Östrojen hem erkek hem de dişi üreme sistemlerinde rol oynayan, ayrıca daha pek çok fizyolojik işlevi bulunan bir hormon grubudur.
Her ne kadar östrojen progesteron ile birlikte kadınların cinsel sağlığındaki ve üreme fonksiyonundaki işlevleri ile bilinse de; bu hormon grubunun bilişsel sağlık, kemik sağlığı, kalp ve damar sağlığı ve diğer temel bedensel süreçler üzerinde de önemli fonksiyonları vardır.
Östrojen yumurtalıklar, böbrek üstü bezleri ve yağ dokularında üretilir. Bu hormon hem kadın, hem de erkek vücudunda bulunur, ancak kadınlar daha fazlasını üretir.
Östrojen türleri
Farklı östrojen türleri vardır:
Estron
Bu tip östrojen menopozdan sonra vücutta bulunur. Daha zayıf bir östrojen formudur ve vücudun gerektiğinde diğer östrojen formlarına dönüştürebileceği bir formdur.
Estradiol
Hem erkekler hem de kadınlar estradiol üretir ve üreme yıllarında kadınlarda en yaygın östrojen türüdür.
Çok fazla estradiol akne, cinsel dürtü kaybı, osteoporoz ve depresyona neden olabilir. Çok yüksek seviyeler rahim ve meme kanseri riskini artırabilir. Bununla birlikte, düşük seviyeler kilo alımına ve kalp damar hastalıklarına neden olabilir.
Estriol
Estriol seviyeleri hamilelik sırasında yükselerek rahmin büyümesine yardımcı olur ve vücudu doğuma hazırlar. Estriol seviyeleri doğumdan hemen önce zirve yapar.
İşlev
Östrojen aşağıdaki organların çalışmasını sağlar:
Yumurtalıklar: Östrojen yumurta folikülünün büyümesini uyarmaya yardımcı olur.
Vajina: Vajinal duvarın kalınlığını korur ve vajinal ıslanmayı teşvik eder.
Rahim: Östrojen, rahmi kaplayan mukoza zarını geliştirir ve korur. Ayrıca rahimde mukus salgılarının akışını ve endometriyum (rahim iç tabakası) kalınlığını düzenler.
Göğüsler: Vücut, meme dokusunun oluşumunda östrojen kullanır. Bu hormon ayrıca sütten kesildikten sonra sütün akışını durdurmaya yardımcı olur.
Östrojen düzeyleri
Östrojen düzeyleri bireyler arasında değişir, ayrıca adet döngüsü sırasında ve bir dişinin yaşamı boyunca dalgalanır. Bu dalgalanma bazen adet öncesi ruh hali değişiklikleri veya menopozda sıcak basmaları gibi etkiler üretebilir.
Bu hormonun düzeylerini etkileyebilecek faktörler şunları içerir:
- Hamilelik, hamileliğin sonu ve emzirme
- Ergenlik
- Menopoz
- Yaşlılık
- Kilo alımı ve şişmanlık
- Aşırı zayıflık veya anoreksiya nervoza
- Aşırı egzersiz
- Steroidler, ampisilin, östrojen içeren ilaçlar, fenotiyazinler ve tetrasiklinler gibi kimi ilaçların kullanımı
- Turner sendromu gibi bazı doğuştan durumlar
- Hipertansiyon
- Diyabet
- Birincil yumurtalık yetmezliği
- Hipofiz bezi sorunları
- Polikistik over sendromu (PCOS)
- Yumurtalık veya böbrek üstü bezi tümörleri
Östrojen dengesizliği
Bu hormonun dengesizliği aşağıdaki sorunlara neden olur:
- Düzensiz adet görme veya adet görmeme
- Adet sırasında hafif veya ağır kanama
- Şiddetli adet öncesi veya menopoz belirtileri
- Sıcak basmaları ve gece terlemeleri
- Memede fibrokistler ve rahimde miyomlar
- Ruh hali değişiklikleri ve uyku sorunları
- Kalça, uyluk ve belde kilo alımı
- Düşük cinsel istek
- Vajinada kuruluk ve atrofi
- Ciltte kuruma ve kırışma
- Tükenmişlik
- Depresyon ve anksiyete
Bu etkiler kimi kadınlarda menopoz ile belirgin hale gelir.
