Laktoz intoleransı çok sık rastlanan bir durumdur. Bu kişiler süt ve süt ürünleri tükettiklerinde sindirim sorunları yaşarlar. Bu durum yaşam kalitesi belirgin şekilde düşürse de, kolayca çözülebilir durumdadır.
Laktoz nedir?
Laktoz, sütte bulunan şekere verilen isimdir. Bu şeker yavruya enerji vermek açısından önemlidir ve sütteki laktoz miktarı hayvanın cinsine, nasıl beslendiğine ve süt vermenin dönemine göre değişiklik gösterir. Latoz, bir molekül glikoz ile bir molekül galaktoz (arpa şekeri) birleşmesiyle oluşan bir disakkarittir
Laktoz intoleransı nedir?
İnce barsaklarda bulunan laktaz adı verilen bir enzim laktozu glikoz ve galaktoza parçalayarak emilmesini sağlar. Ancak, laktaz enziminin yeterince olmadığı durumlarda laktoz parçalanıp emilemez. Bunun yerine barsak bakterileri laktozu parçalarlar ve sonuçta gaz ortaya çıkar, bu durum da barsak gazı, şişkinlik ve ishale neden olur.
Anne sütünde de laktoz bulunur ve anne sütü alan çocuğun enerji ihtiyacını karşılar. Çocuklarda eğer doğumsal laktaz eksikliği yoksa laktaz düzeyi yüksektir ve lattoz intoleransi 5 yaşından önce çok nadir görülür. Yaşın ilerlemesiyle ince barsağın laktaz sentez kapasitesi düşer ve bunun sonucunda süt ürünlerine tahammülsüzlük daha belirgin hale gelir.
Laktoz İntoleransının Nedenleri
Laktoz intoleransının farklı nedenlere bağlı iki ana tipi vardır.
Primer Laktoz İntoleransı en sık görülen şeklidir. Yaşla birlikte laktaz üretimindeki azalma sonucu laktoz emiliminin bozulması sonucnh ortaya çıkan bu tablonun kısmen genetik altyapısı da vardır ve sıklığı toplumdan topluma çok değişir. Avrupalıların %5–17’sinde, Amerikalıların %44’ünde, Afrikalı ve Asyalıların %60–80’inde laktoz intoleransının varlığı gösterilmiştir.
Sekonder Laktoz Intoleransı daha seyrek görülür ve gastritler ya da çölyak hastalığı gibi daha ciddi durumlarla birliktedir. Bu tablonun nedeni sindirim kanalındaki iltihabın laktaz üretiminde azalmaya neden olmasıdır.
Laktoz İntoleransının Semptomları
Laktoz intoleransı şiddetli sindirim sorunlarına neden olabilir. En sık karşılaşılan belirtileri aşağıda sıralanmıştır.
- Şişkinlik
- Mide krampları
- Gaz
- İshal
Bazı kişilerde acil tuvalete gitme ihtiyacı, bulantı, kusma, karnın alt kısmında ağrı ve bazen kabızlık oluşabilir. İshalin nedeni barsaklardaki sindirilmemiş laktozun sindirim kanalına su çekmesidir. Laktoz kalın barsaklara ulaştığında oradaki bakteriler tarafından fermente edilerek gaz oluşturur. Semptomların şiddeti tolere edilebilen laktoz miktarına göre değişir.
Sizde laktoz intoleransi olup olmadığını nasıl anlarsınız?
Laktoz intoleransı açısından kendinizi gözlemek için aşağıdaki sırayı izleyin
- Birkaç hafta süt veya süt ürünleri kullanımını kesin.
- Gaz ve şişkinlik gibi semptomlarınız ortadan kalkarsa süt ürünü çeşitlerini ufak miktarlarda diyetinize eklemeye başlayın.
- Süt ve süt ürünleri kesildikten sonra belirtileriniz düzelmediyse yakınmalarınız laktoz intoleransına bağlı değildir, diğer nedenler için doktorunuzla görüşün.
- Süt ve süt ürünlerinin kesilmesiyle yakınmalarınız düzelirse, laktoz intoleransınız var demektir. Süt ürünlerini toptan kesebilir veya diyetinize azar azar ekleyerek her ürün için kendi dozunuzu bulabilirsiniz.
