İlaç alırken yaşanan ve ilaçla ilgisi olmayan olumsuz belirtiler nocebo etkisi adını alır ve bu durum placebo etkisinin tam zıttıdır.
İlaç denemelerindeki kontrol gruplarında, aktif bileşen içermeyen etkisiz maddeleri aldıktan sonra belirtilerde görülen düzelme durumuna Plasebo etkisi denir. Plasebo kelimesi Latincede “hoşnut etme” anlamını taşır. Aktif hiç bir madde içermeyen ilaçları alanlarda ağrı, tansiyon veya nefes darlığı gibi belirtilerde azalma gözlenebilir. Bu etki bazen % 30 gibi oranları bulabilir.
medicalnewstoday.com/articles/the-nocebo-effect-can-we-think-ourselves-unwell#2(yeni sekmede açılır)
Buna karşılık, ilaç kullanırken ilaçla ilgisi olmayan kimi olumsuz etkiler de yaşanabilir. Kişiler ilaçla hiç ilgisi olmayan sorunlar yaşayarak bunu ilaca bağlayabilirler. Nocebo etkisi adı verilen bu durum Latince’de “zarar vermek” anlamına gelen “nocere” kelimesinden türetilmiş ve ilk kez 1961’de Walter P. Kennedy tarafından tanımlanmıştır.
Nocebo etkisi hem psikolojik hem de nörobiyolojik nedenlere bağlanır. Sağlık sistemi ve tedavilerle ilgili önceki deneyimler, zor bir tedavi süreciyle birlikte yaşanan stres ve şartlanma yüzünden olumsuz beklentilere neden olabilir. Duyular, korkunun tetiklediği geri bildirim döngülerinde beynimiz tarafından güçlendirilerek ağrı ve diğer semptomları artırabilirler. Tabii bu acının gerçek olmadığı anlamına gelmez.
Kaygı ve depresyon yaşayanların Nocebo etkisi yaşamaya daha yatkın oldukları gözlenmiştir. Örneğin, kişi ağrıyı beklediğinde, ağrı iletimine izin veren kolesistokinin salgılanması ağrıyı artırabilir ve bu durum “Nocebo hiperaljezisi” adını alır.
Nocebo etkisinin gerçek riski, tedavileri veya ilaç denemelerini etkilemesidir. Etkili bir tedaviye başlandığı zaman yaşanan olumsuz etkiler tedavinin kesilmesine neden olur ve ilaç kesildiğinde yan etkilerle birlikte yararlı etkiler de kaybedilir. Tedavi hakkında daha fazla ve yan etkiler hakkında daha az bilgi sahibi olmak,bu etkinin olasılığını azaltabilir.
İlaç fiyatları da placebo ve nocebo etkileri üzerinde belirleyici olabilir. Kimi kişilerde pahalı ve orijinal ilaçlar için placebo etkisi daha belirgin, ucuz ve muadil ilaçlarda nocebo etkisi daha ön planda görülürken, kimi kişilerde de bunun tersi söz konusudur.
Temel etkenlerden birisi, tedaviyi öneren doktora veya kişiye duyulan güvendir. Güvenilir bir kişinin önerdiği tedavide placebo etkisi daha belirgin, nocebo etkisi daha az görülür.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
