Yatalak yaşlılarda ev güvenliği

Okuma süresi: 5 dakika

Yatalak yaşlılarda ev güvenliği giderek artan yaşlı nüfustaki kronik hastalıklar nedeniyle giderek daha fazla gündeme gelmeye başladı.

Yaşlanma ile birlikte artan kronik hastalıklar kişinin hareketliliğini ve yaşam kalitesini değişen oranlarda olumsuz etkileyebildiği için çeşitli nedenlerle yaşlı kişiler yatağa bağımlı hale gelebiliyor. Bu durumda da, yatağa bağımlı kişi bilinç durumu ne olursa olsun, başkasının bakımına muhtaç kalıyor. Bu da bakımı üstlenen kişinin bilinçli olması ve yaşanan ortamda, yani evde güvenli bir ortam sağlanması gereğini ortaya çıkartıyor.

Bu durumda, yatalak kişinin ve bulunduğu ortamın güvenliği hususu beş maddede toplanabiliyor.

• Kimlik güvenliğinin sağlanması
• İlaç kullanım güvenliğinin sağlanması
• Sağlık bakımına bağlı enfeksiyonların azaltılması
• Düşme riskinin azaltılması
• Hastanın kendi ortamındaki güvenlik risklerinin tanımlanması

Yatalak yaşlılarda kimlik güvenliği

Kimlik güvenliği sorunları yatalak yaşlılarda bakım ve tedavinin her aşamasında ortaya çıkabiliyor. Evde bakılan hasta için bu durum daha ender olsa da, evde yaşayan diğer kişilerin ilaçları ve bakım malzemeleri yatalak hastanınkilerle karışabiliyor.
Evde hasta bakımında bu duruma daha nadir rastlansa da, evde yaşayan diğer kişilerin tedavileri ile bakım verilen hastanın tedavileri veya nalzemeleri karışabiliyor.

Bu durumun çözümü için önerilenler ise aşağıda:

• Yatalak yaşlı bireyin adı, soyadı, kimlik numarası ve acil durumda aranması gereken kişi bilgilerini içeren bir kart oluşturulmalı
• Yaşlı bireyin tedavileri, hastalıkları, özel durumları karta açık ve net olarak eklenmeli
• Yaşlı bireyin tanılama kartı ulaşılabilir bir noktada olmalı, bireyin transferleri veya bakıcılar arasında devir sırasında yanında bulundurulmalıdır.

İlaç kullanım güvenliği

İlaçlar, doğru kullanıldığı zaman sağlığı daha iyi bir hale getirme için önemli yardımcılar. Ancak, ilaç kullanımlarında kimi hatalar olabilir ve bu durum ciddi sorunlar yaratabilir. Bu nedenle ilaçların doğru şekilde kullanımları çok önemli.

Yatalak yaşlılarda doğru ilaç kullanımı için önerilenler şu şekilde sayılabilir:

• Yaşlı bireyin kullandığı ilaçlar doğru bilinmeli,
• Yaşlı bireyin kullanması gereken geçici ve sürekli ilaçlarının yazılı olduğu bir ilaç kartı hazırlanmalı ve her ilaç değişikliğinde kart yenilenmeli,
• Hekim önerisi dışında ilaç kullanılmamalı,
• Ciddi ilaç etkileşimlerine yol açabileceği için bitkisel ilaç ve maddeler ve reçetesiz ürünler doktor onayı olmadan rastgele kullanılmamalı, bu durumun ciddi sorunlar yaratabileceği göz önünde bulundurulmalı,
• İlaçların hangi dozda, ne sıklıkta ve ne amaçla kullandığı bakım verici tarafından bilinmeli,
• Kullanılan ilaçların önemi ve ne zamana kadar kullanılması gerektiği konusunda bilgi sahibi olunmalı,
• İlaçlar konusunda herhangi bir şüphe yaşanırsa derhal bir sağlık personelinden yardım istenmelidir.

Yatalak yaşlılarda enfeksiyonların önlenmesi

Yaşlı ve yatağa bağımlı kişiler enfeksiyonlara normal bireylere kıyasla daha yatkındır. Bu nedenle bakım vericilerin enfeksiyonlardan korunma konusuna özellikle dikkat etmesi gerekli.

Bunun için yapılması gerekenler ise şunlar:

• Bakım veren kişinin el hijyenini sağlanması
• Yaşlı bireyin genel saç, cilt, göz, burun, kulak, ağız, vücut, kasık ve tırnak temizlik ve bakımının sağlanması,
• Genel hasta bakımına ek olarak yaşlı bireyin giysilerinin ve yaşadığı çevrenin temizliğinin sağlanması,
• Ortamın sık sık havalandırılması,
• Gerekli aşılamaların zamanında yapılmasının sağlanması,
• Yaşlı bireyin, bulaşıcı hastalığı olan bireylerle temasının engellenmesi

Yatalak yaşlılarda en önemli enfeksiyon taşıyıcısı aynı evde yaşayan kişiler, özellikle de okula giden çocuklardır. Bu nedenle, çocukların yatalak bireyle temasının olabildiğince azaltılmasında yarar vardır. Çocukta belirtisiz veya çok hafif geçebilen bir enfeksiyon yatağa bağımlı yaşlılarda ölüme kadar gidebilen sorunlar yaratabilir.

