sonuçlara yol açabilirler. Ancak, serbest radikaller kimi durumlarda yararlı da olur. Örneğin bunlar bağışıklık hücreleri tarafından enfeksiyonlarla mücadele amacıyla kullanılır. Dolayısıyla, vücutta oksijen serbest radikalleri ve antioksidanlar arasında bir denge olmalıdır.
Oksijen serbest radikalleri ile antioksidanlar arasındaki denge bozulursa, bu duruma oksidatif stres adı verilir. Uzamış oksidatif stres hücrelerde DNA’ya ve başka önemli moleküllere zarar verebilir, hatta hücrenin ölümüne yol açabilir. DNA hasarlanması kansere yol açabilir. Yaşlanmanın temelindeki mekanizmanın da bu olduğu düşünülmektedir.
Serbest radikalleri arttıran nedenler genellikle yaşam tarzı, fiziksel ve psikolojik stres ve çevresel faktörlerle ilintilidir. Bunların başlıcaları şu şekilde sayılabilir.
- Hava kirliliği
- Sigara
- Alkol
- Toksinler
- Kan şekeri yüksekliği
- Fazla doymamış yağ asidi tüketimi
- Fazla radyasyon (güneş ışığı dahil)
- Bakteri, virüs ve mantar enfeksiyonları
- Fazla demir, magnezyum, bakır veya çinko alınması
- Vücutta gereğinden fazla veya gereğinden az oksijen bulunması
- Uzun süreli ve yoğun egzersiz
- C ve E vitamini gibi antioksidanların fazla alınması
- Antioksidan yetersizliği
Bu toksik bileşikler birçok hastalığa sebep olabilir. Diyabet, Alzheimer ve Parkinson hastalığı, kalp damar hastalıkları, enflamasyon ve kanser gibi olayların alt yapısında bu dengesiz bileşikler önemli rol oynarlar. Vücutta çok fazla serbest radikal oluşumu sözkonusu olduğunda buna oksidatif stres adı verilir.
Serbest radikallerin oluşumu zincirleme bir reaksiyonun oluşmasına sebep olabilir. Serbest radikal olan elektron çiftini başka bir molekülden alıp elektron aldığı molekülün yapısını bozabilir. Böylece bu molekül de serbest radikal haline gelir ve bu sefer de bu yapısı bozulan molekül yine başka bir molekülün yapısında bozulmaya sebep olabilir. Bu neden sonuç ilişkisi tüm hücrenin yapısında bozulmalara yol açabilir. Böylece de hücre zarar görür.
Antioksidanlar serbest radikalleri kontrol altında tutarak zincirleme reaksiyonun önüne geçmeye çalışan maddelerdir. Yani antioksidanlar vücudumuzda serbest radikalleri temizleme görevi görürler.
Vücutta süperoksit dismutaz (SOD), katalaz ve gluatyon peroksidaz gibi antioksidanlar sentezlenir. Ayrıca sebze ve meyveler de antioksidan yönünden zengindir. Özellikle renkli sebze ve meyvelerde antioksidanlar bol bulunur. Ayrıca çeşitli antioksidanları içeren gıda destekleri de piyasada mevcuttur.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
