Toplum içinde kötü duruma düşmekten çok mu çekiniyorsunuz? Muhtemelen sizde sosyal fobi var, ama merak etmeyin, bu sorunun çözümü de var.
Toplum içindeyken geçerli bir neden yokken kendinizi çıplakmış gibi hissediyorsanız, kötü bir duruma düştüğünüzü hissediyorsanız veya mahcup yada rezil olmaktan çekiniyorsanız; muhtemelen sosyal fobiniz var demektir.
Sosyal fobi nedir?
Sosyal fobi bireyin başkaları tarafından yargılanabileceği kaygısını taşıdığı toplumsal ortamlarda mahcup ya da rezil olacağı konusunda belirgin ve sürekli korkusunun olduğu bir kaygı bozukluğudur. Bu bozukluğa sahip kişiler aynı ortamı paylaştıkları diğer insanların kendileri, davranışları, eylemleri veya konuşmalarıyla ilgili olarak anksiyeteli, zayıf, kaçık ya da aptal gibi yargılarda bulunacağını düşünürler.
Sosyal fobi iki şekilde görülür. Korkular çoğu toplumsal durumu kapsıyorsa yaygın tip, bazı durumları (başkalarıyla yemek yemek, insanların karşısında konuşmak vb.) kapsıyorsa özgün tiptir.
Sosyal fobi alt tipine göre değişmekle birlikte erken ve geç ergenlik dönemi arasında başlar (10-17 yaş) Yaygın tip genellikle daha erken yaşta görülür. Sosyal fobi bulunan kişilerde diğer anksiyete bozukluğu tipleri, depresyon ve alkol/madde bağımlılığı da daha sıktır.
Sıklık
Sosyal fobi en sık görülen psikolojik sorunlardan biridir ve bir yıllık yaygınlık % 7, yaşam boyu görülme olasılığı % 12.3 arasındadır ve kadınlarda daha sık görülür. Türkiye’de üniversite öğrencileri üzerinde yapılan bir araştırmaya katılanlarda sosyal fobinin bir yıllık yaygınlığı % 20.9, yaşam boyu yaygınlığı % 21.7 olarak bulunmuştur.
Sosyal fobi alt tipine göre değişmekle birlikte erken ve geç ergenlik dönemi arasında başlar (10-17 yaş) Yaygın tipin daha erken yaşta başladığına dair bilgiler vardır.
Sosyal fobi belirtileri
Bu bozuklukta belli durumlarda çekingenlik, utanç veya huzursuzluk bulunması gerekli değildir. Belirtiler kişilik özelliklerine, yaşam deneyimlerine ve kültürel altyapıya göre değişiklik gösterebilir. Bu durum genellikle kaygı, korku ve kaçınmayı birlikte kapsar.
Emosyonel ve davranışsal belirtiler
- Yanlış anlaşılabileceği durumlardan korkma
- Utanmaktan yada aşağılanmış hissetmekten çekinme
- Yabancılarla konuşmaktan veya iletişime geçmekten aşırı korkma
- Başkalarının onun sinirli olduğunu anlaması korkusu
- Terleme, yüz kızarması, ellerde titreme veya sesin titremesi gibi heyecanın fiziksel belirtilerinden çekinme
- Utanç duymaktan duyulan korku nedeniyle insanlarla konuşmaktan veya bazı şeyleri yapmaktan kaçınma
- Dikkat odağı olacağı sosyal olaylardan kaçınma
- Korkulan bir olay veya aktivite öncesi yoğun kaygı
- Sosyal olaylarda yoğun korku ve/veya kaygı
- Sosyal bir olay sonrasında kendi performansını eleştirme ve kusurlarını bulma
- Sosyal bir olay sırasında yaşanan bir olasılık hakkında olabilecek en kötü sonuçları bekleme
Fiziksel belirtiler
- Yüzde kızarma
- Kalp hızında artma
- Ellerde titreme
- Terleme
- Nefesini tutma güçlüğü
- Midede huzursuzluk veya bulantı
- Sersemlik veya dengesizlik
- Beyninin boş olduğunu hissetme
- Kaslarda gerilme
Kaçınılan sosyal olaylar
- Yabancı veya tanımadığı insanlarla iletişime geçmek
- Partilere veya sosyal faaliyetlere katılmak
- İşe veya okula gitmek
- Sohbet başlatmak
- Göz kontağı kurmak
- Karşı cinsle arkadaşlık kurmak ve flört
- İnsanların zaten oturmakta olduğu bir odaya girmek
- Alınan malları mağazaya iade etmek
- Başkalarının önünde oturmak
- Umumi tuvaletleri kullanmak
Sosyal fobi nedenleri
- Ailevi geçiş: Tüm anksiyete bozuklukları gibi sosyal fobi de aynı aile bireyleri arasında sık görülür, ancak bunun ne kadarının genetik, ne kadarının öğrenilmiş davranış olduğu belli değildir.
- Beyin yapısı: Beynin korku yanıtını yöneten amygdala adı verilen bölümünün fazla duyarlı olmasının bu durumla ilişkili olabileceği düşünülmüştür.
- Sosyal çevre: Social fobi genellikle öğrenilmiş bir davranıştır. Çoğu insanda bu durum zorbalıkla karşılaşma veya toplum içinde aşağılanma gibi olumsuz tecrübeler sonucu gelişir. Fazla koruyucu ebeveynlere sahip olmak da önemli bir faktördür.
- Sosyoekonomik ve sosyokültürel durum: Düşük sosyoekonomik veya sosyokültürel yapıya sahip kişilerde bu bozukluğa daha sık rastlanır.
Komplikasyonlar
- Özgüven eksikliği
- İddialı olamamak
- Kendini olumsuzlama
- Eleştirilere aşırı duyarlılık
- Sosyal beceri eksikliği
- Sosyal ilişki kuramama ve yalnızlık
- Düşük okul ve iş başarısı
- Alkol ve madde bağımlılığı
- İntihar veya intihar teşebbüsleri
Korunma ve tedavi
Sosyal fobide tedavi ilaç tedavisi ve psikoterapi olarak iki tiptir. Şiddetli vakalarda her ikisi de kullanılır. Psikoterapide bilişsel davranış terapisi genellikle daha iyi sonuç verir. Tedavi ne kadar gecikirse, çözüm de o ölçüde güçleşir.
Bu sorundan kurtulmak ve korunmak için aşağıdaki faktörler önemlidir.
- Profesyonel destek istemekten kaçınmamak
- Yaşam önceliklerini belirlemek
- Alkol ve madde kullanımından kaçınmak
Sonuç
Çekingenlik bir davranış biçimi, sosyal fobi ise psikolojik bir sorundur. İkisinin arasındaki en önemli fark, kontrol edilir olup olmadığıdır. Kontrol edilemeyen sosyal uyumsuzlukta olabildiğince erken destek alınmalıdır.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