El yıkama

Yatalak yaşlıya bakan kişinin elleri her zaman temiz olmalıdır. Enfeksiyonlardan korunmada el hijyeni, eldiven kullanılsa da kullanılmasa da uygulanması gereken temel adımdır.

Bu nedenle, yatalak yaşlılarda bakımla ilgilenenlerin tümünün elleri temiz ve tırnakları tırnak etini geçmeyecek uzunlukta olmalıdır.

Ellerin yıkanması sırasında musluk suyu ne çok soğuk, ne de çok sıcak olmalıdır. Rutin el yıkamada normal el sabunları kullanılmalıdır.

Eller ne zaman yıkanmalı?

• Hasta ile her temas (nabız, tansiyon ölçümü, hastayı kaldırma, temizlik vb) öncesinde ve sonrasında,
• Eldiven giyilmeden önce ve eldiven çıkarıldıktan sonra,
• Hasta çevresinde bulunan yüzeylerle (tıbbi cihazlar dahil) temas ettikten sonra,
• Her tür tıbbi cihaz/aletlerle (damar yolu, idrar sondası, beslenme tüpü, solunum cihazı vb.) temas öncesinde ve sonrasında,
• Herhangi bir girişim öncesinde ve sonrasında,
• İlaçların hazırlanmasına başlamadan önce ve sonra,
• Herhangi bir işe başlamadan önce, tuvalet kullanımı öncesinde ve sonrasında, yemek yemeden önce ve sonra,
• Kan, vücut sıvıları, salgılar ve bulaştırıcı olabilecek çıktılarla temas eden maddelerle direkt temas sonrasında,
• Ellerde vücut sıvı veya salgılarıyla gözle görülebilen kirlenme olan durumlarda,
• Aynı hasta üzerinde kirli vücut bölgesine temastan sonra, temiz bölgeye geçilmeden önce

Eller nasıl yıkanmalı?

• Eller su ile ıslatılarak sıvı sabun avuca alınmalı,
• En az 30 saniye süre ile avuç içleri ve parmak araları başta olmak üzere eller, tüm yüzey ve parmakları kapsayacak şekilde kuvvetle ovuşturulmalı,
• Eller su ile iyice durulanmalı, parmaklar yukarı doğru gelecek şekilde tutulmalı,
• Musluk kağıt havlu kullanılarak kapatılmalı,
• Kağıt havlu çöpe atılmalı

Yatalak yaşlılarda düşmelerin önlenmesi

Her yıl dünyada milyonlarca, ülkemizde yüzbinlerce yaşlı düşüyor. 65 yaş ve üzeri bireylerin %30-40’ı, 80 yaş ve üzeri bireylerin ise %50’si her yıl düşme ile karşılaşıyor. Üstelik bir kez düşen birisinin yeniden düşme ihtimali % 50 artar.

Düşmeler zaman zaman çok tehlikeli olabilir. Düşme sonucunda ortaya çıkabilen en önemli sorunlar kemik kırıkları ve kafa travmalarıdır. Kalça kırıklarının % 95’inden fazlası düşme sonucunda ortaya çıkar. Kalça kırığı geçiren yaşlıların % 20-30’u kırık sonrası 6 ay içinde genellikle kaybedilir. Düşmeler travmatik beyin hasar ve kanamalarının da en önemli nedenidir.

Düşmelerin önlenmesi konusunda genel tedbirler alınmalıdır.

Yatalak yaşlılarda düşmelerin önlenmesi için:

• • Yatağa bağımlı bireyin önceki düşme öykülerini bilinmeli,
• • Düşme risklerini belirlenmeli,
• • Bilinç durumları tanımlanmalı,
• • Yatak içi hareket kabiliyetleri değerlendirilmeli,
• • Gerekli durumlar dışında genelde yatak kenarlıkları kalkık durumda olmalı,
• • Yatak kilitleri kapalı pozisyonda olmalıdır.

