Diyabette karbonhidrat sayımı, diyabetli kişilerin beslenmesinde kan şekeri değerlerinin düzenli seyretmesi açısından çok önemlidir.
Diyabetli kişilerin, kan şekerinin, normal bireylerdeki gibi hedef düzeylerde olması ve kendi diyabet izlem ekibi ile birlikte kendisine özel kan şekeri hedeflerini belirlemeleri gereklidir. Hedefe ulaşmada en önemli unsurlardan biri beslenmenin planlanmasıdır.
Diyabette karbonhidrat sayımı, uzmanlar tarafından diyabetli bireylerde uygulanan insülin ve öğünde alınan karbonhidrat arasındaki dengeyi sağlamak için kullanılan bir öğün planlama yaklaşımıdır.
Karbonhidrat sayımı karbonhidrat tüketiminde biraz esnekliğe izin vermesi, diyabetliye daha fazla özgürlük ve çeşitlilik sağlaması, etkinliği ve uygulamadaki kolaylığı sebebiyle sıklıkla tercih edilen bir yöntemdir.
Karbonhidrat sayımı yöntemine başlamadan önce bu yöntemin diyabetliler için uygun olup olmadığına karar vermek gerekir. Karbonhidrat sayımı temel ve ileri düzey olarak ayrılmaktadır.
Temel Karbonhidrat sayımı:
- Tip 1 Diyabetliler
- Obez veya Normal Kilolu Tip 2 Diyabetliler
- Gebelikl Diyabeti olan Gebeler;
İleri düzey karbonhidrat sayımı ise, çoklu doz insülin veya pompa kullanan diyabetliler için uygundur. İleri düzey karbonhidrat sayımı sağlık profesyonelleri tarafından uygulanmalıdır. Bu yöntem bireyin öğün başına tükettiği karbonhidrat miktarına uygun insülin dozunun ayarlanmasını sağlar. Ancak birey bu uygulamayı tek başına yapmamalıdır.
İnsülin kullanan bir diyabetlinin karbonhidrat sayımını uygulayabilmesi için, her ana ve ara öğünde tükettiği besinlerin içerdiği karbonhidratları gram olarak saymayı ve buna uygun insülini hesaplamayı öğrenmesi ve uygulayabilmesi şarttır.
Başlangıç için en güzel yöntem yediklerinizi kaydedebileceğiniz beslenme günlüğü tutmaktır. Bu sayede öğün düzeni, beslenme alışkanlıkları, yemek saatleri, öğün başına tüketilen enerji, posa ve karbonhidrat miktarları gibi birçok etmen belirlenebilir. Bu sayede hafta sonları gibi, normal beslenme düzeniniz dışına çıkığınızda da neler tükettiğinizi kaydedebilirsiniz.
Öğünler dışında kan şekeri kayıtlarını da tutabilirsiniz. Vücuttaki insülin yanıtına uygun karbonhidrat miktarınızı bu sayede beslenme planınızda ayarlanabilir.
İlk olarak karbonhidrat içeren besin gruplarına bakalım.
| Besin grupları | Gruba dahil olan besinler |
|---|---|
| Nişastalar | Ekmek, tahıl, pirinç, makarna, patates, mısır, diğer nişastalı tahıllar, krakerler |
| Nişastalı sebzeler | Bezelye, mercimek ve kurubaklagiller |
| Nişastasız sebzeler | Taze fasulye, kabak ve havuç (az miktarda karbonhidrat içerirler), yeşil yapraklı sebzeler ve diğerleri |
| Meyveler | Meyve ve meyve suları |
| Süt ürünleri | Süt, yoğurt, peynir, kefir ve diğer süt ürünleri |
| Şekerli Besinler | Şekerlemeler, jöleler, şekerli gazlı ve gazsız içecekler, meyveli içecekler ve spor içecekleri, tatlılar, çikolatalı barlar, bisküviler, tartlar vb. |
Karbonhidrat sayımı yönteminde temel anlayış, karbonhidratın cinsi değil, miktarının önemli olduğudur. Örneğin 1 dilim ekmek, 1 adet elma ve 1,5 su bardağı süt eşit miktarlarda karbonhidrat içerir ve kan şekerini eşit miktarda yükseltirler.
