Afrika dışında İlk olarak İngiltere’de görülen maymun çiçeği virüsü 2 haftada 12 ülkeye yayıldı. Dünya Sağlık Örgütü şimdiye kadar doğrulanmış 80 vaka olduğunu açıkladı. Peki, maymun çiçeği virüsü nedir? Nasıl bulaşır? Belirtiler neler? Tedavisi ve aşısı var mı? İşte maymun çiçeği virüsü hakkında bilmeniz gerekenler…
Endemik bir virüsün neden olduğu nadir hastalıklardan biri olarak bilinen maymun çiçeği, Kongo ve Batı Afrika türü olmak üzere ikiye ayrılıyor. Virüsün Kongo türü Batı Afrika türüne göre daha fazla ölüm riski içeriyor. Genellikle Orta ve Batı Afrika’da nadiren görülen maymun çiçeği virüsü son zamanlarda beklenmedik bir şekilde, geçmişte virüse karşı dayanaklı olan popülasyonlarda görülmeye başladı.
Maymun çiçeği virüsü nedir?
Maymun çiçeği, Orta ve Batı Afrika’nın bazı bölgelerinde endemik olan bir virüstür. Çiçek hastalığının daha iyi huylu versiyonu olarak bilinir. Virüs ilk olarak 1958’de, araştırma için tutulan maymunlar arasında fark edilen salgın sonrası keşfedildi.
Afrika’da, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde 9 yaşında bir erkek çocuğunda ilk insan vakasının tespit edildiği 1970 yılından bu yana sadece 11 ülkede vaka bildirildi. DSÖ’ye göre Nijerya 2017’den bu yana 500’den fazla şüpheli ve 200 onaylanmış vaka bildirdi.
1970’ten bu yana maymun çiçeği 11 Afrika ülkesinde görüldü. Bunlar Benin, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo, Demokratik Kongo, Gabon, Fildişi Sahili, Liberya, Nijerya, Serra Leone ve Güney Sudan.
Genellikle bu ülkelerden seyahat eden kişiler nedeniyle virüs başka ülkelerde de görülebiliyor.
Salgınlardan biri de bu ülkelerden ithal edilen hayvanlar nedeniyle gerçekleşmişti.
Küresel aşılama faaliyeti sonrasında 1980’de yeryüzünden silinen çiçek virüsü ile maymun çiçeği arasında genetik benzerlik bulunuyor. Bu yüzden çiçek aşısı yapılan kişiler maymun çiçeğine karşı da korunabiliyor.
Öte yandan virüsün 40 yıldan uzun süre önce yer yüzünden silinmesi ve ardından aşılama faaliyetlerinin durdurulması, genç nüfusu bu virüse daha açık hale getiriyor.
Salgının özeti
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), ilk olarak İngiltere’de görülen ve daha sona Avrupa ülkelerine yayılan maymun çiçeği virüsünün (monkeypox) şimdiye kadar 80 kişiye bulaştığını doğruladı.
İlk olarak 7 Mayıs’ta İngiltere’de görülen maymun çiçeği virüsü, son 2 haftada 12 ülkeye yayıldı. İngiltere’nin dışında İspanya, Portekiz, Almanya, Belçika, İtalya, İsveç, Kanada, ABD ve İsrail, maymun çiçeği vakaları görülen ülkeler arasında yer aldı.
Bu kapsamda DSÖ’ye 12 ülkeden bildirilen 80 civarında vakanın doğrulandığı, 50 vakanın ise araştırıldığı kaydedildi. Açıklamada, virüsün takibi genişledikçe daha fazla maymun çiçeği vakasının ortaya çıkabileceği belirtildi.
Bu beklenmedik yayılım, bulaşıcı hastalık uzmanları ve yetkililer arasında ufak bir paniğe neden olsa da Covid-19 salgınından bıkmış olan dünya yeni salgınlara karşı yüksek alarmda.
Belirtiler nelerdir?
Virüsün kuluçka süresi genellikle 6 ila 13 gün arasındadır ancak 5 ila 21 gün arasında değişiklik gösterebilir. Hastalığın başlangıcında ateş, yoğun baş ağrısı, lenfadenopati (lenf bezlerinin şişmesi), sırt ağrısı, kas ağrıları ve şiddetli halsizlik gibi belirtiler görülür. Bulaşma dönemi 0-5 gün arasında sürer.
Lenfadenopati, başlangıçta benzer görünebilen çiçek hastalığı, kızamık gibi hastalıklarla karşılaştırıldığında ayırt edilebilir bir özelliktir. Deri döküntüsü genellikle ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 gün içinde başlar. Döküntü, gövdeden ziyade yüz, kol ve bacaklarda olma eğilimindedir. Bu döküntülerin vakaların yüzde 95’inde yüzde başladığı, yüzde 75’inde ise avuç içleri ve ayak tabanlarına yayıldığı gözlenmiştir.
