Vücut için gerekli olan bir eser mineral olan selenyum bilişsel sağlık, bağışıklık sistemi ve üreme fonksiyonu için önemlidir.
Selenyum toprakta, suda ve kimi gıdalarda bulunan bir mineraldir ve pek çok vücut fonksiyonunda rol alır.
Selenyum eksikliği belirtileri
- Yorgunluk
- Beyin sisi
- Bağışıklık sisteminde zayıflama
- Saç dökülmesi
- Kaslarda güçsüzlük
- Kısırlık ve gebelik problemleri (düşük, gebelik hipertansiyonu, düşük doğum ağırlığı vb.)
Selenyum kaynakları
Selenyumun çoğu diyet kaynaklıdır ve gıdalardaki miktarı gıdaların yetiştiği ortam ile ilişkilidir. Genel olarak işlem görmemiş gıdalarda daha fazla bulunur, çünkü saflaştırma sırasında selenyumun önemli kısmı kaybolur.
- Ceviz, badem ve Brezilya fıstığı gibi kuruyemişler
- Doğal ortamda yetişmiş tatlı ve tuzlu su balıkları
- Et ve tavuk
- Tam tahıllar
genel olarak iyi kaynaklardır, ancak içlerindeki miktarlar yetiştikleri ortama göre değişiklik gösterir.
Selenyum ne işe yarar?
Selenyum, vücuttaki pek çok işlevde rol alır. Bu mineralin antioksidanların etkisini arttırdığı düşünülmektedir.
Etkin
- Selenyum eksikliği
Muhtemelen etkin
- Otoimmün tiridit (Hashimoto hastalığı): Günde 200 mcg
- Kashin- Beck hastalığı (Selenyum eksikliğine bağlı kemik- eklem hastalığı)
- Preeklampsi
Muhtemelen etkisiz
- Astım
- Kalp hastalıkları
- Diyabet
- Kolesterol ve trigliserid yüksekliği
- Hepatit B ve C enfeksiyonu
- Düşük doğum ağırlığına sahip bebekler
- Ekzama (atopik dermatit)
- Sedef hastalığı (psoriasis)
- Kanserler
- Mesane kanseri
- Akciğer kanseri
- Prostat kanseri
- Deri kanseri
- Kan zehirlenmesi (sepsis)
Yeterli kanıt yok
- Herhangi bir nedenle ölüm
- Kanser riski ve kansere bağlı ölümler
- Kolon kanseri
- Karaciğer kanseri
- Özofagus kanseri
- Tiroid kanseri
- Yumurtalık kanseri
- Pankreas kanseri
- Mide kanseri
- Kanser ilaçlarının toksik etkileri
- Radyasyona bağlı ishal
- Kemoterapiye bağlı saç dökülmesi
- Katarakt
- Arsenik zehirlenmesi
- Cıva zehirlenmesi
- Alzheimer ve diğer demans bozuklukları
- Diyabetik böbrek hastalığı
- Ateroskleroz (damar sertliği)
- Koroner bypass cerrahisi
- Kalp yetersizliği
- Statin grubu ilaçlara bağlı kas zayıflığı
- Gebelikte hipertansiyon
- HIV/AIDS
- Hipertiroidi (Basedow Graves hastalığı)
- Hipotiroidi
- Muskuler distrofi
- Osteoartrit (eklem kireçlenmesi)
- Romatoid artrit
- Alkole bağlı karaciğer hasarı
- Karaciğer sirozu
- Pankreatit
- Ülseratif kolit
- Erkek kısırlığı
- Düşükleri önleme
- Polikistik over sendromu
- Lenfödem
- Duygudurum bozuklukları
- Kronik yorgunluk sendromu
- Grip
- Yanıklar
- Saç beyazlaşması
- Saman nezlesi
Yukarıda sayılan durumlarda selenyumun yararları konusunda yeterli veri yoktur.
Doz
Aşağıda belirtilen dozları aşmamak şartıyla selenyum kullanımı muhtemelen güvenlidir.
- 6 aya kadar bebekler: <45 mcg/gün
- 7- 12 aylık bebekler: <60 mcg/gün
- 1- 3 yaş: <90 mcg/gün
- 4- 8 yaş: <150 mcg/gün
- 9-13 yaş: <280 mcg/gün
- 14 yaş ve üstü:<400 mcg/gün
Tavsiye edilen günlük alım miktarları ise sağlıklı erişkinler için 55 mcg, gebeler için 60 mcg, süt veren anneler için 70 mcg’dir. Hashimoto hastalığında günlük 200 mcg, preeklampside ise günlük 60-100 mcg kullanılması tavsiye edilir.
