Hücre metabolizmasında kritik bir öneme sahip olan NADH üretmek için hücreler genellikle “NADH öncülleri” denen yapı taşlarını kullanır.
Öncül, daha büyük bir molekül oluşturmak için kullanılan daha küçük bir yapı taşıdır. Bu öncüller, NADH üretimiyle sonuçlanan bir dizi kimyasal dönüşümden geçer. Niasin, nikotinamid ve nikotinamid ribozid gibi diyetle alınan NADH öncülleri, hücrelerin daha fazla NADH oluşturmak için kullandıkları yapı taşlarıdır. Bu NADH öncüllerinin isimleri ve yapıları tütünde bulunan ilaç nikotine biraz benzese de, bu moleküller önemli ölçüde farklıdır ve vücutta farklı etkiler yaratır. Daha spesifik olarak, farklılıkları birini toksik, diğerlerini ise gerekli kılar.
Başlıca NADH öncülleri şunlardır:
Nikotinik asit (niasin)
Daha yaygın olarak niasin olarak bilinen nikotinik asit, 1930’ların sonlarında keşfedilen bir B3 vitamini formudur. Niasinin, şiddetli niasin eksikliğinin geç aşaması olan pellagra hastalığını tedavi ettiği bulunmuştur. Pellagra, 1900’lerin başında gelirin düşük ve mısır ürünlerinin temel besin maddesi olduğu güney ABD’de yaygındı. Hastalık ishal, bunama, dermatit ve nihayetinde ölüm ile karakterizedir.
B3 vitaminleri arasında niasin, yüksek kolesterol tedavisi için uzun bir geçmişe sahip olması nedeniyle en yaygın olarak bilinendir. Genellikle statinlerle birlikte alınan niasinin “iyi” yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) kolesterol üzerindeki olumlu etkisinin daha fazla ve “kötü” düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) kolesterol üzerindeki etkisinin daha az olduğu birçok çalışmada gösterilmiştir]. Bununla birlikte, kolesterol üzerindeki olumlu etkilerinin yanı sıra, niasinin ‘kızarma’ adı verilen rahatsız edici bir yan etkiye neden olduğu bilinmektedir. Klinik çalışmalarda sıklıkla gözlemlenen bu kızarma etkisi, birçok kişiyi tutarlı niasin takviyesinden caydıran şeydir. Uzatılmış salımlı niasinin geliştirilmesi bazı tüketiciler için kızarmayı azaltmıştır, ancak bunların yüksek dozlarda uzun süreli kullanımı hepatotoksisite ile ilişkilendirilmiştir.
Niasin, hücre içinde NAD⁺’ye dönüşmek için Preiss-Handler yolu olarak bilinen üç aşamalı bir yol kullanır.
Nikotinamid/Niasinamid (NAM)
Niasinamid olarak da bilinen nikotinamid, 1930’ların sonlarında niasin ile aynı zamanlarda keşfedilen bir B3 vitamini formudur. Bununla birlikte, nikotinamid, kızarmaya neden olmadığı için besin takviyelerinde ve gıda takviyesinde daha yaygın olarak kullanılan daha uygun B3 vitamini haline gelmiştir. Nikotinamid niasinden daha iyi tolere edilse de, yüksek dozlarda nikotinamidin hücrelerdeki sirtuin adı verilen uzun ömürlülüğü destekleyen önemli proteinleri inhibe ettiği bilinmektedir. Sirtuinler, hücresel metabolizma ve hücresel onarım süreçlerinde kritik öneme sahip, genel olarak hücresel homeostazın korunmasına ve düzenlenmesine yardımcı olan önemli NAD bağımlı enzimlerdir. Nikotinamid, kurtarma yolu aracılığıyla iki aşamalı bir işlemle NADH’ye dönüştürülebilir.
