Son zamanlarda çok sözü geçen bir kavram olan insülin direnci eğer ciddiye alınmazsa pek çok tıbbi soruna da kaynaklık edebiliyor.
İnsülin direnci kavramını muhtemelen duymuşsunuzdur, ancak ne olduğunu bilmiyor olabilirsiniz. Eğer iştahınızı kontrol edemiyorsanız, elinizden geleni yapmanıza rağmen kilo almaya devam ediyorsanız, prediyabet (şeker hastalığı tehdidi) veya diyabet (şeker hastalığı) tanısı almışsanız insülin direnci bulunması çok muhtemeldir.
Açlık kan şekeriniz normal olabilir. Aynı kapsamda yapılan hemoglobin A1c değeri de normal bulunabilir. Hatta, HOMA testi de normal bulunmuş olabilir. Tüm bunlara rağmen, kan şekerindeki dengesizlik nedeniyle sorunlar yaşayabilirsiniz.
Dengeli kan şekeri
Normal koşullar altında açlık kan şekeri 100 mg/dl altında, hemoglobin A1c değeri % 5.7 altında ve yemekten (veya glikoz yüklemesinden) sonraki 2. saat kan şekeri de 140 mg/dl altında bulunur. Kan şeker ölçütlerinin diyabet açısından değerlendirilmesi aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
Kan şekeri dengesizliği
Ölçütler normal olsa bile kan şekerinde hızlı düşüşler ve yükselmeler görülebilir ve bu durum kimi belirtilere yol açabilir. Bu duruma “kan şekeri dengesizliği” adı verilir.
Bu durumun nedeni, yemekten sonra hızlı yükselen kan şekerinin aşırı insülin salınımını tetiklemesi, bunun sonrasında da hızlı kan şekeri düşüşünün ortaya çıkmasıdır. Kan şekerindeki hızlı düşüş dengeleyici mekanizmaları harekete geçirerek kan şekerinin yeniden yükselmesine yol açar ve bu durum bir kısır döngü halinde sürer gider.
Bu durumun başlıca nedeni insülin direncidir.
İnsülin
İnsülin, pankreasta üretilen bir hormondur. Bu hormon kan şekerinin düzenlenmesinde görevli hormonlardan biridir ve kandaki glikozun hücrelere girmesini sağlar. Yemek yedikten veya su dışı birşeyleri içtikten sonra kanda yükselen şekeri normale getirmek için pankreastan insülin salgılanır.
İnsülin direnci
İnsülin direnci, vücuttaki hücrelerde bulunan insülin reseptörlerinin insüline direnç kazanarak hücrenin içine glikoz girmesini önlemesi anlamını taşır. Bu durum ön planda kas, yağ ve karaciğer hücreleri için geçerlidir, ancak diğer hücreleri de etkiler.
Hücrelerin insüline olan cevabının azalması başlıca birkaç sonuç yaratır:
- Hücreye yeterli glikoz giremediği için hücre kendisine gereken enerjiyi yeterince üretemez ve bunun sonucunda hücrenin kimi fonksiyonlarında aksamalar olabilir.
- Glikoz hücreye giremediği için kanda yüksek kalır.
- Kandaki glikozun yüksek kalması insülin salgılanmasını daha fazla uyarır.
- Artan insülin salgınlanması sonucunda karaciğer dokusuna gereğinden fazla giren glikoz yağa çevrilir ve karaciğer yağlanmasına yol açar.
- Aynı şekilde, artan insülin salgınlanması sonucunda yağ dokusuna gereğinden fazla giren glikoz yağa çevrilir ve kilo almaya ve şişmanlamaya yol açar.
- Sonuçta insülin direnci sendromu şişmanlık, hipertansiyon, kolesterol yüksekliği ve tip 2 diyabetten oluşan bir grup problemin nedeni olur. Bu duruma metabolik sendrom da denir.
İnsülin direncinin belirtileri
İnsülin direncinin nedenlerini ve sonuçlarını oluşturan bir takım göstergeler dikkat çekicidir. Bunlar şu şekilde sayılabilir:
- Bel çevresinin erkekte 95 cm, kadında 80 cm üzerinde olması
- 130/80 mmHg üzerinde seyreden kan basıncı (tansiyon)
- 100 mg/dl üzerinde seyreden açlık kan şekeri
- 150 mg/dl üzerinde seyreden açlık trigliseridleri
- Erkeklerde 40 mg/dl, kadınlarda 50 mg/dl altında seyreden HDL kolesterol
- Deri belirtileri
- Saplı benler
- Derinin belli bölgelerinde esmerleşme (acanthosis nigricans)
- Erkek tipi (alından) saç dökülmesi
İnsülin direnci nedenleri ve risk faktörleri
- Obezite, özellikle göbek şişmanlığı
- Hareketsiz yaşam
- Karbonhidrattan zengin diyet
- Gebelik diyabeti
- Polikistik over sendromu
- Karaciğer yağlanması
- Ailede şeker hastalığı öyküsü
- Sigara içme
- Yaş (genellikle 45 yaş sonrası)
- Stres, anksiyete, depresyon ve benzeri duygudurum bozuklukları
- Cushing sendromu veya akromegali gibi hormonal bozukluklar
- Kortizon türevleri, antipsikotikler ve HIV ilaçları gibi kimi ilaçlar
- Uyku apnesi ve benzeri uyku sorunları
İnsülin direncinin tanısı
İnsülin direncinin tanısı aşağıdaki yöntemlerin birleşimi ile doktor tarafından yapılır.