Laktoz intoleransı semptomlarından kaçınmanın en basit yolu kuşkusuz süt ve sütlü gıdalardan kaçınmaktır. Ancak, böyle yapmak hen birçok önemli besin öğesi içeren süt ve süt ürünlerinden kaçınmak anlamına gelir, hem de sanıldığı kadar kolay olmayabilir. Günümüzde süt ürünleri çok fazla besin maddesinin yapısında bulunduğu için farketmeden laktoz alıyor da olabilirsiniz. Ayrıca, süt ürünleri önemli bir protein, kalsiyum, A, B12 ve D vitamini kaynağı oldukları için bu durum kemik sağlığı başta olmak üzere sağlığı olumsuz etkileyebilir.
Gıdalardaki laktoz miktarları
Başlıca süt ve süt ürünlerinde laktoz miktarları
Çeşitli hayvan türlerinin sütlerinde ve çeşitli süt ürünlerinde laktoz miktarları aşağıda görülmektedir.
| Hayvan türü | Laktoz oranı (%) |
|---|---|
| Eşek sütü | 7.4 |
| Anne Sütü | 7,1 |
| At sütü | 6,2 |
| Deve Sütü | 5,0 |
| Manda Sütü | 4,8 |
| Koyun sütü | 4,8 |
| İnek sütü | 4,6 |
| Keçi sütü | 4,3 |
| Süt ürünü | Laktoz oranı (%) |
|---|---|
| Tam Yağlı Süt | 4.7 |
| Yağsız Süt (%0,3 yağ) | 4.8 |
| Az Yağlı Süt (%1,5–1,8 yağ) | 4.8 |
| Tam yağlı süt tozu | 35.1 |
| Yağsız süt tozu | 50.1 |
| Yoğunlaştırılmış süt | 9.32 |
| Krem Şanti | 3.27 |
| Ekşi Krema | 3.0 |
| Peynir ürünleri | 4.7 |
| Yoğurt (3,5 % yağlı) | 3.19 |
| Sütlü Çikolata | 2.0 |
Laktoz intoleransı için sakıncasız süt ürünleri
Kimi süt ürünleri laktoz intoleransında iyi tolere edilebilir. Bunlar başlıca eskitilmiş peynirler ve tereyağı olarak sayılabilir.
Yoğurtta laktoz miktarı işlenme şekline bağlıdır. Probiyotik yoğurtlar ve ev yoğurtları laktoz intoleransında iyi tolere edilebilirler, ancak bu yoğurtlar genellikle ekşi tatları nedeniyle pek tercih edilmezler. Halbuki ekşi tat laktozun parçalanması sonucunda oluşan asitlere bağlıdır. Evde üretilmiş kefirin laktozu da oldukça düşüktür.
Peynirde ise laktoz miktarı işlenme şekline ve peynirin yaşına göre değişiklik gösterir. Lor peyniri ve benzeri taze peynirlerde oldukça fazla bulunan laktoz, eski kaşar, eskitilmiş gravyer, parmesan vb. 6 aydan daha fazla dinlendirilmiş peynirlerde son derece azdır.
Bu gıdalar sakıncasız gibi görünse bile, yine altın kural denemektir, herkes için tolere edilen miktar değişebilir.
Laktoz içermesi muhtemel gıdalar
Süttozu ve peyniraltı suyu tozu (whey) çeşitli gıdalarda protein miktarını arttırmak için gıda sanayiinde çok sık kullanılan dolgu maddeleridir ve laktoz içerirler. Aşağıda yer alan ürünlerin içinde genellikle bunlar veya başka laktoz içeren süt ürünlerinden bulunur. Bu ürünler tüketilirken de önceden denemekte yarar vardır.
- Dondurma
- Bisküvi ve kurabiyeler
- Çikolata ve şekerlemeler
- Ekmek ve pastane ürünleri
- Donmuş pizzalar
- Kek ve pastalar
- Kahvaltılık gevrekler
- Hazır çorbalar
- Sosis ve salam gibi işlenmiş et ürünleri
- Hazır yemekler
- Patates cipsleri
- Galeta unu
- Hazır patates püresi
- Bisküviler
- Salata sosları
- Tatlandırıcılar ve kahve beyazlatıcılar
- Müsli karışımları
- Ekmeğe sürülen mezeler
- Protein tozları
- Hazır tatlılar
Laktoz intoleransı olan kişiler hazır gıda alırken etiket okuma alışkanlığını edinmelidir. Gıdanın içeriğinde aşağıdakilerden biri yer alıyorsa laktoz var demektir.
