Son zamanlarda halsizlik veya kansızlıktan mı şikayetçisiniz? Yoksa el ve ayaklarınızda uyuşma, karıncalanma, iğnelenme mi oluyor? Belki de B12 vitamini eksikliği var ve siz bunu bilmiyorsunuz.
B12 vitamini normal kırmızı kan hücresi yapımı ile hücre yapımı ve onarımında rol oynayan bir B grubu vitamindir. B12 eksikliği bu vitaminin uzun süreli eksikliği anlamına gelir. Erişkinlerde karaciğer 3-5 yıllık B12 vitamini depolayabilir ve bu vitaminlerin eksikliğine ilişkin belirtilerin ortaya çıkması aylar hatta yıllar alabilir.
B12 vitamini gereksinimi ne kadardır?
Gerek duyulan B12 vitamini miktarı bebeklerde ufak miktarlarda iken, çocuğun büyümesi ile artış gösterir. Erişkinler günde 2.4 mcg civarında B12 vitaminine ihtiyaç duyarlar. Gebelik ve süt verme bu ihtiyacı daha da arttırır. Aşağıdaki şekil çeşitli yaşlarda gerek duyulan B12 vitamini miktarlarını göstermektedir.
B12 vitamini içeren gıdalar
B12 hayvansal proteinlere bağlı olarak alınan bir vitamindir ve bitkisel gıdalarda bulunmaz. Buna karşılık imalat sırasında B12 eklenen kahvaltılık gevrekler ve bitkisel içecekleri piyasada bulmak mümkündür.
Hayvansal gıdalar arasında en yüksek B12 vitamini içeren istridyedir. İkinci sırada dana karaciğeri gelir. Yengeç ve ahtapot gibi deniz canlılarının etlerinde de yüksek miktarda B12 vitamini bulunur.
Balık ve kırmızı et orta derecede B12 vitamini içerirler. Süt ve ürünleri, tavuk eti ve yumurta da B12 vitamini içermekle birlikte bunlarda bulunan B12 düzeyleri daha düşük miktarlardadır.
B12 vitamini eksikliği belirtileri
B12 vitamini kan düzeylerinin 350 pg/ml üzerinde olması yeterlidir, ancak 500 pg/ml üzerindeki kan düzeyleri depoların da dolduğunu gösterir. 350 pg/ml altındaki düzeylerde genellikle belirtiler başlar. 200 pg/ml altında ise ağır sonuçlarla karşılaşma olasılığı artar. Normal B12 vitamini kan düzeyleri 500 pg/ml ve üzeridir, ancak 350 pg/ml üzerindeki kan düzeyleri yeterlidir.
B12 vitamini eksikliği belirtileri özgün veya belirgin değildir. Bu belirtiler genellikle hafif olmakla birlikte bazen ağır şekilde kendisini gösterir, ancak geniş bir belirti dağılımı olduğu için tanı koymak çok kolay olmayabilir.
B12 vitamini eksikliği en belirgin şekilde kansızlık ile kendisini gösterir. B12 vitamini eksikliği sonucu olarak genellikle büyük kan hücreli (makrositer) kansızlık olur. Ancak, kansızlık genellikle ağır ve uzun süreli B12 vitamini eksikliği neticesinde ortaya çıkar. Her zaman kansızlıkla birlikte olmasa da, halsizlik, nefes tıkanması ve hava açlığı da rastlanabilen belirtilerdendir. Kalpte veya akciğerlerde bir sorun olmayan kişilerde bu belirtilerin olması B12 vitamini eksikliği olasılığını akla getirmelidir. Ağız ve dilde sık tekrarlayan ülser ve yaralar da yine B12 vitamini eksikliği sonucu olabilir. B12 vitamini eksikliği olan kişilerde genellikle sıklıkla duygudurum değişiklikleri de gözlenir ve bu kişilerde zaman zaman depresif yapı, kimi zaman artmış anksiyete sözkonusu olabilir.
B12 vitamini eksikliği ile oluşan önemli sonuçlardan biri de sinir uçlarında oluşan yıpranma ve bozunmadır. Sinir uçlarının yıpranması sonucunda öncelikle el ve ayaklarda uyuşma, iğnelenme, karıncalanma ve ağrılar olabilir. Bu durum yaşlı kişilerde düşmeler ile sonuçlanabilir ve hayati tehlike bile yaratabilir. Göz sinirlerinin tutulması durumunda da bulanık görme söz konusu olabilir. Sinir yıpranmaları belirtileri önemlidir, çünkü sinir kılıfındaki bozunmalar uzun sürerse, B12 eksikliği giderilse bile şikayetler geçmeyebilir.
Nedenleri
B12 vitamini eksikliği yetersiz alım, yetersiz emilim, artan kayıplar veya ihtiyacın artmasına bağlı olabilir. B12 vitamini sadece hayvansal gıdalarda bulunur ve eğer sonradan eklenmediyse bitkisel gıdalarla alınamaz. Yetersiz B12 alımına bağlı eksiklik seyrektir ve genellikle veganlar ve onların emzirdiği çocuklarında görülebilir.
B12 vitamininin diyetle alınan proteinden ayrılması için mide asidi gereklidir. Bu duruma yaşlılarda, kronik gastrit olanlarda ve mide asidini engelleyen ilaç alanlarda sık rastlanır. Ayrıca, kimi kişilerde olan ve pernisiyöz anemi adını alan bir otoimmün bozukluk mide asidini ve onunla birlikte salgılanıp B12 vitaminini bağlayarak emilmesini sağlayan intrensek faktör adındaki maddeyi üreten mide hücrelerine zarar vererek B12 emilimini engelleyebilir. Bunun dışında midenin veya ince barsakların cerrahi olarak çıkartılması da B12 eksikliğine yol açabilir. Bu duruma son zamanlarda en sık olarak obezite ameliyatları sonrasında rastlanmaktadır. Barsaklarda emilim bozukluğuna yol açan çölyak hastalığı veya Crohn hastalığı gibi durumlarda da B12 vitamini emilimi azaldığı için B12 eksikliği ortaya çıkabilir.
