Çoğu kişinin rahatlamak için içtiği bitki çayları, içeriklerinde bulunan bileşikler sayesinde sağlığın çeşitli yönlerini de destekleyebilir.
Bitki çayları gerçek çay değildir çünkü çay yapraklarından yapılmazlar. Bunun yerine, meyve, bitki, kök, ağaç kabuğu, tohum ve çiçek gibi bileşenlerin infüzyonundan yapılırlar. Ancak, içecek gerçek çay gibi hazırlanıp içildiği için bitki çayı olarak adlandırılır. Bitki çayları ile gerçek çaylar arasındaki en önemli farklardan biri kafein içeriğidir. Geleneksel olarak bitki çayları kafein içermezken, gerçek çaylar kafeinsizleştirme işlemi sırasında giderilebilen doğal kafein içerir.
Dünya çapında keyifle tüketilen sayısız bitki çayı çeşidi vardır; bunlardan bazıları farklı bileşenlerin benzersiz kombinasyonları, diğerleri ise tek bileşenli infüzyonlardır.
Bitki çayı seçenekleri arasında kimileri sağlık açısından önemli faydalar sunabilir. Bunların başlıcaları aşağıdadır:
Papatya Çayı: Uyku kalitesini desteklediği bilinen papatya çayı, popüler bir yatmadan önce içeceğidir. Bazı veriler, içerdiği flavonoidler sayesinde papatyanın tüketildikten sonra yatıştırıcı bir etki sunduğunu göstermektedir. Ancak papatya sadece insanların dinlendirici bir uyku istediklerinde içtikleri bir ‘uyku zamanı’ yudumu değildir. Bu çayı yapmak için kullanılan bitki, antienflamatuar, antioksidan, antimikrobiyal, antikanser ve anti-hipertansif faydalar sunabilen birçok bitki bileşiği içerir.
Hibiskus Çayı: Hibiskusun sıcak suda demlenmesiyle elde edilen bu muhteşem kırmızı içecek sadece güzel göründüğü için tüketilmez. Küçük bir klinik çalışmanın sonuçlarına göre, bu çay sağlıklı kan basıncını desteklemeye yardımcı olabilir. Diğer veriler, hibiskusun diğer çaylar ve plasebo ile karşılaştırıldığında düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL kolesterol) seviyelerini azaltmaya yardımcı olabileceğini göstermektedir.
Nane çayı: Nane çayı mide bağırsak sorunlarında mide bulantısı, şişkinlik ve hazımsızlık gibi semptomları hafifletebilir.
Zencefil Çayı: Zencefil kökünün sıcak suda demlenmesiyle evde kolayca hazırlanabilen bu çay çok güçlü kardiyoprotektif özelliklere sahiptir. Zencefil aynı zamanda insanların mide bulantısını hafifletmesine de yardımcı olabilir, çünkü veriler kemoterapi görenlerde ve hamile kadınlarda etkili olabileceğini göstermektedir.
Ekinezya Çayı: Ekinezya, bağışıklık sistemini destekleyici ve anti-enflamatuar özellikleri olduğu öne sürülen bir bitkidir. Bu bitkinin vücutta tam olarak nasıl çalıştığı hala belirsiz olsa da, dünyadaki en popüler bitkisel ilaçlardan biridir. Ekinezya çayı, bitkinin yaprakları, kökü ve çiçeği gibi çeşitli bitki parçaları kullanılarak yapılabilir.
Rooibos Çayı: Kırmızı çay olarak da bilinen rooibos çayı, Aspalathus linearis çalılarının fermente edilen yapraklarından yapılan kafeinsiz bir içecektir. Bu çay, anti-enflamatuar ve kardiyovasküler faydaları olan kuersetin adlı bir antioksidan içerir. Bu çayı içmek ile belirli sağlık faydaları arasında doğrudan bir bağlantı olduğunu doğrulayan veriler eksik olsa da, bu antioksidanların alımının sağlığımızın yönlerini destekleyebileceğini gösteren veriler mevcuttur.
Melisa çayı: Melisa, belirli popülasyonlarda anksiyete ve depresif semptomların iyileştirilmesine yardımcı olabileceğinden, anksiyete giderici bitkisel takviyelerde sıklıkla bulunan bir bileşendir. Ancak bu konuda yeterli veri yoktur.
