Dünyanın en pahalı baharatı olan safran, yemeklerin görünüm ve lezzetine olan katkıları yanında, sağlığa olan yararları ile de bilinir.
Safran çiğdemi adı verilen soğanlı crocus sativus çiçeğinden elle toplanan bu baharat dünyanın en pahalı baharatıdır ve kilo fiyatı kalitesine göre 1 000- 10 000 US$ arasındadır. Yüksek fiyatının nedeni, üretimini maliyetli hale getiren emek yoğun hasat yöntemidir. Muhtemelen ilk olarak İran’da ortaya çıkmıştır.
Yemeklere kattlığı görünüm ve lezzet zenginliğiyle bilinen bu baharatın pek çok sağlık yararı da söz konusudur. Bu yararların başlıcaları şu şekilde sayılabilir:
- Güçlü bir antioksidandır: Safran etkileyici çeşitlilikte bitki bileşikleri içerir. Bunlar, hücreleri serbest radikallere ve oksidatif strese karşı koruyan moleküller olan antioksidanlar olarak işlev görür. Başlıca safran antioksidanları şunlardır:
- krosin ve krosetin: Krosin ve krosetin safranın kırmızı renginden sorumlu karotenoid pigmentlerdir. Her iki bileşik de antidepresan özelliklere sahiptir, beyin hücrelerini ilerleyici hasara karşı korur, enflamasyonu azaltır ve kilo vermeye yardımcı olur.
- safranal: Safranal, safrana kendine özgü tadını ve aromasını verir. Araştırmalar, bu bileşiğin ruh halini, hafızayı ve öğrenme yeteneğini geliştirmenin yanı sıra beyin hücrelerini oksidatif strese karşı korumaya yardımcı olabileceğini göstermektedir.
- kaempferol:Kaempferol enflamasyonun azalması, antikanser özellikler ve antidepresan aktivite gibi sağlık yararlarıyla ilişkilendirilmiştir.
- Ruh halini iyileştirebilir ve depresif semptomları azaltabilir: Safranın güneş ışığı baharatı olarak adlandırılmasının nedeni sadece farklı rengi değil, aynı zamanda ruh halini düzeltmeye yardımcı olabilmesidir. Beş çalışmayı kapsayan bir incelemede, safran takviyelerinin hafif ila orta dereceli depresyon semptomlarının tedavisinde plasebodan önemli ölçüde daha etkili olduğu görülmüştür. Diğer çalışmalarda da, günde 30 mg safran almanın, depresyon için geleneksel tedaviler olan Fluoxetine, Imipramine ve Citalopram kadar etkili olduğu bulunmuştur. Ayrıca, safranın yan etkileri diğer tedavilere kıyasla daha az kişide görülmüştür. Bu bulgular umut verici olmakla birlikte, safranın depresyon tedavisi olarak önerilmesi için daha fazla katılımcıyla daha uzun süreli insan çalışmalarına ihtiyaç vardır.
- Antikanser özelliklere sahiptir: Safran, zararlı serbest radikalleri etkisiz hale getirmeye yardımcı olan antioksidanlar bakımından zengindir. Serbest radikal hasarı kanser gibi kronik hastalıklarla ilişkilendirilmiştir. Test tüpü çalışmalarında, safran ve bileşiklerinin kolon kanseri hücrelerini seçici olarak öldürdüğü veya büyümelerini baskıladığı, sağlıklı hücreleri ise zarar görmeden bıraktığı gösterilmiştir. Bu etki aynı zamanda cilt, kemik iliği, prostat, akciğer, meme, serviks ve diğer bazı kanser hücreleri için de geçerlidir. Test tüpü çalışmaları ayrıca safranın ana antioksidanı olan krosinin kanser hücrelerini kemoterapi ilaçlarına karşı daha duyarlı hale getirebileceğini ortaya koymuştur.
- Adet öncesi sıkıntıları azaltabilir: Premenstrüel sendrom (PMS), adet dönemi başlamadan önce ortaya çıkan fiziksel, duygusal ve psikolojik semptomları tanımlayan bir terimdir. Araştırmalar safranın PMS semptomlarının tedavisine yardımcı olabileceğini göstermektedir.
