Etkisiz bir ilaç veya yöntemin iyileştirici gücü anlamına gelen plasebo etkisi sadece araştırmalarda değil, günlük hayatımızda da önemli bir yer tutuyor.
Plasebo etkisi, tedavi edici niteliği olmayan bir ilacın veya yöntemin, iyi geleceği belirtilerek kullanıldığı zaman gerçekten iyileştirici etki göstermesine verilen isimdir. Plasebo kelimesi Latince’de “memnun edeceğim” anlamındaki kelimenin karşılığıdır.
Bu deyimin ilk kullanımı 1920 yılında Lancet dergisindeki bir makalede olmakla birlikte, kavram bundan çok daha eskidir.
İngiliz doktor John Haygarth 1799 yılında, o dönemde satılan ve vücuttan hastalıkları çektiği iddia edilen Perkins çekicileri adlı metal çubukların etkisini, aynı görünümdeki ahşap çubukların etkisiyle karşılaştırdı. Sonuçta, romatizma ağrıları olan 5 kişiden 4 tanesinin ağrıları hem metal, hem de ahşap çubuklarla geçti. Bu bulgular, Dr. Haygarth tarafından “Vücuttaki Bozuklukların Tedavisi ve Bir Neden Olarak Hayal Gücü” adlı kitapta yayınlandı.
İkinci Dünya Savaşı sırasında hekim olarak görev yapan Amerikalı Dr. Henry Beecher, morfin bitince onun yerine verdiği tuzlu su solüsyonu, askerlerin % 40’ında ağrıların azalmasını sağlamıştı.
Bu ilginç saptamaların ardından bu yöntem bilimsel araştırmalarda sıklıkla kullanıldı. Hâlen de bir yöntemin etkilerini araştırmak için yapılan klinik deneylerde, bir grup katılımcıya asıl ilaç, başka bir gruba ise plasebo olan boş ilaç veriliyor ve hangi gruba hangi ilacın verildiği söylenmiyor. Böylece sonuçların ve ilacın etkilerinin daha doğru değerlendirilebileceği biliniyor.
Plasebo etkisi bir hastalığı iyileştiremez ya da bir tümörün küçülmesini sağlayamaz; daha çok ağrı algısı gibi beyin tarafından modüle edilen semptomlar üzerinde etkili olur. Bu yöntemin ağrı yönetimi, strese bağlı uykusuzluk, yorgunluk, mide bulantısı gibi durumlar için oldukça etkili olduğu gözlenmiştir.
Plasebonun nasıl etki ettiği hala tam bilinmese de, endorfin ve dopamin gibi “iyi hissettiren” nörotransmiterlerdeki artışlardan; ruh halleri, duygusal tepkiler ve öz farkındalıkla bağlantılı belirli beyin bölgelerindeki aktivitenin artmasına kadar,birçok şeyi içeren karmaşık bir nörobiyolojik reaksiyon dizisinin bu etkiyi sağladığı düşünülmektedir.
Uzun yıllar boyunca, plasebo etkisi büyük çoğunlukla hastanın boş bir ilaç aldığını bilmiyor ve kandırılıyor olmasıyla açıklanmaya çalışıldı. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalarda, bilinçli olarak alınan plasebolarda da benzer etki gözlendi.
Bu çalışmalar, biz iyi olacağımıza inandığımızda beynimizin bizimle işbirliği yaptığını gösteriyor.Tedavi gereklerini yerine getirmek, iyileşmeye uygun bir ortam hazırlamak ve daha da önemlisi iyi hissetmeye hazır olmak, iyileşmenin çok önemli adımları.
Buna karşılık, ilaç kullanırken ilaçla ilgisi olmayan kimi olumsuz etkiler de yaşanabilir. Kişiler ilaçla hiç ilgisi olmayan sorunlar yaşayarak bunu ilaca bağlayabilirler. Nocebo etkisi adı verilen bu durum Latince’de “zarar vermek” anlamına gelen “nocere” kelimesinden türetilmiş ve ilk kez 1961’de Walter P. Kennedy tarafından tanımlanmıştır.
Plasebo etkisinin tam anlamıyla anlaşılabilmesi için daha hala çok yolumuz var gibi görünüyor ancak beynin ve sinir sisteminin kompleks işleyişini anladıkça, kendimizi iyi etme becerimizi de daha iyi anlayacağımız kesin.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
