Tansiyon nedir sorusunun kısaca yanıtı kalp tarafından damarlara pompalanan kanın damar duvarına yaptığı basınçtır şeklinde ifade edilebilir. Tansiyon diye kısaca söylediğimiz kavramın asıl adı “arter kan basıncı”dır.
Arter atardamar anlamına gelir, yani arter kan basıncı deyimi atardamarlar içinde dolaşan kanın damar duvarına yaptığı basıncı ifade eder. Bildiğiniz gibi, atardamar sistemi kalbin pompaladığı kanın dokulara ulaştırılmasını sağlar. Bu nedenle, arter kan basıncı, ki bundan sonra kısaca kan basıncı diyeceğiz, kanın doku ve organlara ulaşmasını sağlayan basınçtır. Tıpkı, şehir suyunun üst katlara ulaşmasını sağlayan apartman hidroforları gibi. Kısacası, tansiyon nedir sorusunun cevabı, tansiyon atardamarların içindeki basınçtır şeklindedir. Bu basıncın normalden daha yüksek seyretmesi hipertansiyon ve normalden daha düşük seyretmesi de hipotansiyon (düşük tansiyon) olarak adlandırılır.
Vücuttaki damar sistemi
Kalpten çıkan aorta en büyük atardamardır ve dallar vererek kanın vücudun her tarafına ulaşmasını sağlar. Aorttan büyük (elastik) arterler (atardamarlar) çıkar. Elastik arterler dallanarak daha küçük muskuler arterleri verir. Dallanma devam ederek kapillerler (kılcal damarlar) öncesinde arteriyollerle, oradan da kapillerlerle devam eder. Kapillerlerden geçen kan önce venüllere, oradan venlere (toplardamarlar) ve en son da en büyük venler olan vena kava’lara geçer. Kısacası damar çapı kapillerlere kadar giderek küçülür, kapillerlerden sonra ise giderek büyür. Kanın kapillerlere kadar ulaştırılması kalbin pompa gücüyle olur, kapillerlerden kalbe dönüşü ise pasif mekanizmalarla sağlanır.
Kan basıncını düzenleyen hidrodinamik kurallar
Kan basıncını düzenleyen faktörleri incelemeye hidrodinamik kuralları ile başlamak gerek. Boruda akan sıvılarla ilgili olarak hareket halindeki akışkan taneciklerinin hızı ile akışkanın uyguladığı basınç arasında ters orantı vardır. Bir borudan akan akışkan, borunun farklı kesitlerinde farklı hızlarda akar. Akışkanlarda süreklilik ilkesine göre bir boruda akan akışkanın hızı, borunun kesitinin daraldığı yerde artar ama borunun içindeki basınç düşer. Biz damarların içindeki basınçtan bahsettiğimize göre damarın çapı ve damarın içindeki kan miktarı damarın içindeki basıncı belirler. Bu basıncı ayrıca kalbin atım gücü, kalbin pompalama hızı, damar sisteminin hacmi, damar duvarının esnekliği, uç damarların direnci ve kanın yoğunluğu (viskositesi) etkiler.
Büyük ve küçük tansiyon nedir?
Her kalp vurusu (sistol) sırasında damar sistemine atılan kan miktarı dolayısıyla kan basıncı artar (sistolik kan basıncı/büyük tansiyon), iki kalp vurusu arasındaki dönemde (diastol) kan basıncı daha düşük olur (diastolik kan basıncı/küçük tansiyon). Sistolik kan basıncını kalbin attığı kan hacmi, diastolik kan basıncını da doku beslenmesini ayarlayan kılcal damar öncesi atardamarların direnci (periferik direnç) belirler.
Sistolik ve diastolik kan basınçları arasındaki farka “nabız basıncı” adı verilir. Sistolik ve diastolik kan basınçlarının bir kalp döngüsü sırasındaki ortalamasına da “ortalama kan basıncı” denir ve kabaca nabız basıncının ⅓’ünün diastolik kan basıncına eklenmesiyle bulunur.
Günlük kullanımda kan basıncı dendiği zaman üst koldan indirekt olarak ölçülen kan basıncı anlaşılır ve sistolik/diastolik kan basıncı olarak ve milimetre cıva (mmHg) olarak ifade edilir.
Çeşitli atardamarlarda tansiyon nedir?
Kan basıncının en yüksek olduğu yer aorttur. Daha sonra çevre damarlara gidene kadar damar çapı küçüldükçe atardamardamar içindeki basınç da düşer ve kapillerler (kılcal damarlar) seviyesinde 20 mmHg’a kadar iner.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
