Takıntı bozukluğu toplumda oldukça yaygın bir psikolojik sorun. Obsesif kompulsif bozukluk olarak da bilinen bu durum yaşam kalitesini belirgin olarak düşürebilir.
Herkesin zaman zaman çeşitli konularda evham, endişe ve takıntıları olabilir. Ancak çoğu kişi günlük yaşam içinde ortaya çıkan bu duygular ile baş edebilir ve bu sorunların yaşam kalitesini etkilemesine izin vermeden çözülmesini sağlayabilir.
Evham, endişe ve takıntıların yaşam kalitesini bozacak ve günlük işlevleri kısıtlayacak boyutta olması takıntı bozukluğu veya obsesif kompulsif bozukluk olarak adlandırılır.
Takıntı bozukluğu nedir?
Takıntı bozukluğu; takıntı (obsesyon) adı verilen takıntılı düşünce, izlenim ve dürtüler ile zorlantı (kompulsiyon) adı verilen ve bu takıntılı düşünce ve dürtüleri önlemek veya onlarla başa çıkmak için yapılan yineleyici davranışlar ve zihinsel eylemlerden oluşan bir psikolojik bozukluktur.
Takıntı (obsesyon)
Kişinin oluşmasına engel olamadığı, zihninden uzaklaştıramadığı düşünce, fikir ve dürtülerdir. Bunlar istem dışı oluşurlar, ilgili kişi tarafından mantık dışı olarak Kişinin isteği dışında gelirler, kişi tarafından mantık dışı olarak değerlendirilirler ve yoğun kaygı ve huzursuzluğa yani anksiyeteye neden olurlar.
Zorlantı (kompulsiyon)
Takıntıların yol açtığı yoğun sıkıntı ve huzursuzluğu azaltmak, ortadan kaldırmak veya önlemek için yapılan yineleyici davranış ve zihinsel eylemler zorlantı (kompulsiyon) adını alır.
Takıntı bozukluğu sıklığı
Genel toplumda takıntı bozukluğu sıklığı %1- 3 arasındadır. Kadınlarda erkeklere oranla 3 kat daha fazla görülür. Ergenlikten itibaren görülen bu sorun, en sık gençlerde bulunur ve ilerleyen yaşla birlikte sıklığı azalır.
Takıntı bozukluğu belirtileri
Obsesif kompulsif bozukluk takıntılar ve zorlantılar olmak üzere iki ana belirtiye sahiptir. Hastaların çoğunda bu belirtilerin ikisi de olmakla birlikte, kimi kişilerde sadece takıntılar veya sadece zorlantılar bulunabilir.
Bu belirtiler pek kısa süreli değildir ve günün en az bir saatini, genellikle daha fazlasını işgal eder. Bu durum bir yandan iş ve okul verimini, diğer yandan da yaşam kalitesini büyük ölçüde etkiler. Bu takıntı ve zorlantıların saçma veya aptalca olduğunu bilmek bunları kontrol etmeye yetmez.
Takıntılar
Çok çeşitli takıntılı düşünceler bulunabilir. Bunların en sık rastlananları aşağıdadır.
- Pislik, mikrop veya hastalıktan korkma
- Kendine veya başkalarına zarar vermekten korkma
- Saldırgan veya müstehcen söylemlerde bulunmaktan korkma
- Eşyalarının bir hizada, düzenli veya simetrik olmasına ihtiyaç duyma
- Belirgin cinsellik veya şiddet içeren düşünceler
- Gerekli birşeyleri atma korkusu
- Cinsel arzularını veya yönelimlerini sorgulama
- Kendisinin veya sevdiklerinin sağlık ve güvenliğinden endişe etme
- İstenmeyen izlenimler, sözler veya sesler
Bu istenmeyen rahatsız edici düşünceler ne kadar baskılanmaya veya görmezden gelinmeye uğraşılsa da sık aralıklarla tekrarlar, üstelik zaman içinde kişiler bunlara inanacak hale gelir.
Zorlantılar
Başlıca zorlayıcı davranışlar aşağıda sıralanmıştır.Examples of compulsive behaviors in OCD include:
- Ellerini, vücudunu veya eşyaları sık aralıklarla yıkama
- Eşyaları kendine özel bir şekilde düzenleyip organize etme
- Belirli cümleleri sürekli sayma veya tekrarlama
- Birşeylere belli bir sayıda dokunma
- Başka kişilerden güvence arama
- Belli eşyaları toplama veya aynı eşyadan üstüste çok sayıda satın alma
- Kendisine veya başka kişilere zarar verebilecek eşyaları gizleme
- Sürekli davranışlarını sorgulayarakp birilerine zarar verip vermediğini anlamaya çalışma
Bu davranışların çoğu, takıntıların yol açtığı kaygı ve endişeleri azaltmak, ortadan kaldırmak veya önlemek için yapılsa da, kimi durumlarda da bunları tetikleyen bir takıntı saptamak mümkün olmaz. Örneğin, üç kere tahtaya vurmak veya yolda yürürken karoların ortasına basmamaya çalışmak buna örnek olarak verilebilir.
