COVID-19 salgını tüm hızıyla devam ediyor. Kimler COVID-19 riski altında ve bu riski somutlaştırmak mümkün mü?
Kişisel COVID-19 riski
Herkesin COVID-19 riski olmakla birlikte, bazı kişilerde bu risk daha yüksektir ve bu kişilerin öncelikle koruma altına alınması gerekir. COVID-19 riskini oluşturan faktörler grip ve zatürre riskini oluşturan faktörlerden farklı değildir. Bunlar aşağıda sıralanmıştır:
- Riski yüksek kişiler
- Kalp hastaları
- Karaciğer yetersizliği olanlar
- Kronik akciğer hastalığı olanlar
- Diyabetliler ve eski hipertansiyonlular
- Yaşlılar
- Hamile ve lohusa kadınlar
- Kronik iltihaplı hastalığı olanlar
- Fiziksel engelliler
- Kas hastalıkları olanlar
- Merkez sinir sistemi sorunları olanlar
- Uzun süreli hastane ve yoğun bakım tedavisi
- Büyük operasyonlar sonrası
- Özellikle yaşlılarda yiyecek ve içeceklerin solunum yollarına kaçması
- Bozuk ağız ve diş sağlığı
- Vücut direncinin sorunlu olduğu kişiler
- Kanser hastaları
- Bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaç veya kortizon kullananlar
- Böbrek yetersizliği olanlar
- Dalağı alınmış kişiler
- HIV hastaları
- Organ nakli geçirmiş olanlar
- İlaç ve uyuşturucu bağımlılığı
- Alkolizm
- Sigara ve nargile kullanımı
- Sosyal sebepler
- Evsizlik durumu
- Huzurevleri ve bakımevleri
- Kışla ve yatılı okul gibi insanların toplu yaşadığı alanlar
- Sakat ve yatalak kişiler
- Yakın zamanda konaklamalı yolculuk
Virüsle temas süre ve şiddeti
Aldığınız virüs sizi hemen hasta etmez. Hasta olmanız için alınan virüs miktarının vücudun bağışıklık sisteminin başa çıkamayacağı ölçüde yüksek olması gerekir. Bu da virüsle temasın süresine ve şiddetine bağlıdır. Az miktarda virüs saçan belirtisiz kişilerle uzun süre birarada bulunmak veya öksürük/aksırık gibi belirtilerle kısa süre birlikte olmak benzer etkiler gösterir. Bu nedenle kişisel korunma önemlidir. Bu amaçla yapılabilecekler aşağıda sıralanmıştır:
- Hasta kişilerle temastan kaçının: Maske- mesafe- hijyen üçlüsünü uygulamayı ihmal etmeyin. Öksüren, hapşıran, burnu akan kişilerden uzak durun. Kapalı veya kalabalık ortamlara mecbur olmadan girmeyin. Sık sık el yıkayın. Ev dışında mutlaka maskeli dolaşın, kalabalık ortamlara girmek zorundaysanız çift kat maske (en iyisi ventilsiz N95 üzerine cerrahi maske) takın. Yakınlarınız dışında kalan insanlarla mutlaka sosyal mesafenizi koruyun.
- Kronik hastalıklarınızı ihmal etmeyin: Kronik hastalığınız varsa doktorunuzun önerdiği ilaç, diyet ve egzersiz önerilerine uyun. Tansiyon ve şekerinizin kontrol altında olduğuna emin olun.
- Belirtilere dikkat edin: Özellikle yüksek riskli gruptaysanız, böyle bir durumda doktorunuzla hemen görüşün.
COVID-19 riskinde etkili faktörler sadece bunlar mı?
Açıkçası, kişinin ne kadar riskli olduğu konusunda yukarıda belirtilen risk faktörleri dışında sosyal faktörlerin de önemi büyüktür. Kişinin yaşadığı ve çalıştığı ortam, gelir ve eğitim düzeyi, yaşı ve sosyal ilişkileri fazlasıyla belirleyicidir. Bu konuda EMSI sağlık risk indeksi olarak bilinen indeks oldukça doyurucu sonuçlar vermektedir. Bu indeksin parametreleri aşağıdaki şekilde belirtilmiştir.
Görüldüğü gibi okullarda yüzyüze eğitimden insanların toplu bulunduğu işyerleri, fabrikalar, restoran ve kafeler, AVMler, düğünler, ibadethaneler gibi ortamlara ve toplu taşımaya kadar pekçok alanda alınacak tedbirler ve uygulanacak kısıtlamalar konusunda oldukça yol gösterici bir indeks söz konusudur. Yapılan incelemeler, bu risk ile COVID-19 bulaşma ve ölüm miktarları arasında belirgin bir ilişkinin varlığını göstermiştir.
İstanbul’da Ataköy ve Şirinevler aradan sadece E5 karayolunun geçtiği iki semt olmasına rağmen, çok muhtemelen yukarıda sözü geçen faktörlerden ötürü iki semtteki vaka sayıları birbirinden çok farklı saptanmıştır. Aşağıdaki harita, Sağlık Bakanlığı HES uygulaması verilerine dayanarak yapılmış bir haberden aktarılmıştır.
Kişisel COVID-19 riski nasıl öngörülebilir?
Aşağıdaki şekil tamamen kurgusal olmakla birlikte, kişinin kendi risk konumu ve virüsle karşılaşma düzeyi ilişkisi sonucunda hasta olma ve ölüm açısından durumunu kestirmede yardımcı olabilir. Tabii ki kişinin genetik ve çevresel özellikleri farklı sonuçlara yol açabilir.
Kişisel Covid-19 riski hesaplanması
Sağlık çalışanlarının Covid-19 karşısında ne kadar kişisel risklerinin olduğunun hesaplanması için bir risk hesaplama testi önerilmiştir. Bu testi aşağıda kendiniz de yapabilirsiniz. Açıklamalar testin başlangıç bölümünde verilmiştir.
Sonuç olarak, COVID-19 riski açısından kişinin kendi risk durumu kadar, virüsle temasın şiddet ve süresini belirleyen sosyal faktörler de büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle salgın yönetiminin sadece tıbbi değil, belki daha fazla olarak sosyal, kültürel ve ekonomik çerçevede yapılması gerekir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