Kronik karaciğer veya böbrek hastalığı, alkolizm gibi sorunlar veya epilepsi tedavisinde kullanılan difenilhidantoin, diyabette ve insülin direncinde kullanılan metformin, otoimmün hastalıklarda kullanılan metotreksat gibi ilaçlar da B12 eksikliğine yol açabilirler.
Gebelik ve süt verme B12 tüketiminin belirgin olarak arttığı dönemlerdir. Sınırda B12 eksikliği olan kadınlarda B12 eksikliği gebelik veya süt verme dönemlerinde belirgin olarak artacak ve hem annenin, hem de bebeğin sağlığını etkileyebilecektir.
B12 vitamini eksikliği tanısı için kullanılan yöntemler
B12 eksikliği için çeşitli yöntemler kullanılabilir. Bu yöntemlerin bir kısmı B12 eksikliği ve sonuçlarını saptamak için, bir kısmı da B12 eksikliğinin nedenlerini ortaya koymak için yapılır.
Öncelikle kansızlığı saptamak için tam kan sayımı yapılmalıdır. Kan sayımında aneminin saptanması sırasında hesaplanan kırmızı kan hicrelerinin boyutlarının ve hücre içi hemoglobin konsantrasyonlarının yüksek olması B12 veya folik asit eksikliğini akla getirmelidir.
Kan B12 düzeyleri B12 eksikliğini saptayan en önemli test durumundadır. Sıklıkla B12 eksikliği ile birlikte bulunan folik asit eksikliğini saptamak için kanda veya kırmızı kan hücreleri içinde folik asit düzeylerine bakılması yararlı olur. Sınırda veya şüpheli vakalarda ilaveten serum metilmalonik asit ve serum homosistein düzeyleri de bakılabilir, ama bunlara genellikle nadiren ihtiyaç olur.
B12 eksikliği nedeni eğer pernisiyöz anemi ise, bu durumu saptamak için intrinsik faktör bağlayıcı antikorlar, intrinsik faktör bloke edici antikorlar ve pariyetal hücre antikorları bakılabilir. Bu testler pernisiyöz anemili hastaların büyük çoğunluğunda pozitif bulunur, ancak bu testlerin sonucu tedavi şeklini etkilemeyeceğinden bu testler ancak özel durumlarda istenir.
Mide asidinin durumunu saptamak için yutturulan bir pHmetre ile 24 saatlik mide asidi ölçülebilir veya gastroskopi ve mide biyopsisi yapılabilir. İnce barsak sorunları için ilgili hastalıklara özgü testler yapılır. B12 eksikliği sonucu ortaya çıkan sinir hasarını saptamak için de elektromiyografi (EMG) yapılabilir.
B12 vitamini eksikliği tedavisi
B12 eksikliği kuramsal olarak beslenme ile düzeltebilir durumda olsa da, pratikte bu eksikliği sadece beslenmeyle düzeltmek pek mümkün değildir. Bu nedenle hemen hemen her durumda dışarıdan takviye olarak B12 verilmesi gerekir.
B12 eksikliği tedavisi eksikliği ortadan kaldırmak ve eksiklik nedenine yönelik önlemler almak şeklinde yapılabilir. Eksikliği ortadan kaldırmak için B12 vitamini vermek gerekir. B12 vitamini dilaltı tabletler, yutulan tabletler veya kas içi enjeksiyonlar şeklinde uygulanabilir. Kas içi enjeksiyonlara genellikle yaşlılarda ve/veya ağır B12 eksikliği belirtisi olanlarda veya pernisiyöz anemi olanlarda başvurulur. Dilaltı veya ağız yoluyla verilen tabletler çoğu kişide eksikliği tamamlamak için yeterli olur, ancak B12 vitamini düzeyleri enjeksiyona göre daha yavaş yükselir.
B12 vitamini eksikliği nedenlerine yönelik tedavi için, öncelikle mide asidi düzeylerinin düzeltilmesi gerekir. Bunun için, risk yaratmayacak durumlarda mide asidini önleyen ilaçların kullanımına ara verilebilir. İkinci sırada, B12 vitamini eksikliğine yol açabilen ilaçlar gelir. Bu ilaçların kesilmesi mümkünse kesilmelidir, ancak çoğu durumda bu mümkün değildir.
Nedenlere yönelik tedbirler alınsa bile B12 eksikliğinin yine de B12 verilerek düzeltilmesi gerekir. B12 vitamini eksikliği sıklıkla folik asit eksikliği ile birlikte bulunduğundan folik asit de içeren takviyelerin verilmesi genellikle en iyisidir. Gerek B12, gerekse folik asit suda eriyen vitaminler oldukları için fazlası idrarla atılacaktır, dolayısıyla zararlı bir birikim söz konusu değildir. Üstelik kan düzeylerinin düzelmesi yanısıra karaciğer depolarının da dolması için tedavinin uzun süreli uygulanması gerekir. Kısa sürede verilecek yüksek doz B12 idrarla atılacağı için yararlı olmayacaktır. Bunun yerine uzun süre ve düzenli olarak B12 vitamini takviyesi gerekir.
Gebelerde ve süt veren annelerde B12 takviyesi, artan ihtiyacı karşılamak için çoğu zaman gerekli olur. Bunun dışında, yaşlı bireylerde de uzun süreli B12 tedavisi yararlıdır.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