Ateş, yoğun baş ağrısı, lenfadenopati (lenf bezlerinin şişmesi), sırt ağrısı, kas ağrıları ve şiddetli halsizlik ile karakterize hastalık dönemi 0-5 gün arasında sürer. Lenfadenopati, başlangıçta benzer görünebilen diğer hastalıklarla (suçiçeği, kızamık) karşılaştırıldığında maymun çiçeği virüsü vakasının ayırt edici bir özelliğidir.
Deri döküntüsü genellikle ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 gün içinde başlar. Döküntü, gövdeden ziyade yüz ve ekstremitelerde daha konsantre olma eğilimindedir. Döküntüler genelde yüzde başlayıp (vakaların %95’inde) ve avuç içlerini ve ayak tabanlarını (vakaların %75’inde) etkiler. Ayrıca oral mukozalar (vakaların %70’inde), genital bölge (%30) ve konjonktiva ile birlikte kornea da (%20) etkilenir. Döküntü, ardışık olarak maküllerden (düz tabanlı lezyonlar) papüllere (hafifçe kabarık sert lezyonlar), veziküllere (berrak sıvı ile dolu lezyonlar), püstüllere (sarımsı sıvı ile dolu lezyonlar) ve kuruyup dökülen kabuklara doğru değişiklik gösterir.
Döküntüler genellikle hafif kabarık sert veya sarımsı sıvı ile dolu yaralar şeklinde görülebilir. Maymun çiçeğinin belirtileri genellikle 2 ila 4 hafta sürer. Şiddetli vakalar çocuklar arasında daha sık görülür. Maymun çiçeği virüsünde ölüm oranı genel popülasyonda yüzde 0 ile yüzde 11 arasında değişmektedir.
Maymun çiçeği virüsü nasıl bulaşır?
Maymun çiçeği virüsü, enfekte birisiyle yakın temasta bulunulduğunda bulaşabilir. Virüs vücuda genellikle açık yara, solunum yolu, göz, burun ya da ağız yoluyla girebilir. Virüs daha önce cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyon olarak tanımlanmadı ancak cinsel ilişki sırasında da bulaşabileceği belirtiliyor. Anneden fetüse plasenta yoluyla da bulaşabilir.
Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi tarafından cuma günü yapılan açıklamada, “Çoğu vakanın genital veya peri-genital bölgede lezyonlar ile başladığı ve bulaşmanın cinsel ilişki sırasında yakın fiziksel temas ile meydana gelebileceğinin görüldüğü” belirtildi. Ayrıca virüsün maymun, fare, sincap gibi enfekte hayvanlar ya da nevresim, giysi gibi virüs bulaşmış nesnelerle temas yoluyla da yayılabilme olasılığı var.
Virüsün vajinal sıvılar ve meni yoluyla bulaşıp bulaşmadığı henüz bilinmiyor fakat cinsel ilişki sırasındaki deri teması virüsü bulaştırmak için yeterli olabiliyor.
Derideki belirtiler cinsel yolla bulaşan frengi ve herpes gibi diğer virüslerin belirtilerini andırabiliyor.
Avrupa ülkelerindeki vakalarda virüsün bulaştığı kişiler arasında erkeklerle ilişkiye giren erkekler tespit edildi. Bu vakalar, cinsel sağlık kliniklerine başvurduklarında teşhis edildi. Bu grupta daha fazla vaka duyulmasının nedeni, muhtemelen bu grubun cinsel sağlık konusunda daha hassas olması.
Tabii ki, tüm salgın hastalıklarda olduğu gibi; bu virüsün de çocuklar, direnci düşük olanlar ve düşük sosyoekonomik seviyedeki kişiler arasında yayılması olasılığı daha yüksek.
Maymun çiçeği virüsü ne kadar bulaşıcı?
Tipik olarak maymun çiçeği virüsü büyük salgınlara yol açmıyor. Önceki yıllarda Afrika dışında sadece bir avuç vakaya rastlanıyordu. ABD’de yaşanan en şiddetli salgın 2003 yılında, enfekte olan çayır köpekleri ve evcil hayvanlar yoluyla yayıldı. DSÖ verilerine göre bu Afrika dışında yaşanan ilk maymun çiçeği salgınıydı.
Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi, virüsün cinsel temas sırasında yayılma olasılığının yüksek olduğunu ve diğer yakın temas biçimlerinden bulaşma riskinin düşük olduğunu söyledi. Semptomlar genel olarak hafif ve çoğu insan haftalar içinde iyileşiyor. Ancak virüsün ölüm oranı Nijerya’da yaklaşık yüzde 3,3 ve çocuklar, genç yetişkinler ve bağışıklığı baskılanmış kişiler daha kolay etkilenebilir.
Maymun çiçeği virüsü nasıl tedavi ediliyor?
Hastalığın kanıtlanmış tedavisi yok. Ancak çiçek aşısının maymun çiçeği virüsüne karşı çapraz koruyuculuğu mevcut. Çiçek aşısının maymun çiçeği hastalığını önlemede yüzde 85 etkili olduğu daha önce kanıtlandı.
Ayrıca, çiçek virüsüne karşı geliştirilen antiviral ilaç tecovirimat (TPOXX adıyla da biliniyor) maymun çiçeğine karşı da EMA ve FDA tarafından kullanım onayı aldı.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