Hasta transferi

Hareket kısıtlılığı olan yaşlı bireyin mümkün olduğunca hareket ettirilmeden taşınması gerekli. Yataktan tekerlekli sandalyeye ya da normal sandalyeye taşınacak ise:

• Öncelikle yatak kilitli pozisyona getirilir
• Sandalye yatağa yakın bir yere konur
• Yaşlı birey (eğer oturabiliyorsa) yatak içerisinde oturtulur ve karşıya bakması istenir
• Ayakları yataktan aşağıya sarkıtılır, kısa bir süre bu şekilde oturtulur, baş dönmesi olup olmadığına bakılır
• Bu arada sandalye yatağa iyice yanaştırılır, sandalyenin varsa freni sabitlenir yoksa yardımcı bir kişi sandalyeyi sıkıca tutar
• Yaşlı birey ayağa kaldırılır ve kendi ekseni etrafında döndürülerek sırtı sandalye yönünde olacak şekilde çevrilir ve yavaşça destekle sandalyeye oturması sağlanır.

Eğer yaşlı birey ayakta duramıyorsa, bu işlem için iki kişiye ihtiyaç duyulur.

• Yaşlı bireyden kollarını çaprazlaması istenir ya da bireyin kolları çapraz hale getirilir
• Birinci kişi kollarını hastanın koltuk altından geçirerek yaşlı bireyin çaprazlanmış kollarını kavrar
• İkinci kişi ise yaşlının diz altından kollarını geçirerek yaşlının bacaklarını kavrar
• İki kişiden biri “bir iki üç…” komutunu vererek yaşlı bireyi kaldırılıp tekerlekli sandalyeye oturturlar
• Bu süreçlerde yaşlı bireyin mahremiyetine dikkat edilmelidir.

Yaşlı bireyin başka bir yatağa transferi sırasında

Eğer iki kişi ile transfer yapılacaksa:

• Yatak ile aktarılacak diğer yatağın baş kısmı aynı yöne getirilir
• Yaşlının ayak ve baş kısmına birer kişi geçer; kişi sayısına göre bir kişi gövdeden, diğer bir kişi de ayak/bacak kısmında yaşlı bireyin transferi için hazırlanılır
• Diğer yatak kilitle ya da farklı bir yol ile sabitlenir
• Bireyin üzeri çarşafla örtülür
• Yaşlı birey yatağının içerisinde yan döndürülür
• Çarşaf yaşlının sırtı tarafına yatağın üzerine serilir ve yaşlı birey çarşafın üzerine doğru döndürülür
• Yaşlı birey diğer tarafa doğru yan çevrilir ve çarşaf bireyin sırtının altından düzeltilir ve yaşlının tamamen çarşafın üzerinde olması sağlanır
• Taşıma ekibinden birinin (hemşire, doktor ve personel) “bir, iki, üç…” komutuyla yaşlı diğer yatağa yavaş hareketlerle çarşaf ile aktarılır.

Eğer üç kişi ile aktarma yapılacak ise,

• Diğer yatak yaşlının yattığı karyolanın arka ucuna paralel ve uzunlamasına yerleştirilir
• Üç kişi sedyenin aynı tarafında yan yana durur ve yaşlının kolları göğsünde çaprazlaştırılır
• Bir kişi yaşlının baş tarafına geçerek boynu ve omuzları alttan kavrar, diğer kişi yaşlının bel bölgesinden ve kalça altından kavrar, bir diğer kişi ise yaşlının diz altı ve ayak bileklerinden kavrar
• Aynı anda hareket ederek birlikte yaşlı birey kaldırarak yatağa yatırılır.

Ev ortamındaki güvenlik riskleri

• Ev ortamında bir diğer önemli nokta da oksijen tüpü kullanımıdır. Eğer ev ortamında oksijen tüpü kullanılıyor ise yangın riski mevcuttur. Oksijenin mum, gazlı aletler ve sigara gibi maddelerle teması sonucu yangın meydana gelebilir. Oksijen tedavisine başlanmadan önce evde sigara kullanımı, alev alabilen malzemeler olup olmadığı kontrol edilmeli
• Ev ortamında yanıcı, uçucu, patlayıcı maddeler bulundurulmamalı
• Banyo ve tuvaletlerde havalandırmalar yeterli olmalı (yeterli olmaz ise zehirlenmeler meydana gelebilmektedir),
• Banyoda kullanılan suyun ısısı termostat ile ayarlanmalı (çok sıcak suya maruz kalan yaşlılarda yanıklar meydana gelebilir)
• Ev ortamı etkin bir şekilde ısıtılmalı
• Elektrikli aletler kullanılmadıkları zaman kapalı, fişleri çekili konumda tutulmalı ve ıslak alanlardan uzak tutulmalı,
• Isınmayı sağlayan ısıtıcılar yangın riski açısından sabitlenmeli, bağlantıları doğru yapılmalı
• Yaşlıyı ısıtmada elektrikli battaniyeler kullanılmamalı
• Yatak içerisinde yaşlının sigara içmesi engellenmeli
• Acil durumlarda aranması gereken numaraların yazılı olduğu bir kart telefonun yakınında bulunmalı

Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.