Kuşburnu Çayı: Kuşburnu çayı gül bitkisinden yapılır ve bekleneceği gibi çiçeksi bir tada ve kokuya sahiptir. Diğer birçok bitki çayı gibi kuşburnu da sağlığınızın birçok yönünü desteklemeye yardımcı olabilecek antioksidanlar içerir. C vitamini, kuşburnunun içerdiği kayda değer bir besindir. Bu da onu önemli bir bağışıklık destekleyici haline getirir.
Pasiflora (Çarkıfelek) Çayı: Çarkıfelek bitkisinin yapraklarından yapılan bu çay sakinleştirici bir etki yaratabilir. Bu çayın tüketilmesi ile herhangi bir sağlık etkisi arasında kesin bir bağlantı olduğunu doğrulamak için daha fazla klinik araştırmaya ihtiyaç duyulsa da, anekdot olarak, bu bitki tüketildiğinde daha iyi uyku, daha sakin bir ruh hali ve daha az endişe bildirilmektedir.
Tarçın Çayı: Tarçın çubuklarının sıcak suda demlenmesiyle yapılab bu çay, baharatlı tadıyla dikkat çeker. Tarçın bir polifenol antioksidan kaynağıdır ve bazı veriler bu çayı düzenli içmenin diyabeti olmayan kişilerde yemek sonrası kan şekerini yönetmeye yardımcı olabileceğini göstermektedir.
Zerdeçal Çayı: Zerdeçal, çoğunlukla içerdiği kurkumin adlı aktif bileşik nedeniyle binlerce yıldır birçok kültürün diyetinin önemli bir parçası olmuştur. Bu bileşik antioksidan, anti-enflamatuar, anti-kanser, anti-artrit ve anti-astmatik özelliklere sahiptir. Zerdeçal alımının bir dizi sağlık faydasıyla bağlantılı olmasına rağmen, zerdeçal çayının etkilerinin bu kadar yakından incelenmediğini belirtmek önemlidir.
Bitki çaylarının en önemli potansiyel faydalarından biri stres ve anksiyetenin giderilmesidir. Melisa, papatya, kutsal fesleğen ve lavanta gibi bazı bitki çaylarının insanların sakinleşmesine yardımcı olabileceğini gösteren veriler vardır. Özellikle bir çalışma, lavanta bitki çayı tüketiminin yaşlı bir örneklemde depresyon ve anksiyete puanlarını azaltabileceğini göstermiştir. Bir bitki çayı içildiğinde stresin ve kan kortizol seviyelerinin azaldığı gösterilmiştir.
Stres üzerindeki bu olumlu etkiler, çayın stresi azaltması yanısıra bir fincan çayı yudumlamanın sakinleştirici ritüelinden de kaynaklanıyor olabilir. Bu konudaki mevcut veriler küçük örneklem boyutlarına dayanmaktadır.
Bitki çayı, malzemelerin kaynar suda belirli bir süre demlenmesiyle hazırlanır. Bitki çayını demlemek için gereken süre 5 dakika ile 15 dakika arasında değişebilir.
Bitki çayı, hazırlanmış ve önceden porsiyonlanmış ve perakende olarak satılan kurutulmuş malzemelerden yapılabilir. Alternatif olarak, zencefil kökü, zerdeçal kökü veya melisa gibi taze malzemeler istenen etki elde edilene kadar demlenerek çay yapılabilir.
Çay soğuk suda da demlenebilir. Bu işlem daha aromatik bir çayla sonuçlanır, ancak demlenmesi daha uzun sürer (bazen 12 veya daha fazla saate kadar).
Bitki çaylarının popülerliğine rağmen, bu içeceklerin güvenliğini araştıran çalışma sayısı azdır. Bu nedenle, bu çaylar büyük miktarlarda tüketilmemelidir.
Bitki çayları bazı ilaçlarla etkileşime girebilir. Örneğin, nane çayı kan pıhtılaşmasını engelleyen ilaçlarla etkileşebilir.
Bu çayların kimi kişilerde allerjik reaksiyonları tetikleyebileceği de unutulmamalıdır.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
