Bakıcı tükenmişliği aynı evde yaşadıkları başkalarının bakımına bağımlı olanların bakımıyla ilgilenenlerde sık görülen önemli bir psikososyal sorundur.
Evde başkasının bakımına muhtaç birisinin olması sadece bakan kişiyi etkilemekle kalmayıp bakıcı tükenmişliği ile tüm aile bireylerini etkileyen bir durumdur. Bu nedenle, bu hastanın bakım ve tedavisi kadar, o kişiyle ilgilenen aile bireylerinin tükenmişliğinin de ele alınması oldukça önemlidir.
Çok değil, bundan yalnızca 20 yıl öncesine kadar, geriatrik olgularda ‘hastalık’ deyince akla ilk önce kalp damar hastalıkları ya da kanserler gelirdi; insanlar bu hastalıklardan korunmanın, hekimler ise varsa erken tanının yollarını arardı. Bilimdeki hızlı ilerlemeler bu hastalıklara bağlı ölümlerin azalmasını ve beklenen yaşam süresinin uzamasını sağladı. Bu hastaların büyük bir bölümüne evde hasta yakınları bakım vermekte.
Bu durumun sonucunda dünyada ve ülkemizde yaşam süresinin artmasıyla birlikte yaşlılığa bağlı sorunlar ve bakıma ihtiyaç duyan yaşlılar arttı ve hasta yakınları kendilerini bakıcı tükenmişliği olarak adlandırılan kaotik bir sürecin içinde buldular. Bu kişiler bu konuyla ilgili profesyonel bir yardım almamaktalar.
Yaşlılar dışında bedensel veya fiziksel özürlü çocuklar, gençler ve erişkinler de bakıcıya gerek duymaktalar.
Halen nüfusun % 15- 20 kadar bir kesimi aynı evde yaşadıkları yakınlarına bakmaktalar ve bu kişilerin çoğu kadın.
Bakıcı kimdir?
Bakıcı, başka bir kişiye tıbbi ve kişisel ihtiyaçları konusunda yardımcı olan kişidir. Profesyonel bir sağlık veya bakım çalışanının aksine, bakıcının baktığı kişiyle önemli bir kişisel ilişkisi vardır. Bakılan kişi genellikle, kronik hastalığı olan, engelleyici bir durumu olan veya kendine bakamayan yaşlı bir yetişkin olan bir aile üyesi veya arkadaştır.
Bakıcı, bakılan kişinin beslenmesi, kişisel bakımları ve tıbbi hizmetleri gibi görevleri üstlenir.
Bakıcı tükenmişliği nedir?
Sevilen birine bakıcılık yapmak çok faydalı olabilir ama aynı zamanda yorucu ve sinir bozucudur. Bu durum genellikle duygusal, fiziksel ve zihinsel olarak yorucudur, .sosyal hayatını kısıtlama eğilimindedir ve finansal sorunlara neden olabilir.
Bakıcı tükenmişliği, bu olumsuz etkilerden kaynaklanan stres ve yük bunaltıcı hale geldiğinde, yaşamınızı ve sağlığınızı olumsuz yönde etkilediğinde ortaya çıkar. Bu insanlar genellikle kendilerini yalnız, desteklenmemiş veya takdir edilmemiş hissedebilirler. Bu durumdan genellikle hem baktıkları kişi, hem de kendileri olumsuz etkilenir.
Belirti ve bulgular
Tükenmişlik oluşmadan önce uyarı işaretleri vardır. Bunların farkında olmak, yaşanan stresi yönetmek veya önlemek için ne gibi adımlar atılmansı gerektiğini anlamaya yardımcı olur.
Bakıcı tükenmişliği için genel uyarı işaretleri şunları içerir:
- Gergin ve stresli hissetmek
- İnsanlardan kaçmak
- Depresyon ve kaygı
- Yorgunluk
- Yaşamın kontrolünü kaybetme duygusu
- Sevilen şeyleri yapmayı erteleme
- Kendi kişisel bakımını ve sağlığını ihmal etmek
Bunun sonucunda ortaya çıkan belirtiler şunlardır:
- vücut ağrıları
- Başağrısı
- İştah değişiklikleri
- Kilo alma veya zayıflama
- uykusuzluk
- Vücut direncinde düşme
Duygusal belirti ve semptomların fark edilmesi daha zordur. Bunlardan bazıları:
- Gergin ve stresli hissetmek
- Kolayca ve sık sık sinirlenmek
- Kaygı
- Duygudurum değişiklikleri
- Umutsuzluk
- Sabırsızlık
- Konsantre olamamak
- Duygusal ve fiziksel olarak izole etmek
- Erteleme
- Motivasyon eksikliği
Tükenmişlik ilerledikçe ve depresyon ve anksiyete artarak alkol, uyuşturucu veya uyarıcı bağımlılığı oluşabilir.