- Cinsel isteği artırabilir: Afrodizyaklar libidoyu artırmaya yardımcı olan gıdalar veya takviyelerdir. Çalışmalar, safranın özellikle antidepresan kullanan kişilerde afrodizyak özelliklere sahip olabileceğini göstermiştir. Örneğin, 4 hafta boyunca günde 30 mg safran almak, antidepresanla ilişkili sertleşme sorunu olan erkeklerde plaseboya göre sertleşmeyi önemli ölçüde iyileştirmiştir. Ayrıca, altı çalışmanın analizi safran kullanımının sertleşmeyi, cinsel isteği ve genel memnuniyeti önemli ölçüde iyileştirdiğini ancak sperm kalitesine etkisi olmadığını göstermiştir. Antidepresan kullanımı nedeniyle cinsel isteği düşük olan kadınlarda, 4 hafta boyunca günde 30 mg safran, plaseboya kıyasla cinsel ilişkiye bağlı ağrıyı azaltmış ve cinsel istek ve kayganlığı artırmıştır.
- İştahı azaltabilir ve kilo kaybına yardımcı olabilir: Safran iştahı azaltıcı etkiye sahiptir. 8 haftalık bir çalışmada, safran takviyesi alan kadınlar, plasebo grubundaki kadınlara göre önemli ölçüde daha tok hissetmiş, daha az atıştırmış ve önemli ölçüde daha fazla kilo vermiştir. 8 haftalık bir başka çalışmada, safran özü takviyesi almak iştahı, vücut kitle indeksini, bel çevresini ve toplam yağ kütlesini önemli ölçüde azaltmaya yardımcı olmuştur. Ancak bu etkinin mekanizması belli değildir.
- Diğer potansiyel sağlık faydaları: Safran, henüz kapsamlı olarak araştırılmamış diğer sağlık yararları ile ilişkilendirilmiştir:
- Kalp hastalığı risk faktörlerini azaltabilir.
- Kan şekeri seviyesini düşürebilir.
- Yaşa bağlı makula dejenerasyonu (AMD) olan yetişkinlerde görme yetisini iyileştirebilir.
- Alzheimer hastalığı olan yetişkinlerde hafızayı geliştirebilir.
Küçük dozlarda safranın ince bir tadı ve aroması vardır ve özellikle pirinç yemeklerine iyi uyum sağlar. Ortalama bir tencereye birkaç iplik eklemek yeterlidir. Safranın eşsiz lezzetini ortaya çıkarmanın en iyi yolu, iplikleri sıcak ama kaynar olmayan suda bekletmektir. Safran piyasada kolayca bulunabilir ve iplik ya da toz halinde satın alınabilir. Mümkünse iplikleri satın almak en iyisidir, çünkü safran tozunda hile olasılığı çok yüksektir.
Ayrıca safranın takviye edici gıdaları da mevcuttur.
Safran genellikle güvenlidir ve çok az yan etkisi vardır. Standart pişirme miktarlarında, safranın insanlarda olumsuz etkilere neden olduğu görülmemektedir. Bir besin takviyesi olarak, insanlar günde 1,5 grama kadar safranı güvenle alabilirler. Bununla birlikte, günde sadece 30 mg safranın sağlık yararlarını elde etmek için yeterli olduğu gösterilmiştir.
Öte yandan, 5 gram veya daha fazla yüksek dozlar toksik etkilere sahip olabilir. Hamileler ve süt veren kadınlar safran takviyelerinden kaçınmalıdır. Ancak, yemeklerde baharat olarak kullanılan dozlardaki safranın gebe ve süt verenlerde bir zararı yoktur.
Genel bir kural olarak safranı güvenilir bir yerden ve iplikler halinde almak en iyisidir. Ucuz safrandan uzak durmakta yarar vardır.
Safran, antioksidan özellikleri güçlü bir baharattır, çeşitli sağlık yararları sağlayabilir ve yan etki olasılığı çok düşüktür.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
