Kronik yorgunluk sendromu 20. yüzyılın başından beri çeşitli isimler altında tanımlanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü de yeni yayınlanan ICD-11 hastalıklar listesinde tükenmişlik ve yorgunluğu bir klinik durum olarak tanımlamakta ve hastalık olarak nitelendirmemektedir.
Kronik yorgunluk sendromu tanımı
Kişinin bir iş yaparken fiziksel veya psikolojik anlamda yeterli gücü bulamadığı durumlara yorgunluk denir. Yeterli uykuya karşılık sabahtan itibaren güçsüz hissetmek de bu tanımın içindedir. Yorgunluğun 6 aydan fazla zamandan beri devam ediyor olması kronik yorgunluk sendromu adını alır.
Nedenleri
Kronik yorgunluk sendromuna kadınlarda erkeklere oranla dört kat daha sık rastlanır. Genellikle ailevi bir yatkınlık da sözkonusudur.
Kronik yorgunluk sendromu hem fiziksel, hem psikolojik, hem de sosyal sorunların nedeni ve/veya sonucu olabilir. Bu nedenler aşağıda sayılmaktadır.
- Diyabet ve insülin direnci
- Böbrek üstü bezi problemleri
- Mineral ve vitamin eksiklikleri
- Anemi (Kansızlık)
- Kronik enfeksiyonlar
- Kronik diş ve çene eklemi problemleri
- Virüs enfeksiyonları sonrası yorgunluk
- Sessiz idrar yolu enfeksiyonları
- Kronik prostatit
- Maligniteler
- Romatizmal hastalıklar
- Fibromiyalji
- Karaciğer ve böbrek hastalıkları
- Kolit ve irritabl barsak sendromu gibi kronik bağırsak hastalıkları
- Uyku bozuklukları
- Gerginlik başağrısı
- Depresyon ve anksiyete
Adrenalin ve kortizol
Aslında stres, tehlikeye vücudun verdiği tepkidir. Bu tepki vücudu tehlikeden kaçmaya veya tehlikeyle mücadele etmeye hazırlar. Bunun için de başlıca iki hormon, yani adrenalin ve kortizol görev yapar. Uzun süre yoğun çalışılınca ve stres altındayken adrenalin ve kortizol salgılanır. Bu hormonların uzun süre fazla salgılanmasılya uyardığı organlarda bir duyarsızlaşma ortaya çıktığı ve bunun da yorgunluk hissine yol açtığı öne sürülmektedir.
Adrenalin temel olarak stres hormonudur. Tansiyonu yükseltir, damarları daraltır ve kalp hızını artırır. Kan akımını kalp, beyin, böbrek ve çizgili kaslar gibi hayati organlara yönlendirirken; sindirim sistemi ve cinsel organlar gibi bölgelerde kan akımını azaltır ve kasları gerer. Örneğin sınava girmeden önce vücudunuz gerilir, midenize taş gibi bir şey oturur ve idrara gitme ihtiyacı duyarsınız. Ancak stresin gereğinden şiddetli olması veya gereğinden uzun sürmesi tansiyon yükselmesi, çarpıntı, damarların büzülmesi ve dolasıyla kalp krizi, hipertansiyon atağı ve ani ölüme kadar gidebilen bozukluklara neden olur.
Kortizol ise motivasyonu artırır, kandaki şeker ve yağları yükselterek vücudun artan enerji ihtiyacına kaynak sağlar ve ağrı duyusunu azaltır. Fazlası ise şişmanlığa, kemiklerin zayıflamasına ve şeker hastalığına neden olur. Özetle gerek adrenalin gerekse kortizol hayati hormonlardır ve yoklukları da fazlalıkları da büyük sorunlara yol açar.
Stres için çok neden var
Ancak bazen ortada bir tehlike yokken de çağdaş yaşamın koşulları strese neden olabilir. Uzun süreli mutsuz evlilikler, stresli işlerde uzun süre çalışma, yoğun ve vardiyalı çalışma, yoğun sınavlı öğrencilik dönemleri veya öğrencilikle çalışma hayatının birlikteliği gibi durumlar böbreküstü bezlerini uzun dönemde etkiler. Ayrıca, alkol ve madde bağımlılığı da bu durumun nedenleri arasındadır. Bunun sonucunda uzun süreli adrenalin fazlalığı dokularda duyarsızlaşmaya yol açar. Buna karşılık uyarılan kortizol salınımı ise şeker, yağ ve mineral metabolizmasını etkileyerek şişmanlıktan şeker hastalığına kadar bir dizi soruna yol açar.
Kronik yorgunluk sendromu belirtileri
Kronik yorgunluk sendromunun belirtileri aşağıdaki gibidir.
- Yorgunluk
- Kendini hasta veya sersem hissetme
- Çarpıntı
- Konsantrasyon ve karar verme bozuklukları, unutkanlık
- Uyku bozuklukları
- Baş ağrıları
- Günlük aktivitelerde gerileme
- Eklem ve kas ağrıları
- Boğaz ağrısı
- Nezle benzeri bulgular
- Bulantı
- İsteksizlik ve huzursuzluk
- Depresif yapı
- Yorgun uyanma
- Hiperaktivite
Bu yakınmaların tümü genellikle egzersiz veya günlük faaliyetlerle artar.
Kronik yorgunluk sendromu tedavisi
Kronik yorgunluk sendromu tedavisi altta yatan nedenin saptanmasıyla yakından ilgilidir. Bu konuda hastanın öyküsü, fizik muayenesi ve gerekli tetkikleri incelenerek bir karara varılır. Tedavi genellikle uzun sürelidir ve sabırla izlenmelidir.
Bu kişilerde genellikle birkaç neden birarada bulunur ve tedavi bu çerçevede yürütülür. Ancak, bu çerçevede yaşam tarzının düzenlenmesi, destek tedavileri, düzenli egzersiz ve psikolojik yardım da birlikte yürütülmelidir.
Kronik yorgunluk testi
Aşağıdaki testi yanıtlayınız. Verdiğiniz yanıtlarda “EVET” sayısı ne kadar fazlaysa, kronik yorgunluğunuz o kadar belirgin demektir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
