Vücudumuzda demirden sonra en bol bulunan ikinci element olan çinko pek çok yaşamsal fonksiyonda yer alarak sağlığın devamında önemli rol oynar.
Çinko nedir?
Çinko, vücutta çok sayıda işlev gören önemli bir mineraldir. Demirden sonra vücudumuzda en çok bulunan 2. eser element olan bu mineral yediğimiz gıdalar veya takviyeler yoluyla alınmalıdır.
Vücutta toplam çinko miktarı kadınlarda yaklaşık 1,5 gr, erkeklerde ise 2,5 gr civarındadır. Bu miktarın çoğu iskelet kası ve kemiklerde depolanmaktadır.
Çinkonun vücuttaki görevleri
Çinko hücresel metabolizmanın birçok alanında yer alır. 300’ den fazla enzimin aktivitesi için gerekli olan bu mineral protein ve DNA sentezinde, hücre sinyalizasyonunda ve bölünmesinde rol oynar. Çinko, bağışıklık hücrelerinin büyümesini ve normal işleyişini desteklediğinden yara iyileşmesini hızlandırır. Hafif veya orta derecede bir eksiklik bile vücudu virüslerden ve bakterilerden koruyan beyaz kan hücrelerinin aktivitesini yavaşlatabilir.
Yeni hücreler, özellikle kollajen ve lif benzeri dokular oluşturulması ve hasarlı hücrelerin onarılması için bu mineral gereklidir ve hamilelik, bebeklik, çocukluk ve ergenlik döneminde sağlıklı büyüme ve gelişmeyi destekler.
Çinko eksikliğinin belirtileri
Bu mineralin eksikliğinde aşağıdaki belirtiler görülebilir:
- Açıklanamayan kilo kaybı
- Yara iyileşmesinde gecikme
- Koku ve tat duyusunda azalma
- İştah kaybı
- İshal
- Deri lezyonları ve döküntüler (özellikle ağız çevresinde)
- Çocuklarda gecikmiş büyüme
- Göz lezyonları
- Enfeksiyon riskinde artış
- Saç dökülmesi
- Konsantrasyon zorluğu
- Cinsel işlev bozukluğu
Bu mineralin eksikliği genellikle yetersiz beslenmeden kaynaklanır, ancak bazı durumlar vücutta emilim ve kullanımında yetersizliğe yol açabilmektedir.
- Crohn Hastalığı
- Ülseratif Kolit
- Bariatrik Cerrahi Geçiren Bireyler
- Vejetaryen Beslenme
- Orak Hücreli Anemi
- Kistik Fibröz
- Böbrek Hastalığı
- Demir takviyeleri
- Bazı diüretik, antibiyotik ve penisilamin gibi ilaçlar
Eksiklik şüphesi olan hastalar için bazı laboratuvar testlerine başvurularak bu mineral kan testleri veya saç örneği üzerinde yapılan testlerle ölçülebilir. İşlemin yapıldığı laboratuvara göre değişkenlik gösterse de kanda çinko düzeyine ilişkin ortalama referans değerleri 1 aydan küçük bebekler için 50-125 mg/dL, 1 aydan 15 yaşa kadar 60-135 mg/dL, 15 yaştan sonra ve yetişkinlik döneminde ise 70-150 mg/dL olarak belirtilebilir. Saçta çinko testi için ise referans değer 100-280 mg/g şeklindedir. Verilen bu referans değerlerin altında olan çinko değerleri, çinko eksikliği teşhisi için yeterlidir. Referans aralıkları laboratuvarlar arası farklılık gösterdiğinden test sonuçlarının yer aldığı belgede yazan referans aralığı üzerinden değerlendirme yapılmalı ve sonuçlar mutlaka hekime gösterilmelidir.
Günlük çinko gereksinimi
Cinsiyet ve yaş gruplarına göre günlük gereksinim değişmektedir.
| Kategoriler | Kadınlar (mg) | Erkekler (mg) | Gebelik (mg) | Süt verme (mg) |
|---|---|---|---|---|
| 0-6 ay | 2 | 2 | | |
| 7-12 ay | 3 | 3 | | |
| 1-3 yaş | 3 | 3 | | |
| 4-8 yaş | 5 | 5 | | |
| 9-13 yaş | 8 | 8 | | |
| 14-18 yaş | 9 | 11 | 11 | 12 |
| Erişkinler | 8 | 11 | 11 | 12 |
Kaynakları
Kırmızı et, tavuk ve deniz ürünleri bu mineral açısından zengin kaynaklarıdır. Baklagiller ve bazı tahıllar gibi bitkisel besinler de zengin kaynaklardır, ancak minerallere bağlanarak emilimlerini zayıflatabilen fitatları da içerirler. Bu nedenle, hayvansal kaynaklardan alınan çinkonun biyoyararlanımı daha yüksektir.
Beslenmede yer alan başlıca kaynaklar ve miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir:
| Besin | Çinko miktarı (mg/100 gr) |
|---|---|
| Kaju (çiğ) | 5.78 |
| Sığır eti | 3.3 |
| Mercimek | 3.27 |
| Peynir | 2.8 |
| Yer fıstığı (çiğ) | 2.12 |
| Hindi göğsü | 1.72 |
| Yumurta | 1.24 |
| Kuru fasulye | 1.07 |
| Esmer pirinç | 0,71 |
| Somon | 0,48 |
| İnek sütü | 0,42 |
| | |
Destekler
Piyasada çeşitli formlarda destekler bulunur. Bunlar tablet, kapsül, pastil veya sprey şeklinde olabilir.
- Çinko glukonat: En bol bulunan formudur ve genellikle pastil ve burun spreyi gibi soğuk algınlığı için kullanılan desteklerde kullanılır.
- Çinko asetat: Bu form da genellikle soğuk algınlığı pastillerinde kullanılır.
- Çinko sülfat: Bu formun akne tedavisi ve önlenmesinde yararlı olduğu bildirilmiştir.
- Çinko pikolinat: Bu formun en iyi emilen form olduğu bildirilmiştir.
- Çinko orotat: Piyasada en bol bulunan şekil budur.
- Çinko sitrat: Bu form çinko glukonat kadar iyi emilmekle birlikte tadı ondan daha iyidir
Fazla çinko alımının yaratabileceği sorunlar
Fazla miktarda alınması mide bulantısı, baş dönmesi, baş ağrısı, kusma, iştah kaybı ve diyareye neden olabilir. Haftalarca 50 mg veya daha fazla miktarda alınması bakır ve magnezyum gibi minerallerin emilimini engelleyebilir, bağışıklık fonksiyonunu azaltabilir ve HDL kolesterol seviyelerini düşürebilir.
Toksisite genellikle takviye kullanımı durumunda ortaya çıkmaktadır. Gıdalardan elde edilen miktar nadiren 50 mg kadar yüksektir, bu nedenle gıdalardaki çinkonun toksisiteye neden olması olası değildir. Genel olarak özel bir neden yoksa, çinkoyu gıdalar yoluyla almak en iyisidir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