- Yaşam tarzı, yeme ve egzersiz alışkanlıkları, sigara ve alkol alışkanlığı sorgusu, yukarıda belirtilen diğer sorunlara ilişkin sorgulama ve aile geçmişi sorgulaması
- Fizik muayene: Vücut ağırlığı, bel çevresi ve kan basıncı ölçümünü de içeren ayrıntılı fizik muayene
- Kan testleri
- Açlık kan şekeri
- Açlık insülini ve HOMA değeri
- Oral glikoz tolerans testi
- Hemoglobin A1c ölçümü
- Karaciğer enzimleri
- Gerekebilecek diğer testler
- Görüntüleme
- Karaciğer yağlanması ve polikistik over sendromu araştırması için tüm batın ultrasonografisi
- Gerekebilecek diğer görüntüleme yöntemleri
İnsülin direncinden tip 2 diyabete geçiş
İnsülin direnci nedeniyle pankreas fazla insülin salgılar. Bu durum, aşırı insülin salgılama uyarısı ve tip 2 diyabete ailevi yatkınlık gibi nedenlerin etkisiyle bir zaman sonra pankreasın yetersiz kalması sonucunu getirir. Bunun sonucunda kan şekeri yükselmeye başlar.
İnsülin etkisinin azalması sonucu kan şekerinin yükselmeye başlaması genellikle iki şekilde olur:
- Bazal, yani açlıkta olan insülin salgısı yetersiz kalır ve açlık kan şekeri 100-125 mg/dl arasında kalır, ancak glikoz tolerans testi sonrasındaki 2. saatte şeker düzeyi 140 mg/dl altındadır. Bu duruma bozulmuş açlık glikozu adı verilir.
- Bazal, yani açlıkta olan insulin salgısı normaldir ve bunun sonucunda açık kan şekeri normal bulunur, ancak glikoz tolerans testinin 2. saatinde ölçülen kan şekeri 140- 199 mg/dl arasındadır. Bu duruma bozulmuş glikoz toleransı adı verilir.
İnsülin direncinden diyabete giden yolda bir kişide bu durumlara ayrı ayrı rastlanabildiği gibi, aynı kişide ikisi birden de bulunabilir. Bu durum sözkonusu kişinin gerek genetik özellikleri, gerekse yaşam tarzı yapısına göre değişir.
Aşağıdaki durumlar söz konusu olduğunda ise o kişinin artık diyabetik olduğuna karar verilir.
- Açlık kan şekeri 126 mg/dl veya üzeri
- Oral glikoz tolerans testinin 2. saatinde ölçülen kan şekeri 200 mg/dl veya üzeri
- Hemoglobin A1c (HbA1c) değeri %6.5 veya üzeri
İnsülin direnci sonuçları
İnsülin direnci aşağıda sayılan durumların ortaya çıkma riskini belirgin şekilde arttıran bir durumdur.
- Tip 2 diyabet (şeker hastalığı)
- Hipoglisemi
- Kalp krizi
- Hipertansiyon
- İnme
- Böbrek yetersizliği
- Göz problemleri (göz kuruluğu, katarakt, glokom, sarı nokta hastalığı vb.)
- Kanser
- Alzheimer ve diğer bunama tabloları
İnsülin direnci için korunma ve tedavi
- Egzersiz: Ortalama günde 30 dakika yürüyüş veya eşdeğeri bir aktivite
- Sağlıklı bir vücut ağırlığı: Mevcut kilonun % 10 kadarını vermek bile büyük yarar sağlar.
- Sağlıklı diyet: Sebze, tam tahıllar, baklagiller, kuruyemişler, balık ve yağsız etten oluşan bir diyet. Akdeniz tipi beslenme veya DASH diyeti bu konuda çok yardımcı olur.
- Gerektiğinde ilaç: Doktorun gerekli görmesi durumunda metformin veya başka ilaçlar da tedavi için kullanılabilir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
