Yaşlılarda çoklu ilaç kullanımı yaşın ilerlemesi ile birlikte artıyor ve bu durum pek çok ilave sorunu da beraberinde gündeme getiriyor.
İlaçlar doğru süre ve dozda kullanıldıklarında hastalıklarımıza iyi gelirler. Buna karşılık, ilaçların doğru olmayan alanlarda, sürede ve dozlarda kullanılması ölüme kadar bile gidebilen pek çok sorunun ortaya çıkmasına neden olabilir.
Beş veya daha fazla sayıda ilaç kullanılmasına çoklu ilaç kullanımı adı veriliyor. Her ne kadar sağlık sorunları olabildiğince az ilaçla tedavi edilmeye çalışılsa da, özellikle yaşlılarda çoklu ilaç kullanımı çok sok rastlanan bir durum. Bunun temel nedeni yaşlılarda gençlere oranla daha fazla sağlık sorunu bulunması. Ayrıca, yaşlanan vücutta ilaçların vücuttan temizlenmesi de daha güç oluyor. Bu da, ilaçların toksik etkilerinin, ilaç etkileşimlerinin ve yan etkilerin daha çok ortaya çıkmasına neden oluyor.
Artan yaşla birlikte böbrek ve karacğer fonksiyonları giderek azalır. Bu durum da kullanılan ilaçların vücuttan temizlenme süresinin uzamasına ve ilaçların vücutta birikmesine neden olur. Bu nedenle, hem toksik etkler, hem yan etkiler, hem de ilaç etkileşimleri daha sık gündeme gelir.
Tek başına kullanıldığında güvenli olan bir ilaç, başka bir ilaçla birlikte kullanıldığında güvenli
olmayabilir. Belli başlı bazı ilaçlar birlikte kullanıldıklarında ciddi sorunlara yol açabilir. Bu sorunlar iki ilacın birlikte kullanımı sonucu ortaya çıkabildiği gibi, ilaçlarla besinlerin veya kimi bitkisel maddelerin ve besin desteklerinin birlikte kullanımı ile de görülebilir.
Yan etkiler ilaçların neden olabileceği istenmeyen etkilerdir. Her yaştan insanda kullanılan ilaçlara bağlı yan etkiler görülebilir, ancak yaşlılarda yan etkilerin görülmesi daha olasıdır.
Yan etkiler kullanılan ilaca göre değişmekle birlikte, kimi yan etkilere yaşlılarda sık rastlanır. Bu durum ilacın kendisine bağlı olabileceği gibi, yaşlılarda çoklu ilaç kullanımı sonucunda ortaya çıkan ilaç etkileşimlerinin sonucu da olabilir.
Sık görülen ilaç yan etkileri aşağıdadır:
- Bulantı- kusma
- Baş dönmesi
- Başağrısı
- Karın ağrısı, ishal veya kabızlık
- Aşırı iştah veya iştahsızlık
- Uyku bozuklukları
- Ağız kuruması
- Geçmeyen kuru öksürük
- Deride kızarıklıklar
- Yorgun hissetmek ya da çabuk yorulmak
- Anksiyete veya depresyon hali
- Cinsel problemler
Kimi durumlarda yan etkiler tehlikeli olabilir ve hayatı tehdit edebilir. Örneğin bazı insanların ilaçlara karşı ciddi alerjileri olabilir.
Yeni bir ilaç kullanmaya başlandıktan sonra aşağıdaki sorunlardan biri ortaya çıkarsa bu acil bir durumdur. Bu durumda hemen acil servise başvurmak veya daha iyisi 112’yi arayıp ambulans çağırmak gerekir.
- Nefes alıp vermede zorluk
- Göğüs ağrısı veya göğüste sıkışma hissi
- Bayılma veya bilinç kaybı
- Yüzde, dudakta, dilde veya boğazda şişme
- Nöbet geçirme
Yan etkiler genellikle ilaç kullanmaya başlandıktan veya ilacın dozu artırıldıktan sonra oluşur. Alerjik reaksiyonlar veya bağırsak sorunları gibi bazı yan etkiler ilaç alımından sonraki ilk saatler içinde görülebilir. Vücutta kızarıklık veya kuru öksürük gibi bazı yan etkiler haftalar hatta aylar sonra ortaya çıkabilir.