Nikotinamid ribozid (NR)
Nikotinamid ribozid, 1940’larda keşfedilen üçüncü B3 vitamini formudur, ancak, NADH öncülleri arasında olduğu 2004 yılına kadar keşfedilmemiştir. B3 vitamini kategorisine girmesine rağmen NR, onu hem niasin hem de nikotinamidden ayıran benzersiz özelliklere sahiptir. Niasinin aksine, NR yüksek dozlarda bile kızarmaya neden olmaz. NR’in insan çalışmalarında 2000mg/gün gibi yüksek dozlarda güvenli olduğu gösterilmiştir ve nikotinamid gibi sirtuinleri inhibe etmez, aksine onları aktive ettiği gösterilmiştir. Ayrıca, Nature Communications’da yayınlanan bir preklinik çalışma, üç B3 vitamini formu (niasin, nikotinamid ve NR) kafa kafaya test edildiğinde, NR’nin sadece NAD⁺ seviyelerini artırmada en etkili olmadığını, aynı zamanda sirtuinleri aktive etmede de en etkili olduğunu göstermiştir.
Triptofan
Triptofan doğal olarak oluşan temel bir amino asittir ve yumurta, et ve tohum gibi protein açısından zengin gıdalarda bulunur. Triptofan tüketildikten sonra yeni proteinler, serotonin ve melatonin sentezi için kullanılabilir. Buna ek olarak, karmaşık, yedi adımlı bir yolla NADH’ye dönüştürülebilir. Triptofanın kullanıldığı pek çok yer olması nedeniyle, alınanın tamamının NADH oluşturmakta kullanılmadığını varsaymak gerekir. “Niasin eşdeğerlerini” belirlemek için yapılan hesaplamalar, 60 mg triptofanın 1 mg B3 vitamini (niasin) ile aynı NAD⁺ yükseltme yeteneğine sahip olabileceğini ortaya koymuştur, ancak bu hesaplamalar tüketicinin beslenme durumuna bağlı olarak değişebilir. Triptofan da vücut içinde niasine dönüştürülebilir, ancak dönüşümün etkinliği düşüktür ve birden fazla adım gerektirir.
Nikotinamid mononükleotid (NMN)
Nikotinamid mononükleotid bir B3 vitamini formu değildir, ancak hem nikotinamid hem de NR’nin NADH’ye dönüşümünde sentezlenen bir ara moleküldür. Nükleotid adı verilen ve DNA’nın yapı taşlarına çok benzeyen bir molekül türüdür. Diyet veya takviye yoluyla tüketilen NMN hücreye girmeden önce NR’ye dönüştürülmelidir. Hücreye girdikten sonra NR tekrar NMN’ye ve ardından NADH’ye dönüştürülür.
Aynı Hedef, Farklı Yollar
Bu çok benzer NADH öncülleri içinde her biri, niasin, nikotinamid ve nikotinamid ribozid, B3 vitamini ailesine ait olsa da, her molekül yapısal olarak farklıdır ve bu nedenle vücut tarafından farklı şekillerde işlenir. Bu farklılıklar, sağlığın farklı yönlerini desteklemede her birinin değişen güvenlik ve etkinliğine katkıda bulunur. Klinik öncesi çalışmalar, B3 moleküllerinin her birinin vücudumuzun uzun ömürlülüğü destekleyen mekanizmalarını etkili bir şekilde destekleme ve hücresel enerji üretimini artırma becerisinde önemli farklılıklar olduğunu kanıtlamıştır.
Vücuttaki hücresel enerji üretimi söz konusu olduğunda, istenen bunu en üst düzeye çıkarmaktır. Ancak, enerji üretimi için gerekli olan süreçler, üretilen enerjinin bir kısmını tüketir. Bu nedenle bu süreçlerde verimliliği en üst düzeye çıkarmak kilit önem taşır.
Bunun önemli bir örneği hücrede NADH üretimidir. NADH, hücrenin enerji üreten mekanizmasının önemli bir parçasıdır ve maksimum enerji üretimini desteklemek için hücre tarafından üretilmesi gerekir. Bir hücrenin NAD⁺’sinin çoğu, her biri B3 vitamini ailesinin bir üyesi olan üç farklı başlangıç malzemesinden veya yapı taşından yapılır. B3 vitamininin her üç formu da vücuttaki NADH’yı değişen derecelerde artırma yeteneğine sahiptir. Bununla birlikte, her bir benzersiz molekülün vücutta metabolize edilme şekli, her bir molekülün NADH artırma yeteneği üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Bu üç yapı taşının NADH’ya dönüşmek için izlediği üç farklı yolun oldukça basitleştirilmiş bir analojisi yukarıdaki şekilde gösterilmiştir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