Karbonhidrat ölçü birimi gramdır. Temelde “1 Karbonhidrat Birimi = 15 gram Karbonhidrat” içerir. 15 gram karbonhidrat içeren besinlere örnekler aşağıda verilmiştir:
| Değişim (15 gram karbonhidrat içeren) | Miktarlar |
|---|---|
| 1 ekmek değişimi | 1 dilim ekmek, 1 kase çorba, 2-3 yemek kaşığı makarna/pilav, 3 yemek kaşığı kahvaltılık tahıl/müsli, 1 avuç leblebi |
| 1 kuru baklagil değişimi | 7-8 yemek kaşığı bezelye, 4 yemek kaşığı baklagil yemeği, 1 kase mercimek çorbası |
| 1 meyve değişimi | 2 küçük boy veya 1 büyük boy meyve |
| 2,5- 3 sebze değişimi | 12-15 yemek kaşığı pişmiş sebze yemeği, 200 gr çiğ salata |
| 1,5 Süt Değişimi | 1,5 bardak süt veya yoğurt |
| 3 şeker değişimi | 1,5 yemek kaşığı bal/reçel |
1 akşam öğünü örneği verecek olursak,
- 1 kase domates çorbası: 15 gram karbonhidrat
- 1 porsiyon mercimek yemeği (7-8 kaşık): 30 gram karbonhidrat
- 3 yemek kaşığı bulgur pilavı: 15 gram karbonhidrat
- 4 kaşık yoğurt: 9 gram karbonhidrat
- 100 gr yeşil salata (1 kase): 7,5 gram karbonhidrat
Tüm öğünü topladığımızda 76,5 gram karbonhidrat yapar. Kişi öğün içerisinde yaklaşık 5 birim karbonhidrat tüketmiş olur.
Uluslararası Diyabet Merkezi genel olarak diyabetlilere öğün başına aşağıdaki öğün planını önermektedir. Ancak herkese uyan tek yanıtı yoktur. Yiyebileceğiniz ve hedef kan şekeri aralığınızda kalabileceğiniz miktar; yaşınıza, kilonuza, aktivite düzeyinize ve diğer faktörlere bağlıdır. Bir beslenme uzmanı ihtiyaçlarınıza ve yaşam tarzınıza uygun bir beslenme planı oluşturmanıza yardımcı olabilir.
| | Kilo vermek için | Kilo korumak için | Çok aktif bireyler için |
|---|---|---|---|
| Kadın | 2-3 birim/öğün | 3-4 birim/öğün | 4-5 birim/öğün |
| Erkek | 3-4 birim/öğün | 4-5 birim/öğün | 4-6 birim/öğün |
Diyabette karbonhidrat sayımı konusunda dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:
- Sabahları, insülinin kan şekerini düşürme aktivitesine karşıt olarak salgılanan hormonların kanda artışı ve gece boyunca yetersiz miktarlarda salgılanan insülin sebebiyle kan şekeri yükselebilir. Bu sebepten kahvaltıda tüketilen karbonhidrat miktarı diyabetli bireylerde tolerasyonun az olma ihtimali sebebiyle azaltılmalıdır. Karbonhidrat birimi 1-2 birim olarak ayarlanmalıdır.
- Diyabetli bireyler gün içerisinde en az 175 gram sağlıklı karbonhidrat tüketmelidir. Bu miktar gün içerisine yayılmalıdır. Bu miktar toplam 12 karbonhidrat birimine denk gelir.
- Paketli gıdalarda, besin etiketlerinde gıdanın 1 porsiyonu içerisindeki karbonhidrat miktarı belirtilmektedir. Hazır besinlerin tüketimi seyrek olmalıdır.
- Yiyeceklerle alınan lif miktarı günde en az 30-35 gram olmalıdır. Lif tüketimini arttırmak için baklagiller, sebzeler, meyveler, tam tahıllar ve kuruyemişlerin tüketimine dikkat edilmelidir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
