Vücudun savunma sistemini oluşturan bağışıklık sistemi bazen aşırı tepki vererek sitokin fırtınası denen çok tehlikeli bir durumu oluşturabilir.
Bağışıklık sistemi, vücudumuzun hastalıklara karşı savunmasını sağlayan karmaşık bir sistemdir. Ancak bazen, bağışıklık sistemi aşırı tepki verebilir ve aşırı miktarda sitokin salgılayabilir. Bu duruma “sitokin fırtınası” denir. Bu blog yazısında, bu durumun ne olduğunu, ortaya çıktığı durumları ve sağlık üzerindeki sonuçlarını inceleyeceğiz.
İlk kez 1993 yılında tanımlanan bu durum için bazen “hipersitokinemi” veya “aşırı sitokin salınımı sendromu” isimleri de kullanılır. Bu durum covid-19 pandemisi sırasında çok sık görülerek ölümlerin önemli bir kısmının altyapısını oluşturmuştur. Aynı şekilde, 1918 grip salgını sırasında görülen çok sayıda genç ölümünden de bu durumun sorumlu olduğu düşünülmektedir.
Sitokinler vücudun bağışıklık tepkisini harekete geçirmede kritik bir rol oynar. Bazı sitokin türleri iltihaplanmayı teşvik eder ve diğer bağışıklık hücrelerinin vücudunuzun belirli bir bölümünde toplanması için sinyal verir.
Sitokin fırtınası sırasında çok fazla sitokin salınır. Bu da T-hücreleri, makrofajlar ve doğal öldürücü hücreler gibi diğer bağışıklık hücrelerinin aşırı aktivasyonuna yol açar. Bu hücrelerin kontrolsüz aktivitesi doku hasarına, organ fonksiyon bozukluğuna ve bazen de ölüme yol açabilir.
Sitokin fırtınası, bağışıklık sisteminin tehlikeli olarak algıladığı bir şeye karşı aşırı tepki vermesinden kaynaklanır. Bazen bu durum yabancı bir madde yokken bile meydana gelebilir. Bu durumun altyapısında başlıca şu durumlar bulunur:
- Ortada zararlı bir şey yokken bağışıklık sistemi tehlike algılar.
- Bağışıklık sisteminin tepkisi yabancı madde tehdidinden daha büyüktür.
- Yabancı madde bağışıklık sisteminizin başa çıkabileceğinden daha zararlıdır ve bağışıklık sistemi reaksiyonunun artmasına neden olur.
- Bağışıklık sisteminiz tehdidi yok ettikten sonra düzgün bir şekilde susmaz.
Sitokin fırtınaları genellikle enfeksiyonlardan kaynaklanır, ancak bazı immünoterapi türleri veya otoimmün bozukluklar tarafından da tetiklenebilir. Sitokin fırtınalarıyla bağlantılı durumlar şunları içerir:
- T-hücre transfer tedavisi veya monoklonal antikor tedavisi gibi immünoterapi
- Enfeksiyonlar ve bunların sonucunda ortaya çıkan hastalıklar da dahil olmak üzere:
- COVID-19’a neden olan SARS-CoV-2
- Yersinia pestis (veba)
- Grip (influenza)
- Dang humması
- Şiddetli akut solunum sendromu (SARS)
- Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS)
- Romatoid artrit veya lupus gibi otoimmün hastalıklar
- Kök hücre tedavisi (Graft versus host hastalığı)
- Sepsis
COVID-19’a neden olan SARS-CoV-2 de dahil olmak üzere birçok enfeksiyon türü bir sitokin fırtınasını tetikleyebilir. Sitokinlerin salınımı, bağışıklık sisteminizin virüslere ve diğer yabancı maddelere verdiği tepkinin önemli bir parçasıdır. Ancak çok fazla sitokin salgılandığında ciddi organ hasarına neden olabilir.
Aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok sitokin türü sitokin fırtınaları ile ile ilişkilendirilmiştir:
- interlökin-1β
- interlökin-6
- IP-10
- tümör nekroz faktörü
- interferon-γ
- makrofaj enflamatuar protein 1α ve 1β
- vasküler endotelyal büyüme faktörü
Sitokin fırtınası vücudunuzun birçok yerinde meydana gelebilir ve hafiften hayatı tehdit edecek ölçüde ciddi sorunlara yol açabilir. Genel olarak belirtiler şunları içerir:
- ateş
- üşüme
- ishal
- yorgunluk
- vücut ağrıları
- baş ağrısı
- iştah kaybı
- Mide bulantısı
- kızarıklık
- zayıflık
- kusma
Ciddi sitokin fırtınası vakaları çoklu organ yetmezliğine yol açabilir. Acil durum belirtileri altta yatan hastalığa ve etkilenen organlara bağlı olarak değişir.
Aşağıdaki belirtiler acil tıbbi müdahale gerektiren acil durum belirtileri olarak bildirilmiştir:
- göğüste sürekli ağrı veya basınç
- yeni gelişen bilinç bulanıklığı
- nefes darlığı
- uyanık kalamama
- ciltte, dudaklarda veya tırnak diplerinde gri, soluk veya mavi bir renk tonu (siyanoz)
Tedavi altta yatan nedene bağlıdır. Bu amaçla inflamasyonu teşvik eden sitokinlerin seviyelerini azaltmak için sitokin inhibitörü ilaçlar kullanılabilir. Bu ilaçlara örnek olarak şunlar verilebilir:
- tocilizumab
- anakinra
- baricitinib
- kortikosteroidler
Sahip olunan diğer tıbbi koşullara bağlı olarak, aşağıdaki gibi destekleyici tedaviler de verilebilir:
- oksijen tedavisi
- antiviral ilaçlar
- elektrolitler
- intravenöz (IV) sıvılar
- böbrek diyalizi
- kalp i̇laçlari
Sitokin fırtınalarının tedavisi için bitkilerden elde edilen immünosupresan ajanlar da araştırılmaktadır. ncelenmekte olan bazı bileşikler şunlardır:
| Bileşik | Bulunduğu bitki |
|---|---|
| andrographolide | andrographis paniculata |
| allicin | sarımsak |
| kolşisin | meadow saffron ve diğerleri |
| kurkumin | zerdeçal |
| öjenol | karanfil |
| gallik asit | nar kökü kabuğu, ayı üzümü yaprakları ve sumak gibi birçok bitki |
| gingerol | zencefil |
| luteolin | elma kabuğu, kereviz ve brokoli gibi birçok sebze |
| melatonin | birçok bitki |
| morfin ve kodein | haşhaş tohumu |
| nikotin | tütün |
| piperin | karabiber |
| kuersetin | brokoli, kırmızı soğan ve patlıcan gibi birçok bitki |
| resveratrol | kızılcık, yaban mersini ve dut gibi birçok bitki |
Ancak, bu bitkisel ajanların tedavi için kullanımı ile ilgili çok az veri bulunmaktadır.
Sitokin fırtınası yaşamı tehdit eden ciddi bir durumdur ve tedavisi mutlaka hastane koşullarında yapılmak zorundadır.