Takıntı bozukluğu nedenleri
Takıntı bozukluğuna neyin yol açtığı bilinmemektedir, ancak ailesinde takıntı bozukluğu olanlarda bu sorunun görülme olasılığı belirgin şekilde daha fazladır. Bu durumun genetik olabileceği kadar aynı psikososyal çevreyi paylaşmaya bağlı olduğu da düşünülmektedir.
Beynin bazı bölgelerinde sinirsel iletimde önemli rolü olan serotonine karşı olağandışı yanıtın da OKB nedeni olabileceği bildirilmiştir.
Risk faktörleri
- Stres veya travma
- Kişilik yapısı
- Çocuklukta istismar veya şiddet
- Çocuklukta geçirilen enfeksiyon veya ağır hastalıklar
- Travmatik beyin hasarı
Ayrıca, takıntı bozukluğu sıklıkla aşağıdaki durumlarla birlikte olabilir.
- Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu
- Tourette sendromu
- Major depresif bozukluk
- Sosyal anksiyete bozukluğu
- Yeme bozuklukları
Takıntı bozukluğu olan kişilerin % 90’ında anksiyete bozukluğu başta olmak üzere başka bir mental bozukluk bulunmaktadır.
Obsesif kompulsif bozukluk çeşitleri
Obsesif kompulsif davranışlar içinde bulunulan toplum, kültür ve inanç sistemien göre çok çeşitli olabilir. Yine de, başlıca obsesif kompulsif bozukluk prototipleri aşağıdaki gibi sayılabilir.
- Bulaşma Obsesyonu ve Temizlik Kompulsiyonu: Kişinin bedeninin ve giysilerinin kir, mikrop, toz gibi etkenler; kimyasal maddeler, deterjanlar, zehirler ile idrar, gaita ve diğer beden salgıları ile bulaşacağına ilişkin takıntıları ve bu takıntıların yarattığı sıkıntıyı gidermek için yaptığı davranışlar
- Kuşku obsesyonu ve kontrol kompulsiyonu: En sık görülenler arasındadır. Kişi gaz ocağı, kapı, kilit gibi nesnelerin açık kalmış olabileceğinden, ütü vs. elektrikli aletlerin fişlerinin prizde takılı kalmış olabileceğinden kuşku duyar (Kuşku obsesyonu) ve emin olmak için tekrar tekrar kontrol etme gereksinimi duyar (Kontrol kompulsiyonu). Bu kuşku ve kontroller yaşamın birçok alanında kendini gösterebilir.
- Başkalarına zarar vereceği, elinde olmadan saldırgan davranışlarda bulunacağı şeklinde obsesyonlar
- Cinsel içerikli obsesyonlar: Zaman zaman olan kendine, yaşına, toplumdaki yerine hiç yakıştıramadığı biçimde, cinsel içerikli obsesyonlar
- Dinsel obsesyonlar: Özellikle dini inançları yoğun yaşayan toplum kesimlerinde sık görülür. Kişi kendini inanç ve görüşlerine tam karşıt bir biçimde ve çok yoğun sıkıntı yaratacak şekilde dini içerikli takıntılı düşünceleri düşünmek-ten alıkoyamaz.
- Simetri/düzen obsesyon ve kompulsiyonları: Sık görülür. Kişinin tüm yaşamında simetri gereksinimi ve düzenlilik hakimdir. Başkasına ait bir ortamda duvardaki hafif eğik duran tabloyu düzeltmeden rahat etmemek çok tipik bir örnektir.
- Dokunma kompulsiyonları: Zaman zaman bazı davranışları yapmadan önce önemsenen bir eşyaya dokunma gereksinimi duymak
- Sayma kompulsiyonları: Herhangi bir günlük aktiviteyi belirli bir sayıya kadar saymadan yaparsa işinin rast gitmeyeceğine inanmak.
- Biriktirme ve saklama kompulsiyonları: Sık görülen kompulsiyon türüdür. Kişi “ileride gerekli olabilir” şeklinde bir düşünce ile gereksiz eşyaları biriktirebilir veya saklayabilir.
- Batıl itikatlar, uğurlu, uğursuz sayılar ve renkler: Örneğin kara kediden korkmak, merdiven altından geçmemek, bir yere hep sağ ayakla girmeye çalışmak gibi davranışlar
Bu tür inanışlar iş veya okul verimini etkileyecek veya yaşam kalitesini bozacak ölçüde sık veya yoğunsa hastalık düzeyinde değerlendirilebilir.
Tanı ve tedavi
Obsesif kompulsif bozukluk tanısı bir sağlık profesyoneli tarafından konur. Bu tablonun benzer belirtiler verebilen başka kimi bozukluklardan ayrımı da yine bir profesyonel tarafından yapılmalıdır.
Tedavi genellikle ilaç tedavisi ve psikoterapiyi birlikte kapsar. Bu bozuklukta ayrıca sosyal çevre desteği ve benzer sorunu olanlarla paylaşımların yapıldığı destek grupları çok yararlı olur. Meditasyon, diğer mindfulness uygulamaları ve odak değiştirici faaliyetler de tedaviyi kolaylaştırır.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