- Süt
- Süt tozu
- Çökelek
- Salep
- Peyniraltı suyu
- Peyniraltı proteini
- Süt kazeini
- Ekşimik
- Süt şekeri
- Kaymak
- Krema
- Ekşi krema
- Peynir
- Whey protein konsantresi
- Süt yan ürünleri
Laktik asit, laktalbümin, laktat veya kazein laktozla karıştırılmamalıdır. Bu sayılanların hepsi farklı süt ürünleridir.
Laktoz İntoleransı için tedavi
Laktoz intoleransının en iyi tedavisi laktoz içeren süt ve süt ürünlerinden kaçınmaktır. Kaçınamayan veya herşeye rağmen tüketmek isteyen kişilerin ağızdan laktaz enzimi kullanabilirler. Piyasada kapsül veya damla şeklinde laktaz preparatları bulunur ve reçetesiz satılır. Laktaz damlaları genellikle çocuklar içindir. Büyüklerde ise süt ve süt ürünü tüketiminden 5- 10 dakika kadar önce alınan bir laktaz kapsülü genellikle 30 gram kadar, yani yarım litre sütün içerdiği miktarda laktozun tolere edilmesini sağlar, ancak yine de kişisel değişiklikler olabilir.
Probiyotiklerin ve prebiyotikgıdaların laktoz intoleransının semptomlarını azaltmada etkili oldukları gösterilmiştir. Bu hususta en olumlu etki çoğu probiyotik yoğurt ve desteklerin içinde bulunan Bifidobacteria cinsi bakterilerden elde edilmektedir.
Piyasada bulunan laktozsuz ürünlerin içindeki laktozun çıkartılmadığını, ürünün içine katılan laktaz enzimi vasıtasıyla üründeki laktozun parçalandığını biliyor musunuz? Bu ürünler laktozsuz diye satılsa da, içindeki enzim aktivitesine göre bir miktar laktoz kalmış olabilir. Laktozsuz ürün tüketmekte bir sakınca yoktur, ancak önceden ufak miktarlarla deneme yapmak yararlıdır.
Laktoz intoleransı olanlarda beslenme sırasında laktoz miktarını küçük miktarlarla başlayıp düzenli olarak arttırarak laktoz üretimini uyarmak mümkün olabilir.
Laktoz intoleransı ve süt allerjisi ayrımı
Laktoz intoleransı süt ve süt ürünleri allerjisi ile karıştırılmamalıdır. Bu iki bozuklukta yaklaşım tümüyle farklıdır. Süt ve süt ürünleri allerjisi genellikle genç yaşta başlamakla beraber laktoz intoleransı her yaşta görülebilir. Laktoz intoleransı alınan miktarla ilişkilidir, buna karşılık süt ve süt ürünleri allerjisi çok ufak miktarlarda bile sorun yaratabilir.
Laktoz intoleransında belirtiler süt veya süt ürünü alımından yarım ila iki saat sonra başlar ve başlıca belirtiler karın ağrısı, gaz ve şişkinlik, bazen bulantı ve ishal şeklindedir.
Süt ve süt ürünleri allerjisinde ise bu ürünlerin tüketiminden itibaren birkaç dakika ile birkaç saat arasında karın ağrısı, bulantı, ishal, deri döküntüleri, boğazda veya dudaklarda şişme ve nefes darlığı şeklinde belirtiler görülebilir.
Bunlar da ilginizi çekebilir
- Bazı ambalajlarda “Eser miktarda süt içerebilir” notu vardır. Bu ibare, ürünün laktoz intoleransı açısından sorunsuz tüketilebileceğini, ancak süt ve süt ürünü allerjisi olanların o üründen kaçınması gerektiğini belirtir. ız olarak tüketebileceğin anlamına gelir. Süt oranı burada önemsenmeyecek kadar az ve laktoz intoleransında tolerans sınırının çok altındadır.
- Süt ve süt ürünlerinin üzerinde yazan karbonhidrat miktarı pratikte o üründeki laktoz miktarı anlamına gelir.
Kısacası laktoz içeren ürünlerden vazgeçmek günlük hayatta artık çok kadar kolay değil, hatta bazen imkansızdır. Bu nedenle laktoz intoleransı olanların her ihtimale karşı yanlarında laktaz preparatı bulundurmasında fayda vardır.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
