Çölyak Hastalığı Nedir?

Okuma süresi: 3 dakika

Çölyak hastalığı, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten adı verilen bir protein grubuna karşı vücudun verdiği otoimmün bir tepkidir.

Buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten, çölyaklı kişilerde bağırsaklarda hasara neden olur ve besinlerin doğru şekilde emilimini engeller. Sonuç olarak, sindirim sistemi problemleri, beslenme yetersizlikleri ve çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkar.

Toplumun yaklaşık %1’inde görülen çölyak hastalığı, ömür boyu süren bir rahatsızlıktır ve en etkili tedavisi glutensiz bir diyet uygulamaktır.

Çölyak Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Çölyak belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Kimi kişilerde çok hafif belirtiler ortaya çıkarken, bazı hastalarda ciddi sindirim ve sağlık sorunları gözlenebilir. İşte çölyak hastalığının yaygın belirtileri:

Sindirim Sistemi Belirtileri:

1. Karın Ağrısı ve Şişkinlik: Gluten tüketiminden sonra karında rahatsızlık ve şişkinlik meydana gelir.
2. İshal veya Kabızlık: Sindirim sistemi bozuklukları çölyak hastalarında sıkça görülür.
3. Kilo Kaybı: Besinlerin yeterince emilememesi nedeniyle kilo kaybı ve büyüme geriliği gözlenebilir.
4. Yağlı Dışkı (Steatore): Besinlerin emiliminin bozulması, yağlı ve kötü kokulu dışkıya yol açar.
5. Bulantı ve Kusma: Gluten tüketiminin ardından mide bulantısı ve bazen kusma görülebilir.

Diğer Belirtiler:

1. Yorgunluk ve Halsizlik: Beslenme yetersizliği ve bağışıklık sisteminin tepki vermesi, aşırı yorgunluk ve halsizliğe neden olabilir.
2. Demir Eksikliği Anemisi: Çölyak hastalarında sıkça görülen demir eksikliği, sürekli bir halsizlik durumu yaratır.
3. Kemik Erimesi (Osteoporoz): Kalsiyum emiliminde bozulmalar kemik sağlığını olumsuz etkileyebilir.
4. Cilt Problemleri (Dermatitis Herpetiformis): Çölyak hastalığının neden olduğu kaşıntılı ve kabarcıklı bir cilt döküntüsüdür.
5. Depresyon ve Anksiyete: Psikolojik belirtiler, çölyak hastalığı olan kişilerde yaygın olarak görülür.

Çocuklarda Çölyak Hastalığı Belirtileri

Çölyak çocuklarda büyüme geriliği, kilo alamama, kronik ishal, davranış bozuklukları ve karın bölgesinde şişkinlik gibi belirtilerle kendini gösterebilir. Özellikle okul öncesi yaş grubunda, çölyak tanısında bu belirtiler dikkate alınmalıdır.

Çölyak Hastalığı Neden Olur?

Çölyak hastalığının başlıca nedeni, glutenin bağışıklık sistemi tarafından tehdit olarak algılanması ve buna karşı otoimmün bir tepki verilmesidir. Bağışıklık sistemi, gluten içeren yiyecekler tüketildiğinde ince bağırsaklara saldırır ve bağırsaklardaki emilim yüzeyini bozar.

Çölyak Hastalığını Tetikleyen Faktörler

1. Genetik Yatkınlık: Çölyak genetik bir hastalıktır. Eğer ailenizde çölyak hastalığı varsa, sizde de bu hastalığın gelişme riski artar. Çölyaklı olan kişilerin yaklaşık %30-40’ında HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genleri bulunur.
2. Çevresel Faktörler: Bebeklik döneminde glutenle erken veya aşırı miktarda temas çölyak hastalığını tetikleyebilir.
3. Bağışıklık Sistemi: Bağışıklık sistemindeki bozukluklar çölyak hastalığının gelişmesinde rol oynayabilir. Diğer otoimmün hastalıklar (tip 1 diyabet, tiroit hastalıkları gibi) da çölyak hastalığıyla ilişkili olabilir.

Çölyak Hastalığı ve Gluten Duyarlılığı Arasındaki Farklar

Çölyak ve non-çölyak gluten duyarlılığı birbirine benzer belirtiler gösterebilir, ancak aralarındaki farklar oldukça önemlidir. Çölyak hastalığı ince bağırsaklara zarar verirken, gluten duyarlılığında böyle bir hasar gözlenmez.

