Zona, genellikle 50 yaş üzerindeki kişilerde görülür ve yaşam kalitesini düşürdümesine ek olarak çok ciddi sorunlara yol açabilir.
Zona nedir?
Zona, su çiçeğine de neden olan varicella-zoster virüsünün neden olduğu bir enfeksiyondur. Bu virüs, suçiçeği enfeksiyonu bittikten sonra sinir sisteminde yıllarca uykuda kalabilir ve zona ile yeniden ortaya çıkabilir. Herpes zoster olarak da adlandırılan bu hastalık ağrı ve yanmaya neden olabilen kırmızı deri döküntüsü ile karakterizedir. Bu kabarcıklar genellikle gövde, boyun veya yüz üzerinde vücudun tek tarafında ortaya çıkar. Çoğu vaka 3 ila 5 hafta içinde düzelir.
Yaklaşık olarak her üç kişiden biri hayatlarının bir noktasında zona hastalığına yakalanır. Özellikle risk faktörleri varsa, bu tablo aynı kişide birden fazla kez ortaya çıkabilir, ancak bu durum nadirdir.
Zona belirtileri
Bu hastalığın ilk belirtileri göre genellikle ağrı ve yanmadır. Ağrı tipik olarak vücudun tek (sağ veya sol) tarafında ve derinin belirli bir bölgesi (tutulan sinirin yayılma alanı) boyuncadır. Ağrı ve yanmayı genellikle kırmızı bir döküntü takip eder. Döküntünün rengi cilt tonuna bağlı olarak koyu pembe, koyu kahverengi veya morumsu olabilir.
Bir zona döküntüsünün karakteristik özellikleri aşağıdadır:
- göğüs, karın, sırt veya yüz gibi vücudun bir tarafında görülen döküntü
- kaşıntı
- kolayca patlayabilen sıvı dolu kabarcıklar
- yanma hissi
Ağrı ve döküntü dışında aşağıdaki belirtiler de görülebilir:
- ateş
- titreme
- baş ağrısı
- yorgunluk
- kaslarda güçsüzlük
Nadir ve ciddikomplikasyonlar ise şunlardır:
- Tek gözde ağrı ve kızarıklıkla kendini gösteren göz tutulumu. Bu durum acilen bir göz doktorunun müdahalesini gerektirir.
- İşitme kaybı, şiddetli kulak ağrısı, başdönmesi ve/veya ağızda tat kaybı ile kendisini gösteren tutulum. Bu tablonun ağır şekli Ramsay-Hunt sendromu adını alır ve acil müdahale gerektirir.
- Derideki lezyonların bakteriler tarafından enfekte edilmesi sonucu deride kızarıklık, şişlik ve sıcaklık artışı.bakteriyel enfeksiyon kırmızı, şiş veya dokunulamayacak kadar sıcak cilt
Aşamaları
Çoğu vaka genellikle 3 ila 5 hafta arasında kendiliğinden iyileşir. Virüs başlangıçta aktif olduktan sonra derinin tutulan kesiminde aşağıdaki duyu bozuklukları ortaya çıkar:
- karıncalanma
- yanma hissi
- uyuşma
- kaşıntı
Sonraki birkaç gün içinde o bölgede kızarıklı ortaya çıkar ve takip eden günlerde de küçük gruplar halinde içi sıvı dolu kabarcıklar belirir. Bazen bu sıvı keselerinin patlamasıyla dışarı sıvı sızar. Bu duruma ateş, baş ağrısı veya yorgunluk gibi belirtiler de eşlik edebilir.
Takip eden 10 gün içinde bu kabarcıklar kurur ve kabuk oluşur. Bu kabuklar da sonraki birkaç haftada temizlenerek cilt normal görünümüne kavuşur. Ancak, cilt normale dönse de, tutulan bölgedeki ağrı ve diğer duyu bozuklukları uzunca bir süre daha devam edebilir. Bu duruma postherpetik nevralji adı verilir.
Risk faktörleri
Bu hastalığın kimi insanlarda ortaya çıkmasına karşılık, kimilerinde ise görülmemesinin nedeni belirsizdir. Ancak, düşük bağışıklık nedeniyle yaşlılarda ve kronik hastalığı olanlarda daha sık görülür.
Zonayı kolaylaştıran risk faktörleri aşağıdaki şekilde sayılabilir:
- Vücut direncinin zayıf olması
- Stres
- 60 yaş üzerinde olmak
- Kanser, büyük ameliyat, HIV enfeksiyonu gibi direnci düşüren durumlar
- Bağışıklık sistemini zayıflatan ilaç kullanımı
- Daha önce zona geçirmiş olmak
Bulaşıcılık
Zona bulaşıcı değildir. Ancak, zonalı erişkinlerle temas eden suçiçeği geçirmemiş veya bağışıklığı zayıf çocuklara yada erişkinlere bulaşan varicella-zoster virüsü onlarda suçiçeğine neden olabilir. Bunun için, sızdıran veya patlamış zona kabarcıklarından çıkan sıvıyla temas etmek gereklidir. Kuru veya sızdırmayan yaralarla temas bulaşma nedeni olmaz.
Bir doktora ne zaman başvurmalı
Hastalık şüphesinde mümkün olan en kısa sürede doktora müracaat edilmelidir. Tedaviye olabildiğince erken başlanması hastalığın şiddetini, ağrıyı ve komplikasyonları azaltır.
Bu hastalık genellikle 10 günden sonra sönümlenmeye başlar. İki hafta içinde gerileme başlamamışsa yine doktoru görmekte yarar vardır.
