Kalbin bir dakikadaki atım sayısına kalp hızı denir. Kişiden kişiye değişiklik gösterebilen bu sayının normal ve tehlikeli düzeylerini bilmek gerekir.
Kalp hızı nedir?
Kalbin bir dakikadaki atım sayısına kalp hızı adı verilir. Bu sayı kişiden kişiye değişiklik gösterebildiği gibi, çeşitli normal ve patolojik koşullar altında da değişebilir.
Her kalp atışında atardamarlara pompalanan kanın damarlarda yaptığı dalgalanmanın hissedilmesi ise nabız ve nabzın bir dakikadaki sayısı ise nabız sayısı adını alır. Normal koşullar altında kalp atım sayısı ile nabız sayısı birbirine eşittir, ancak atrial fibrilasyon gibi kimi durumlarda bu ikisi arasında fark oluşabilir.
Kalp atım sayısı nasıl saptanır?
Kalp ahızını en doğru saptama yolu kalbi stetoskopla dinlerken her vuruyu saymak şeklindedir. Ancak, pratikte kalp atım sayısı nabzı sayarak bulunur. Nabız düzenliyse, 15 saniye sayım yapıp 4 ile çarpmak en kestirme yoldur. Buna karşılık, nabız atrial fibrilasyonda olduğu gibi düzensizse, tam bir dakika saymakta yarar vardır.
Benzer şekilde, elektronik tansiyon aletleri veya oksimetreler de kalp atım sayısını saptamakta kullanılabilir. Nabzın düzensiz olduğu durumlarda elektronik aletlerin yanılabileceğini de hesaba katmak gerekir.
Nabzın bulunması
Nabız en sık el bileğinde radial arterden sayılır.
Nabız sayısını ölçebilmek için önce nabzı bulmak gerekir. Kol avuç içi yere bakacak şekilde uzatılır. Kolun iç (baş parmak) tarafındaki ilk oluğa işaret parmağı, orta parmak ve yüzük parmağı birbirine bitişik şekilde yanyana bastırmadan yerleştirilir. Nabız hissedildikten sonra da sayısı ve özellikleri saptanır.
Bilek dışında, gerekli olduğu zaman boyundan, dirsekten, kasıktan veya ayaktan da nabız sayımı yapılabilir.
Nabzın diğer özellikleri
Nabzın hız dışındaki özellikleri şu şekilde sayılabilir:
- Ritmi
- Dolgunluğu
- Kıvamı
Bu özellikler kalp ve damarların durumu hakkında fikir vermeye yarar.
Normal kalp hızı
Kalp atım sayısı egzersiz, uyku, ateş, stres ve daha pek çok koşula bağlı olarak değişiklik gösterebileceği için, ölçümün kalbin en az kan pompaladığı istirahat koşullarında yapılması gerekir. İdeal kalp hızı sayımı oturur veya yatar pozisyonda 10 dakika kadar dinlendikten sonra yapılır. Egzersizde ve diğer koşullarda kalp hızının değerlendirilmesi ancak özel durumlarda gerekli olur.
İstirahatte normal kalp hızı
Erişkin bir insanda istirahatteki kalp hızı dakikada 60- 100 arasındadır. Sporcularda bu sayı 40-60 arası olabilir.
Çocuklarda ise normal kalp hızı yaşa göre değişiklik gösterir.
- Bir aylığa kadar yenidoğan bebekler: dakikada 70-190 vuru
- Bir aylıktan 1 yaşına kadar: dakikada 80- 160 vuru
- 1- 2 yaş arası: dakikada 80- 130 vuru
- 3- 4 yaş arası: dakikada 80- 120 vuru
- 5- 6 yaş arası: dakikada 75- 115 vuru
- 7- 9 yaş arası: dakikada 70-110 vuru
- 10 yaşından büyük çocuklar: dakikada 60- 100 vuru
Kalp hızını etkileyen faktörler
Kalp atım sayısını yaş dışında etkileyen başlıca faktörler aşağıdadır.
- Vücut ısısı: Vücut ısısı arttığı zaman kalp hızı da artar. Vücut ısısındaki her bir derece artış kalp hızını dakikada ortalama 20 vuru civarında arttırır.
- İlaç etkileri: Kullanılan çeşitli ilaçlar kalp hızını çeşitli şekillerde etkileyebilir.
- Duygusal değişiklikler: Heyecan, stres, sinirlilik ve üzüntü gibi durumlar kalp hızını arttırabilir.