İlaçların yan etkileri hakkında bilgi edinmek için doktorunuza veya eczacınıza danışabilir, veya daha iyisi ilacın prospektüsünü yada kısa ürün bilgisini (KUB) okuyabilirsiniz.
İlaç yan etkilerini önlemek mümkündür. Bunun için:
- İlaçlarınızı doğru şekilde kullanınız.
- İlaçlarınızı reçetede yazıldığı dozda kullanınız. Doz; yaşınıza, vücut ağırlığına, sağlık problemlerine ve kullanılan diğer ilaçlara göre ayarlanır.
- İlaçların prospektüsünü okuyunuz ve talimatlara uyunuz (örneğin yemekle birlikte alınız, alkolden kaçınınız, araba kullanmaktan kaçınınız gibi).
- İlaçları kullanırken doktorunuzun talimatlarına uyunuz. Örneğin doktorunuz size ilaca düşük dozla başlayıp dozu yavaş yavaş artırmanızı söyleyebilir ve böylece yan etki görülme ihtimali azalabilir.
- İlaçlarınızı doğru kullanıp kullanmadığınızın kontrol edildiğinden emin olunuz.
- Kullanmakta olduğunuz tüm ilaçları bir çanta içinde yanınızda bulundurunuz ve doktorunuzla birlikte gözden geçiriniz.
- Bazı yan etkilerin zamanla geçebileceğini aklınızda bulundurunuz
- Vücudunuz kullandığınız ilaca alıştıkça, yan etkiler ortadan kalkabilir. Örneğin depresyonu tedavi etmede kullanılan bazı ilaçlar mide rahatsızlıklarına neden olabilirler. Fakat bu yan etki 1-2 hafta içinde ortadan kalkabilir.
- Yan etkilerle başa çıkmak için doktorunuzla iş birliği yapınız.
Genel olarak yan etkileri daha az can sıkıcı hale getirmek için yapılabilecek basit yöntemler
vardır. Örneğin bazı ilaçlar uykulu hissetmeye neden olabilir. Fakat bu ilaçlar hemen yatmadan alınırsa bu problem ortadan kalkar. Bazı ilaçlar kabızlığa neden olabilir, fakat daha fazla meyve ve sebze yiyerek, daha fazla su içerek ve dışkıyı yumuşatıcı bir ilaç kullanılarak bu problem aşılabilir.
Önemli olan yan etkilerin doktorla konuşulmasıdır. Herkeste aynı yan etkiler görülmediğinden, siz söylemedikçe doktorunuz hangi yan etkiyi yaşadığınızı bilemeyecektir.
Doktor kontrolüne giderken kullanılan tüm ilaçlar birlikte götürülmelidir. Bunlara tüm reçeteli ilaçlar, vitaminler, besin destekleri ve bitkisel ilaç ve maddeler dahildir.
Doktorla görüşürken:
- Kullanmakta olduğunuz ilaçların tümüne devam edip etmeyeceğinizi sorunuz.
- Kullanmakta olduğunuz ilaçların birlikte kullanımının bir problem ya da ilaç etkileşimi yaratıp yaratmayacağını sorunuz.
- Kullanmakta olduğunuz ilaçlar nedeniyle yaşamakta olduğunuz herhangi bir şikâyetiniz varsa doktorunuza söyleyiniz. Doktorunuz ilacınızın dozunu azaltabilir, başka bir ilaç kullanmanızı tavsiye edebilir veya şikâyetlerinize yönelik ek öneriler sunabilir.
Genel tedbirler olarak:
- Kullanılan bütün ilaç, bitkisel maddeler, vitaminler ve diğer besin destekleri bir çizelgeye yazılarak kullanım saatleri ve nasıl kullanılacakları (aç, tok, yatmadan önce vb.) yazılmalı ve görünür bir yere (örn. buzdolabının üzerine) asılmalı.
- Bir ilaç kutusu edinerek ilaçlar o kutuya kullanılacağı günlere ve saatlere göre konmalı (bu uygulama aynı zamanda uygunsuz kullanım, doz atlama, fazla kullanma gibi ilaç kullanım hatalarını takip etmeyi de kolaylaştırır)
- İlaçların miktarları ve son kullanım tarihleri izlenerek bitmeden önce yeni ilaç temini yapılmalı.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
