Yaşlılarda kabızlık, çok sık rastlanan, hayat kalitesini belirgin olarak düşüren ve bazen çok ciddi sorunlara yol açabilen bir durumdur.
Kabızlık iç açıcı bir başlık olmasa da, önemli bir konudur. Özellikle yaşlılarda kabızlık yaşam kalitesini ciddi şekilde bozar. 65 yaş üzerindeki insanların üçte ikisinin kronik kabızlık problemi yaşadığı tahmin edilmektedir. Üstelik kabızlık aşağıdaki daha ciddi sorunlara da yol açar.
Kabızlığın yol açtığı sorunlar
- Acile gitmeyi gerektirebilecek ölçüde ciddi karın ağrısı
- Hemoroidler
- Sinirlilik, saldırganlık veya delirium; özellikle Alzheimer veya diğer bunama sendromları olanlarda
- Dışkı tutamama
- Kabızlık korkusu nedeniyle ağrı kesici almaktan kaçınma
Ancak yaşlılıkta kabızlık önlenebilir ve tedavi edilebilir bir durumdur ve buna bağlı olarak yaşam kalitesinde ciddi iyileşme sağlanabilir.
Yaşlılarda kabızlık belirti ve bulguları
Kabızlık tanısı için aşağıdaki belirtilerden en az iki tanesinin olması gerekir:
- Dışkılama sırasında zorlanma
- Sert veya topaklı dışkı
- Dışkıyı tam boşaltamama hissi
- Elle dışko boşaltma gayreti
- Haftada 3 kezden daha az dışkılama
Her ne kadar her gün dışkılama normal veya ideal kabul edilse de; sert, zorlayıcı veya ağrılı olmadığı sürece her 2- 3 günde bir dışarı çıkmak da normal sayılabilir.
Dışkının kıvamı için genellikle Bristol Dışkı Skalası kullanılır. Aşağıda görülen bu skalada Tip 4 dışkılama ideal kabul edilir.
Yaşlılarda kabızlık nedenleri
Yaşlılardaki çoğu problem gibi, kabızlık da çok nedenli bir sorundur. Bu nedenler aşağıda sayılmıştır:
- Diyetle yeterince lif alınamaması
- Yeterli su içilmemesi
- Elektrolit (kalsiyum, magnezyum yeya potasyum) dengesizlikleri
- İlaç yan etkileri
- Antikolinerjikler (antihistaminikler, mesane gevşeticiler, bulantı ilaçları vb.
- Kodein, morfin, oksikodon gibi narkotik analjezikler
- İdrar sökücü ilaçlar
- Kalsiyum takviyeleri
- Demir takviyeleri
- Hormonal bozukluklar, özellikle tiroid bezinin az çalışması
- Kronik sinir ileti bozuklukları (özellikle diyabet veya Parkinson hastalığı sonucu)
- İrritabl barsak sendromu
- Pelvis taban disfonksiyonu
- Psikolojik faktörler (anksiyete, depresyon veya ağrı korkusu)
- Yetersiz fiziksel aktivite
- Barsakta mekanik darlık
- Barsak tümörleri (habis veya selim)
- Barsak içinde kitle (taşlaşmış dışkı, katılaşmış lif yumağı veya benzerleri
- Barsakta daralma
Yaşlılarda kabızlık için inceleme
Yaşlılarda kabızlık tedavisinin esası, altta yatan nedenle ve bunun kişideki belirtileriyle ilgilidir. Araştırma, hastada belirtilerin neler olduğu, ne zamandır sürdüğü ve dışkılamanın sıklığı ve düzeni ile ilgili olmalıdır.
Aşağıdaki belirtiler ise doğrudan barsak kanseri veya başka ciddi sorunlar için alarm işaretidir, bunlar gözden kaçırılmamalıdır.
- Dışkıda kan (kırmızı, siyah, veya katran görünümlü)
- Kilo kaybı
- Yeni başlayan veya hızla kötüleşen belirtiler
Yaşlılarda kabızlık araştırmasının ikinci aşamasında ise kişinin tıbbi geçmişi ve belirtilerine göre inceleme yapılmalıdır.