Tedavi
Zonanın özgün tedavisi yoktur, ancak palyatif tedaviye mümkün olan en kısa sürede başlanması komplikasyonları önlemeye ve iyileşmeyi hızlandırmaya yardımcı olabilir. İdeal olarak, tedaviye ilk 3 gün içinde başlanmalıdır.
İlaç tedavisi
Zona tedavisi için kollanılan ilaçlar aşağıdakileri içerebilir:
| İlaç tipi | Amaç | Yöntem |
|---|---|---|
| Asiklovir, valasiklovir ve famsiklovir gibi antiviral ilaçlar | Ağrıyı azaltmak ve iyileşmeyi hızlandırmak | Ağızdan |
| Antienflamatuar ilaçlar | Ağrı ve şişliği hafifletmek | Ağızdan |
| Narkotik ağrı kesiciler | Ağrıyı azaltmak | Ağızdan |
| Antikonvülsanlar veya trisiklik antidepresanlar | Uzun süreli ağrıyı kontrol etmek | Ağızdan |
| Antihistaminikler | Kaşıntıyı tedavi etmek | Ağızdan |
| Lokal uyuşturucu kremler, jeller veya bantlar | Ağrıyı azaltmak | Yüzeyel |
| Kapsaisin | Zonadan sonra ortaya çıkan, postherpetik nevralji adı verilen sinir ağrısını azaltmak | Yüzeyel |
Bu ilaçlar doktor önerisi olmaksızın kullanılmamalıdır.
Rahatlatıcı tedbirler
Evde uygulanabilecek kimi yöntemler de belirtilerin hafiflemesi veya komplikasyon olasılığının azalması için yardımcı olabilir. Bunları şu şekilde sayabiliriz:
- Cildi temizlemek ve rahatlatmak için serin banyo veya duş
- Islak uygulamasoğuk kompresler ağrı ve kaşıntıyı azaltmak için lezyonlara ıslak soğuk kompres koymak
- Lokal rahatlatıcı losyon veya kremler
- Enflamasyonu azaltacak şekilde beslenme ve B1, B6, B12, folik asit, A vitamini, C vitamini ve D vitamini eksiklerinin giderilmesi
Zona nasıl önlenir?
Rekombinant DNA aşıları ile bu hastalığı önlemek mümkündür. “Shingrix” adıyla bilinen bu aşı % 90 oranında hastalığı önler. Aynı aşı suçiçeği için de geçerlidir. Suçiçeği geçirmemiş tüm çocukların iki doz halinde bu aşıyı olması, 50 yaş üzeri tüm erişkinlerin de bu aşıyı yaptırması önerilmektedir. “Ancak, “Shingrix” isimli bu aşı “Zostavax” adıyla bilinen daha eski bir aşı da mevcuttur, ancak düşük etkinlik ve kimi yan etkiler nedeniyle artık kullanılmamaktadır. Üstelik, önceden Zostavax yapılmış olanların yeniden Shingrix olması önerilmektedir.
Komplikasyonlar
- Göz zonası göz hasarı ve görme kaybına yol açabilir.
- Kulak tutulumu ve Ramsay Hunt sendromu yüz felci, işitme kaybı veya vertigo nedeni olabilir.
- Zonaya bağlı zatürre oluşabilir.
- Derideki döküntüler bazen şiddetli bakteryel cilt enfeksiyonlarına neden olabilir.
- Virüs sinir sisteminde menenjit, ensefalit veya miyelit (omurilik iltihabı) oluşturabilir. Bu komplikasyonlar yaşamı tehdit edebilir.
Yaşlı erişkinlerde zona
Bu hastalık özellikle yaşlı erişkinlerde yaygındır ve yakalanan her 3 kişiden bir tanesi 60 yaş üzerindedir. Bunun nedeni, yaşla birlikte vücut direncinin azalmasıdır. Ayrıca, yaşlılar bu hastalığın komplikasyonlarına da daha açıktır.
Z
Gebelikte zona
Gebelik sırasında bu sorun ender ama mümkündür. Bu durum gebelik sırasında anomalilere neden olmaz, ancak aşırı rahatsızlık verebilir.
Bundan daha önemlisi, daha önceden suçiçeği hiç geçirmemiş bir hamilenin zona olan biriyle temas etmesidir. Bu durumda gebede suçiçeği gelişebilir ve gebelik sırasında geçirilen suçiçeği bebekte doğumsal anomalilere neden olabilir. Bu nedenle daha önceden hiç suçiçeği geçirmemiş kişilerin suçiçeği veya zona geçirenlerle temas etmemesi, daha da iyisi gebe kalmadan önce aşı olması önerilir.
Zona tedavisi için kullanılabilecek ilaçların çoğu gebelik sırasında güvenle kullanılabilir. Ancak, yine de doktora danışmadan veya doktor tarafından önerilmeden ilaç kullanmaktan kaçınmaktır.
Nüks (hastalığın tekrarlaması)
Hastalığın nüksetmesi mümkün olsa da bu duruma nadiren rastlanır. 2019’da yayınlanan bir çalışma, ortalama 4.4 yıllık bir takip süresince nüks riskinin % 4.3 olduğunu gösterdi.
Nüks için başlıca faktörler şunlardır:
- Hastalığın bir aydan daha uzun sürmesi
- 51 ila 70 yaş aralığında olmak
- Kadın olmak
- Vücut direncinin düşük olması (kanser ve kanser tedavisi, otoimmün hastalıklar, HIV ve benzeri kronik enfeksiyonlar, büyük ameliyatlar, bağışıklığı baskılayıcı ilaç kullanımı vb.)
- Hipertansiyon veya kan yağları yüksekliği (dislipidemi)