	Çölyak Hastalığı	Gluten Duyarlılığı
Bağırsak Hasarı	Evet, bağırsaklarda hasar görülür.	Hayır, bağırsaklarda hasar yoktur.
Bağışıklık Tepkisi	Otoimmün tepki gelişir.	Hassasiyet tepkisi gelişir.
Tanı Yöntemi	Kan testleri ve bağırsak biyopsisi.	Eliminasyon diyeti ile tespit edilir.
Tedavi	Ömür boyu glutensiz diyet gereklidir.	Glutensiz diyet önerilir, kalıcı olmayabilir.

Çölyak Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?

Çölyak hastalığının teşhisi, bir dizi test ve muayene ile yapılır. Eğer çölyak hastalığı belirtilerini yaşıyorsanız, doktorunuz bu rahatsızlığın tanısını koymak için aşağıdaki testleri yapabilir:

1. Kan Testleri: Çölyak hastalığına özgü antikorların (transglutaminaz antikoru ve endomisyum antikoru) seviyesini ölçen kan testleri, hastalığın ilk aşamada teşhis edilmesine yardımcı olur.
2. Bağırsak Biyopsisi: Kan testleri pozitif sonuç verdiğinde, bağırsak dokusundan alınan bir biyopsi örneği ince bağırsaklardaki hasarı tespit etmek için kullanılır. Çölyak hastalığında ince bağırsak yüzeyi zarar görür ve bu durum biyopsi ile kesinleşir.

Evde Glutensiz Diyet Yapmak Doğru mu?

Çölyak hastalığından şüphelenen bazı insanlar, doktora gitmeden glutensiz diyet yapmayı denemektedir. Ancak bu yanlış bir yaklaşımdır. Çünkü gluten diyetten çıkarıldığında, çölyak hastalığının teşhis edilmesi zorlaşabilir. Kesin bir teşhis yapılmadan önce glutensiz diyete başlamak yerine, doktor kontrolünde testler yapılması gerekir.

Çölyak Hastalığının Tedavi Yöntemleri

Çölyak hastalığının şu an bilinen tek tedavi yöntemi glutensiz diyettir. Bu, kişinin hayatı boyunca gluten içeren tüm yiyecek ve içeceklerden uzak durması anlamına gelir. Gluten, buğday, arpa, çavdar ve tritikale (buğday-çavdar melezi) gibi tahıllarda bulunduğu için glutensiz bir diyet, dikkatli bir planlama gerektirir.

Glutensiz Diyetle İlgili Dikkat Edilmesi Gerekenler

1. Gizli Gluten Kaynaklarına Dikkat: Bazı işlenmiş gıdalar (hazır çorbalar, soslar, sosis gibi) gluten içerebilir. Bu nedenle etiket okuma alışkanlığı geliştirmek önemlidir.
2. Glutensiz Alternatifler: Pirinç, mısır, kinoa, patates gibi tahıllar ve glutensiz ürünler tercih edilebilir.
3. Dışarıda Yemek Yemek: Restoranlarda yemek yerken, gluten içermeyen yiyeceklerin nasıl hazırlandığı konusunda dikkatli olunmalıdır. Çapraz bulaşma riski nedeniyle, gluten içeren yiyeceklerle temas etmeyen yiyecekler tercih edilmelidir.

Çölyak Hastalığıyla Yaşam

Çölyak hastalığı ile yaşamak, diyetinizde köklü değişiklikler yapmayı gerektirir. Ancak bu değişiklikler sayesinde hastalık semptomları büyük ölçüde ortadan kalkar ve yaşam kaliteniz artar. Glutensiz bir diyetin uygulanması başta zorlayıcı görünse de, zamanla bu yeni beslenme alışkanlığına adapte olmak mümkündür. Glutensiz ürünlerin artması ve toplumda çölyak hastalığına yönelik farkındalığın yükselmesi de bu süreci kolaylaştırır.

Sıkça Sorulan Sorular

Çölyak Hastalığı Tamamen İyileşir mi?

Maalesef, çölyak hastalığı tamamen iyileşen bir hastalık değildir. Ancak glutensiz diyet uygulandığında, hastalığın belirtileri kontrol altına alınır ve bağırsaklardaki hasar iyileşebilir.

Kimler Çölyak Hastalığı Riski Altındadır?

Çölyak hastalığı genetik bir hastalık olduğu için, ailesinde çölyak hastalığı olan kişiler daha yüksek risk altındadır. Ayrıca diğer otoimmün hastalıklara sahip kişilerde çölyak görülme olasılığı da artar.