- İlaç yan etkileri
- Diyetle yeterli miktar ve nitelikte lif alınamaması
- Yetersiz sıvı tüketimi
- Hemoroid veya anüs çatlağı gibi ağrılı dışkılamanın sık rastlanan nedenleri
Alarm belirtileri yoksa sırf kabızlık için genellikle kolonoskopi önerilmez. Ancak bu konudaki kararı yine de doktor verecektir.
Yaşlılarda kabızlık tedavisi
Yaşlılarda kabızlık sorununda çoğu zaman mekanik tıkanmayı gösterir herhangi bir alarm belirtisi yoktur. Bu durumda kademe kademe yapılabilecekler aşağıda sıralanmıştır.
İlaç dışı tedbirler
- Kabızlığa neden olan ilaçlar varsa, mümkün olduğunca azaltılması
- Diyette lif ve sıvı alımının arttırılması
- Bu konuda en etkili yollardan birisi kuru veya taze eriktir. Erik bolca lif içerir. Erikte sorbitol de bulunur. Sorbitol emilmeyen bir şekerdir ve barsağa su çeker. Kayısı ve incir gibi meyveler de yararlıdır, ancak bunların şeker içerikleri yüksektir.
- Suda çözünebilen ve çözünemeyen liflerin birlikte alınması iyi olur. Çözünemeyen lifler barsakta hacim oluştururken, çözünen lifler barsak içinde su tutar. Suda çözünebilen ve çözünemeyen lifli gıdaların listesi aşağıda verilmiştir.
- Karında şişkinlik ve gaz oluşumunun engellenmesi için lif alımının yavaş yavaş arttırılması daha iyi sonuç verir.
- Düzenli uyku: Sizin olduğu kadar barsakların da dinlenmeye ihtiyacı vardır. Düzenli ve yeterli uyku barsak sağlığı açısından çok önemlidir. Uykusuzluk barsak düzensizliğine, barsak düzensizliği de uyku bozukluklarına neden olabilir. Yeterli ve kaliteli uyku uyumaya dikkat edin.
- Düzenli egzersiz: Düzenli egzersiz gıdaların barsakta rahat hareket etmesini sağlayarak kabızlığı önler. Yine düzenli egzersiz sayesinde kilonuzu korumak da kolaylaşır. Dolayısıyla düzenli egzersiz için bir program yapmak gerek.
- Stres yönetimi: Fazla stres veya anksiyete barsakların çalışma düzenini bozar. Bu durum özellikle Alzheimer veya diğer hafiza sorunları olanlarda problem yaratabilir. Bu nedenle stres yönetimini öğrenmek ve düzenli olarak uygulamak çok yararlı olacaktır.
- Tuvalet rutini: Belirli bir tuvalet rutini oluşturularak yemekten veya yürüyüşten sonra tuvalette 5- 10 dakika kadar oturulması sağlanmalıdır.
- Tuvalette otururken ayakları yükseltmek için kısa bir tabure kullanılması dışkılamayı kolaylaştırabilir. Buna karşılık, yaşlılarda düşme problemiyle karşılaşmamak için alaturka tuvalet kullanılmamalıdır.
| Suda çözünebilen lifli gıdalar | Suda çözünemeyen lifli gıdalar |
|---|---|
| Yulaf Bezelye Kuru baklagiller Mercimek Havuç Salatalık Kereviz kökü Tatlı patates Ketentohumu Arpa Erik Elma ve armut Narenciye Avokado Yabanmersini | Tam buğday unu Buğday kepeği Esmer pirinç Bulgur Çavdar Sakız kabağı Brokoli Lahana Karnabahar Taze fasulye Koyu yeşil yapraklı sebzeler Kereviz sapı Patates Çilek Ahududu |
İlaçla tedavi
Yukarıda sayılan tedbirler yeterli gelmezse, o zaman müshillere (laksatiflere) ve/veya lavmanlara başvurulabilir. Yine sorun tam çözülmezse, pelvis taban disfonksiyonu araştırılmalıdır. Bu sorun genellikle biofeedback yöntemleriyle çözülür.