- Vücut ağırlığı: Şişman kişilerde kalp hızı daha yüksektir. Bunun nedeni kalbin vücuda daha fazla kan pompalamak zorunda kalmasıdır.
- Spor düzeyi: Düzenli spor yapanlarda kalp hızı azalır.
- Kansızlık
- Hormonal bozukluklar
- Vücut pozisyonu: Yatar veya oturur pozisyondan sonra ayağa kalkınca kalp hızı artar.
- Postural taşikardi sendromu: Bu bozuklukta doğrulmakla veya ayağa kalkmakla kalp hızında anormal yükselme olur ve beraberinde sersemlik veya bayılma olabilir.
- Sigara içmek: Sigara içenlerde kalp hızı genellikle daha yüksektir. Sigarayı bırakmak kalp hızının azalmasını sağlayabilir.
Azami kalp hızı
Azami kalp hızı, egzersiz sırasındaki ideal hedef kalp hızını saptamak üzere yapılan bir hesaplamadır. Yaşa bağlı azami kalp atım sayısı 220’den yaşı çıkartarak bulunur. Yani, 50 yaşındaki birisi için azami kalp atım sayısı 220-50=170 olarak hesaplanır.
Bulunan azami kalp hızının % 50- %70’ine ulaşmak orta derecede fiziksel aktiviteyi, %70- 85’ine ulaşmak ise ağır fiziksel aktiviteyi işaret eder. %85’in aşılması ise önerilmez. Buna göre, örneğin 50 yaşındaki birisi için orta derecede fiziksel aktivitede kalp atım sayısı dakikada 85- 119 arası, ağır fiziksel aktivitede ise 120- 144 arası olmalıdır.
Tehlikeli kalp hızı
Kimi durumlarda kalp atım sayısı olması gerekenden daha hızlı veya daha yavaş olabilir. Bu durumların nedenleri çeşitlidir. Kalp atım sayısının olması gerekenden daha fazla olmasına taşikardi, olması gerekenden daha yavaş olmasına ise bradikardi adı verilir.
Kalp atım sayısının artması
Erişkinlerde istirahat kalp atım sayısının dakikada 100 vuru üzerinde olması taşikardi adını alır, ancak bu durumun kişiye göre değerlendirilmesi daha doğrudur.
Taşikardinin pek çok çeşidi vardır ve bu çeşitler altta yatan nedenlerle her zaman bire bir bağlantılı olmazlar. Başlıca taşikardi nedenleri aşağıda sıralanmıştır.
- Altta yatan bir kalp sorunu
- Anksiyete veya stres
- Aşırı kafein tüketimi
- Aşırı alkol tüketimi
- Elektrolit dengesizliği
- Amemi (kansızlık)
- Tiroid sorunları
- Ateş
- Yoğun fiziksel aktivite
- İlaç yan etkileri
- Sigara
- Kokain ve benzeri maddelerin kullanımı
Kalp atım sayısının azalması
Kalp atım sayısının normalin altına inmesine bradikardi adı verilir. Bu deyim genellikle dakikada 60 vuru altındaki kalp hızı için kullanılır. Ancak düzenli spor yapan kişiler için dakikada 60 vuru altındaki kalp atım sayısı düzeyleri normal sayılır. Başlıca bradikardi nedenleri aşağıda sıralanmıştır.
- İlaç yan etkileri
- Elektrolit dengesizlikleri
- Obstrüktif uyku apnesi
- Altta yatan bir kalp sorunu
- Yaşlanma
- Kalbin ileti sisteminde olabilecek sorunlar
Hızı dakikada 50 vurunun üzerinde olup belirti vermeyen veya geçici olan bradikardi tedavi gerektirmeyebilir. Ancak uzun süredir devam eden veya tedavi edilmeyen bradikardi tehlikeli olabilir. Bu nedenle, özellikle kalp hastası olanlarla kalp hastalığı geçmişi olanlar kalp atımının düzeninde önemli bir değişiklik hissettiklerinde doktora başvurmalıdır.
Acil durum belirtileri
Kalp atım sayısındaki değişikliklere aşağıdaki belirtiler eşlik ediyorsa derhal acile başvurulmalıdır.
- Nefes darlığı
- Göğüste ağrı veya sıkıntı
- Sersemlik veya dengesizlik
- Bayılma
- Egzersiz sırasında sıkıntı
Sonuç
Kalp hızındaki değişiklikler ihmal edilmemelidir. Kalp atım sayısının önemli ölçüde artması veya azalması ciddi problemlerin habercisi olabildiği gibi, ciddi sorunlara da yol açabilir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
