Yaşlanma ve kırılganlık birlikte sık görülmesine karşılık genellikle atlanan veya yaşlanmanın doğal sonucu olarak görülen bir durumdur.
Yaşlanmak genellikle eskisinden daha yavaş hareket etmek veya daha hızlı yorulmak anlamına gelir. Ancak bazı yaşlı insanlar çok zayıf düşebilir ve günlük aktiviteleri sürdürmeleri zorlaşabilir. Bunun nedeni kırılganlık adı verilen bir sağlık durumu olabilir.
Yaşlanma ve kırılganlık birlikteliği oldukça sık görülen bir durumdur. 65 yaş üzerindeki kişilerin yaklaşık % 10’u kırılgandır. Bu oran 85 yaş üzerinde % 25- 50 arasındadır.
Kırılganlık sadece daha yavaş ve daha zayıf olmaktan daha fazlasıdır. Yaşlı bir yetişkinde bu iki şeyin bir kombinasyonu meydana gelirse, o kişi kırılgan olarak kabul edilebilir:
Yaş ne kadar ilerlerse kırılganlığın ortaya çıkma olasılığı o kadar artar. Kadınlarda görülme sıklığı erkeklerden daha yüksektir. Bunun nedeni muhtemelen kadınların daha uzun yaşama eğiliminde olmaları ve kırılgan olma olasılıklarının artmasıdır.
Kırılgan kişiler günlük işlerini yapmakta zorlanabilirler. Bunlar arasında yatağa girip çıkmak, giyinmek, tuvaleti kullanmak veya evde dolaşmak sayılabilir. Kendilerini dengesiz, güçsüz hissedebilir ve düşmekten endişe edebilirler.
Aşağıdakilerden üç veya daha fazlasının bulunması kırılganlık olarak nitelendirilebilir:
- Son bir yıl içinde 10 kg veya üzerinde kilo kaybı
- Halsizlik ve başkasının yardımı olmadan ayakta durmakta zorlanmak
- Kavrama gücünde azalma
- Yorgunluk ve haftada en az 3 gün hareket etmekte zorlanmak
- Daha az aktif olmak ve evde eskisi kadar hareket etmemek veya egzersiz yapmamak
- Yavaş yürümek- 15 adım yürümenin 6 veya 7 saniyeden fazla sürmesi
Yaşlılarda kırılganlık pek çok nedenle ortaya çıkabilir. Bunlar şu şekilde sayılabilir:
- Yaş: Yaşlandıkça vücudun çalışma şekli değişir. Hareketler yavaşlayabilir, ağrılar ve sızılar artabilir veya bazı işleri yapmak daha zor gelebilir.
- Hastalık: Demans veya diyabet gibi başka sağlık sorunları olan yetişkinlerin kırılgan olma veya daha hızlı kırılgan hale gelme olasılığı daha yüksektir
- Kronik hastalıklar: Yaşlı yetişkinlerde kırılganlığın nedeni genellikle kronik enflamasyon veya bağışıklık sistemi aktivasyonuna bağlıdır. Kırılgan bir kişide enflamasyon normalde olduğundan daha şiddetli olur, kas fonksiyonları azalır ve anemi gibi durumlar görülebilir. Enflamasyon aynı zamanda kalbin çalışma yeteneğini de azaltabilir.
- Sarkopeni: Kırılganlığı olan yaşlı yetişkinler sarkopeni veya kas erimesi olarak bilinen kas kütlesi ve güç kaybı da yaşarlar. Kas kaybetmek ve daha az güce sahip olmak kırılganlığın ayırt edici bir işaretidir.
Kırılganlığı önlemek veya etkilerini azaltmak için yapılabilecekler şunlardır:
- Sağlıklı beslenme: Yaşlandıkça vücudun gereksinimlerinde ve yemek yeme düzeninde değişiklikler meydana gelir. Bu durum da kırılganlığı artırır. O nedenle yaşlılar için kendilerine uygun ve sağlıklı bir beslenme düzeni olması gerekir. Bu düzen aşağıdaki koşulları içermelidir:
- Yeterli kalorinin alınmasını sağlamak: Bunun için özellikle tam tahıllar ve baklagiller büyük önem taşır.
- Yeterli protein alınmasını sağlamak: Hem hayvansal, hem de bitkisel protein kaynakları bu amaçla kullanılabilir. Ancak, genellikle hayvansal protein kaynaklarının biyoyararlanımı bitkisel olanlardan daha iyidir. İyi pişmiş az yağlı et, et ve kemik suları, tavuk, balık ve diğer deniz ürünleri bu amaçla kullanılabilir. Gerektiğinde yemeklere protein tozu eklenmesi de düşünülebilir.
- Mikrobesleyicilerin yeterli alınmasını sağlamak: Metabolizmanın sağlıklı işleyişinin aksamaması için D vitamini başta olmak üzere gerekli vitamin ve minerallerin yeterli alınmasını sağlamak ve bu amaçla gereğinde takviye kullanmak büyük önem taşır.
- Sıvı besinler ve püreler: Yaşlılarda ağız ve diş problemleri veya yutma güçlükleri katı gıdaların tüketimini sınırlayabilir. Bu nedenle, püreler veya ihtiyaca uygun sıvı mamalar beslenme amacıyla kullanılabilir.
- Fiziksel olarak aktif kalmak: Yaşlılar için fiziksel aktivite büyük önem taşır. Olabildiğince fazla yürümenin yanısıra, fiziksel aktivitenin içine denge egzersizleri, direnç egzersizleri ve koordinasyon egzersizleri de katılmalıdır.
- Zihni aktif tutmak: Bulmaca çözmek, kitap okumak, sanatsal aktiviteler veya elişleri ile uğraşmak gibi faaliyetler zihni aktif tutmak açısından önemlidir.
- Sosyal bağlantılar: Yaşlanma genellikle beraberinde yalnızlaşmayı da getirir. Bu nedenle sosyal ilişkileri diri tutmak, sevdiği kişilerle bir araya gelerek hoş vakit geçirmek ve ortak faaliyetlere katılmak kırılganlığı azaltan bir faktördür.
Yaşlanma ve kırılganlık birlikteliğini azaltmak için yapılabilecekler yukarıda belirtilmiştir. Bunları uygulayarak hem yaşlı, hem de sağlıklı olmak mümkündür.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