Araştırmalar bakıcıların, bakıcı olmayanlara göre hem reçeteli ilaçları hem de yasa dışı maddeleri daha fazla kullandıklarını göstermiştir.
Bakıcı tükenmişliği için tedavi ve önleme
Bakıcı tükenmişliğinin uyarı işaretlerinin farkında olmak önemlidir, böylece kişiler kendilerini korumak için tedbir alabilirler.
- Başkalarından yardım isteyin. Her şeyi yapmak zorunda olmadığınızı unutmayın. Arkadaşlarınızdan ve ailenizden bazı bakım görevlerinizi yapmalarını istemekte sorun yoktur.
- Destek alın. Yaşadıklarınız hakkında konuşmak ve ailenizden ve arkadaşlarınızdan veya bir destek grubundan destek almak, duygularınızı ve duygularınızı işlemenize yardımcı olur. Her şeyi içinizde tutmak sizi depresyona sokabilir ve bunalmış hissetmenize katkıda bulunabilir. Gerekirse profesyonel danışmanlık almayı düşünün.
- Kendinize karşı dürüst olun. Neyi yapıp neyi yapamayacağınızı bilin. Yapabileceğiniz görevleri yapın ve gerisini başkalarına devredin. Bir görevin çok stresli olacağını düşündüğünüzde veya onu yapacak vaktiniz olmadığında hayır deyin.
- Diğer bakıcılarla konuşun. Bu, destek almanıza yardımcı olur ve benzer bir şey yaşayan başkalarına destek ve cesaret vermenizi sağlar.
- Düzenli molalar verin. Molalar, stresinizin bir kısmını atmanıza ve enerjinizi geri kazanmanıza yardımcı olur. Zamanı sizi rahatlatan ve ruh halinizi iyileştiren şeyler yapmak için kullanın. 10 dakikalık molalar bile yardımcı olabilir.
- Sosyal aktivitelere katılın. Arkadaşlarla buluşmak, hobilerinizi sürdürmek, keyif aldığınız şeyleri yapmak mutluluğunuzu sürdürmek ve kendinizi izole etmemek için önemli. Aktivite, sizi günlük rutinden ve bakım verme ortamından uzaklaştıran bir şey olmalıdır.
- Duygularınıza ve ihtiyaçlarınıza dikkat edin. Bakıcı olduğunuzda ihtiyaçlarınızı karşılamayı unutmak kolaydır, bu nedenle kendinize zaman ayırdığınızdan emin olun.
- Sağlığınıza dikkat edin. Önleyici bakım da dahil olmak üzere düzenli doktor randevularınıza devam edin, ilaçlarınızı alın ve kendinizi hasta hissettiğinizde doktorunuza görünün. Sağlıklı değilseniz başkasına bakamazsınız.
- Sağlıklı beslenin. Besleyici yemekler yemek sizi sağlıklı tutar ve enerji ve dayanıklılığı artırır.
- Egzersiz yapın. Egzersiz yapmak, stresi azaltmak, enerjiyi artırmak ve kendinize zaman ayırmak için harika bir yoldur. Ayrıca depresyonu iyileştirebilir.
- Uyku programınızı koruyun. Yeterince dinlenmek, sağlığınız ve dayanıklılığınızı korumak için önemlidir.
- Geçici bakımı düşünün. Molaya ihtiyacınız olduğunda, birkaç saatten birkaç haftaya kadar geçici bakıcı kullanmak çoğu zaman iyi bir seçenektir. Kendiniz için birkaç saate veya güne ihtiyacınız olduğunda, evde bir sağlık yardımcısı sevdiklerinizle ilgilenebilir. Daha uzun bir molaya ihtiyacınız varsa, bir yatılı bakım tesisi gecelik bakım sağlar. Ancak, tabii ki bu hizmetlerin bir maliyeti vardır.
Unutmayın, sağlıklı bir zihin, beden ve ruha sahip olmak hem sizin hem de sevdiklerinizin esenliği için çok önemlidir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