Müshiller
Düşünüldüğünün aksine, müshiller genellikle zararsızdır. Barsağı tembelleştirmez ve doğrudan alışkanlık yapmazlar, ancak sadece müshile güvenmek yukarıda sayılan diğer tedbirleri ihmal ederek sorunun uzamasına neden olabilir.
Yaşlılarda kabızlık sorunu için kullanılabilecek üç grup müshil vardır.
- Osmotik maddeler: Bu grup ilaçlar barsak içine su çekerek barsak içeriğinin yumuşamasını sağlarlar. Bu grupta başlıca dört ajan mevcuttur. Bunlar sırasıyla polietilen glikol, laktuloz, sorbitol ve magnezyum tuzlarıdır. Bunların içinde en iyi tolere edilen polietilen glikoldür. Magnezyum tuzlarından ise, özellikle kısmi böbrek sorunu olanlarda magnezyum birikimine yol açabilecekleri için kaçınılmalıdır.
- Uyarıcı maddeler: Bu grupta senna (sinameki) glikosidleri ve bisacodyl vardır. Bu maddeler barsakları uyararak barsak hareketlerini arttırırlar. Etkili olmalarına rağmen, karın ağrısı yapma riski taşırlar. Kullanılmaları için barsağı tıkayan veya daraltan bir olay olmadığından emin olmak gerekir.
- Kitle yaratan maddeler: Bu grupta psyllium ve metilselüloz gibi eriyebilen lifler bulunur. Bu ajanlar barsak içeriğinin hacmini arttır ve barsakta daha hızlı hareket etmesini sağlarlar. Bu maddelerin bol su ile alınması gerekir, aksi takdirde barsakta artan hacmin sertleşerek kabızlığı daha da arttırması olasılığı vardır. İlaca bağlı kabızlık veya barsak hareketlerini engelleyen bir sorun varsa, bu ajanların kullanılmasından kaçınılmalıdır.
Lavmanlar ve fitiller
Yaşlılarda kabızlık tedavisinin bir başka alternatifi de lavmanlardır. Özellikle uzun süren kabızlıklar ve taşlaşmış dışkı durumunda yolu açmak için kullanılabilirler.
Buna karşılık, özellikle tuzlu su içeren lavmanlar böbrek veya kalp yetersizliği olan yaşlılarda ciddi elektrolit bozukluğu yaratabilir. Bu nedenle, daha ziyade sabunlu su veya gliserol içeren lavmanlar tercih edilmelidir.
Gliserol içeren yağlayıcı fitiller de zaman zaman yararlı olabilir. Mineral yağ içeren düşük hacimli yağlayıcı lavmanlar ise bazen ciddi tahrişe neden olabilir.
Lavman kullanımı ancak kurtarıcı olarak tercih edilmelidir. Sık lavman ihtiyacı, yukarıda sayılan önlemlerin düzenli uygulanmadığının da göstergesidir. Yaşlılarda lavman gerekliyse, musluk suyu, sabunlu su veya gliserol lavmanları tercih edilmelidir.
Yaşlılarda kabızlık: Özet
- Yüksek lifli gıdalar tüketilmeli
- Suda çözünebilen ve çözünemeyen lifler dengeli olmalı
- Bol su içilmeli
- Anksiyete, depresyon ve stress mücadelesi yapılmalı
- Düzenli ve kaliteli uyku
- Düzenli egzersiz
- Kabızlık yapabilecek ilaçlar gözden geçirilmeli
- Tuvalet rutini, gerekirse tuvalet taburesi
- Bunlar yeterli gelmezse, öncelikle ozmotik olanlardan başlayarak müshiller
- Mecbur kalındığında lavman veya yağlayıcı fitiller
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