Bazı kalıtsal ve çevresel koşullar, erkeklerde yüksek düzeylere yol açabilir ve bu da şunlarla sonuçlanabilir:
- Kısırlık
- Erektil disfonksiyon
- Göğüslerde büyüme (jinekomasti)
Östrojen düzeyi düşük olan erkeklerde aşırı göbek yağı ve cinsel istekte azalma olabilir.
Östrojen kaynakları ve kullanımları
Bu hormonun düzeylerinin düşük olduğu saptanırsa, dışarıdan verilmesi gerekebilir. Bu ürünler şunları içerir:
- Sentetik östrojenler
- Biyo-özdeş östrojenler
- Hamile kısrakların idrarından elde edilen premarin
- Fitoöstrojenler (bitkisel östrojenler)
Östrojen replasman tedavisi
Östrojen yerine koyma (replasman) tedavisi genellikle menopoz belirtilerinin azaltılması amacıyla kullanılır. Tedavi yalnızca östrojenden veya progesteron ile kombine preparatlardan oluşabilir. Hormon tedavisi tablet, burun spreyi, yama, cilt jeli, enjeksiyon, vajinal krem veya halka şeklinde mevcuttur.
Bu tedavi aşağıdakilerin yönetilmesine yardımcı olabilir:
- Sıcak basması
- Vajinal kuruluk
- Cinsel istekte azalma
- Ağrılı cinsel ilişki
- Ruh hali değişiklikleri
- Uyku bozuklukları
Ayrıca, menopozda artan osteoporoz riskini azaltmaya da yardımcı olabilir.
Yan etkiler ise şu şekilde sayılabilir:
- Şişkinlik
- Memelerde dolgunluk ve ağrı
- Baş ağrısı
- Bacaklarda ağrı
- Hazımsızlık ve mide bulantısı gibi mide- barsak belirtileri
- Vajinal kanama
- Vücutta sıvı tutulması ve şişmeler
Bu tedavi menopoza ek olarak aşağıdaki durumlarda da kullanılabilir:
- Birincil yumurtalık yetmezliği
- Diğer yumurtalık sorunları
- Bazı akne türleri
- Bazı prostat kanseri vakaları
- Gecikmiş ergenlik
- Turner sendromu
Hormon tedavisi herkes için uygun değildir. Bazı hormon tedavisi türleri inme, kan pıhtıları ve rahim ve meme kanseri riskini arttırabilir. Bu nedenle hormon replasman tedavisi doktor gözetimi olmaksızın uygulanmamalıdır.
Cinsiyet değiştirme
Aslen erkek doğmuş bir kişi herhangi bir nedenle cinsiyet değiştirmek isterse, tedavisinin bir parçası olarak kendisine hormon replasman tedavisi uygulanabilir. Bu hormon bu kişinin göğüsler gibi dişi ikincil cinsel özelliklerini geliştirmesine ve erkek tipi saç oluşumunu azaltmasına yardımcı olabilir.
Doğum kontrolü
Doğum kontrol hapları ya sentetik östrojenleri ve progestini ya da sadece progestin içerir. Bu ilaçlar yumurtlamayı durdurarak gebeliği önler ve bunu hormon düzeylerinin ay boyunca dalgalanmasını önleyerek yaparlar. Ayrıca serviksteki mukusu kalınlaştırırlar, böylece sperm yumurtaya ulaşamaz.
Doğum kontrol İlaçları şu riskleri artırabilir:
- Kalp krizi
- İnme
- Kan pıhtıları
- Pulmoner emboli
- Mide bulantısı ve kusma
- Baş ağrısı
- Düzensiz kanamalar
- Ağırlık değişiklikleri
- Meme hassasiyeti ve şişmesi
Doğum kontrol ilaçları sigara içen veya 35 yaşın üzerindeki kadınlar için daha fazla risk taşır. Uzun süreli kullanım ayrıca meme kanseri riskini arttırabilir.
Sonuç
Östrojen başlıca cinsellik ve üreme üzerine etkileri bulunan, ancak daha pek çok eş işlevi bulunan bir hormon grubudur. Bu hormonun eksikliği de, fazlalığı da sorunlara neden olabilir. Gerek hormon replasman tedavisi, gerekse doğum kontrol ilaçları doktora danışmadan kullanılmamalıdır.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