İstenmeyen etkiler
Ağızdan alındığı zaman, günde 400 mg’a kadar olan dozlarda selenyum genellikle güvenlidir. Yüksek doz veya uzun süre kullanım ise zehirlenme riski taşır. Ayrıca, önerilen günlük miktardan (erişkinlerde 55 mcg/gün) daha yüksek dozlarda uzun süre kullanılırsa diyabet gelişmesi riskini arttırır.
Selenyum zehirlenmesi belirtileri
- Ağızda metalik tat, kötü ağız kokusu
- Bulantı ve ishal
- Saç dökülmesi
- Tırnaklarda kırılmalar ve renk değişimleri
- Deride kızarıklıklar ve döküntüler
- Yüzde ve vücutta kızarma
- Yorgunluk
- Kaslarda gerginlik
- Sinirlilik
- Kan pıhtılaşması bozuklukları
- Karaciğer ve böbrek hasarı
Uyarı ve önlemler
Gebelik ve süt verme
Gebelik ve süt verme dönemlerinde günde 400 mcg’ı aşmayan dozlarda muhtemelen sorunsuz şekilde kullanılabilir. Ancak, daha yüksek dozlarda anne ve bebekte toksisite yaratabilir. Ayrıca, HIV pozitif annelerde selenyum sütteki virüs miktarını arttırabilir.
Otoimmün hastalıklar
Selenyumun immün sistemi uyarıcı etkisi dolayısıyla otoimmün hastalıklarda tablonun ağırlaşmasına neden olabilir. Multipl skleroz, romatoid artrit, sistemik lupus erythematosus ve benzeri hastalıkları olanlar kullanmaktan kaçınmalıdır.
Hemodiyaliz
Hemodiyalize giren hastalarda serum seviyeleri düşebilir. Bu kişilerde gerekli izlem yapılarak gerekiyorsa ağızdan selenyum takviyesi yapmak yararlı olur.
Hipotiroidi
Özellikle iyot eksikliğine bağlı hipotiroidi bulunan kişilerin kullanması tabloyu ağırlaştırabilir. Bu kişilerde iyot eksikliği giderilmeden başlanmamalıdır.
Erkek kısırlığı
Selenyum sperm hareketliliğini azaltabilir. Bu nedenle, çocuk sahibi olmak isteyen erkeklerin eksikliği olmadığı sürece kullanmaktan kaçınması gerekir.
Deri kanseri
Uzun süreli selenyum kullanımının kesin olmasa da deri kanseri nüksünü arttırdığı yönünde iddialar vardır. Bu nedenle, deri kanseri riski altında olan kişilerin kullanmaktan kaçınması yararlı olur.
Cerrahi müdahale
Selenyum cerrahi müdahale sırasında ve sonrasında kanama riskini arttırabilir. Bu nedenle planlı cerrahiden en az 2 hafta önce kesilmesi gerekir.
Etkileşimleri
- Selenyum kan pıhtılaşmasını azalttığı için kan sulandırıcı ilaçlarla birlikte kullanımı sırasında kanama riski artabilir. Bu ilaçlar arasında aspirin, klopidogrel, enoksaparin, heparin, tiklopidin, warfarin ve diğerleri bulunur. Bu durum bilhassa warfarin (coumadine) kullanımında çok belirgindir.
- Bu mineral kolesterol düşürücü ilaçların (statinler ve niasin) etkinliğini azaltabilir. Bu durum özellikle beta karoten, Vitamin C ve Vitamin E ile birlikte kullanıldığı zaman belirgindir.
- Barbiturat grubu sakinleştiricilerin vücuttan atılması selenyum etkisiyle yavaşlar ve ilaç etkinliği artarak istenmeyen etki olasılığı fazlalaşır.
- Doğum kontrol ilaçlarının serum düzeylerini yükseltebileceği öne sürülmüştür. O nedenle, doğum kontrol ilacı kullanan kadınların kullanmaması önerilir.
- Romatizmal hastalıklarda kullanılan altın tuzları ise serum düzeylerini düşürür. Bu nedenle, bu ilaçları kullananlarda takviye gerekebilir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
