Endorfinler beyninizde bulunan, ağrıyla başa çıkmaya, olumlu duygulara ve sağlığı korumaya yardımcı olan kimyasallardır.
Endorfinler Ne Yapar?
Endorfinler, hipofiz bezi ve merkezi sinir sistemi tarafından üretilen bir grup peptittir. Bu nörotransmitterler (bazen hormon olarak da düşünülür) beyindeki opiat reseptörleri üzerinde etki ederek zevk ve huzur duygularını artırır, ağrı ve rahatsızlığı azaltır.
“Endorfin” iki kelimeden gelir: endojen (vücuttan gelen) ve morfin (opiat ağrı kesici).
Belirli bir yiyeceği yemek, egzersiz yapmak, cinsel ilişkiye girmek, stresli bir durumla karşılaşmak veya fiziksel olarak acı veren bir şey yaşamak gibi belirli bir olay endorfin akışını tetikleyebilir. Örneğin, ormanda koşarken bileğinizi burkan birinin, yaralanmasına rağmen ormandan güvenli bir yere topallayarak çıkmasına yardımcı olan endorfinlerdir. Endorfinler, bir grup insanın normal şartlar altında bunu yapamayacakken, neden ağır bir aracı yaralı bir yayanın üzerinden kaldırabildiğini açıklayabilir.
Endorfinler yardımcı ve uyum sağlayıcıdır; doğanın acı hissetmeye engel olma ve haz duygusuna yöneltme yoludur. Endorfinler olmasaydı, dünya çok daha az renkli görünür ve yaşama sevinci kaybolurdu.
Araştırmacılar 20 çeşit endorfin tanımlamıştır, ancak beta-endorfinler en yaygın olarak araştırılanlardır. Bunlar, ağrı kesici morfininkine benzer etkiler yaratarak refah ve ağrının giderilmesine katkıda bulunurlar.
Endorfinlerin yararları
Endorfinin birçok olumlu etkisi vardır. Bunların başlıcaları aşağıdadır:
- Depresyonda azalma
- Kaygıda azalma
- Özgüven artışı
- İştahın düzenlenmesi veya modülasyonu
- Geliştirilmiş bağışıklık tepkisi
- Azaltılmış ağrı
Öte yandan, endorfin seviyeleri çok düşükse, aşağıdakiler görülebilir
- Depresyon
- Artan kaygı
- Daha fazla ruh hali değişimi
- Artan ağrı ve sızılar
- Bağımlılıkla ilgili sorunlar
- Uyku ile ilgili sorunlar
- Dürtüsellik
Yaşamın erken dönemlerinde istismar gibi bir travma, endorfin oluşturma yeteneğini bozabilir.
Endorfin ve Dopamin
Endorfinler ağrı ve stresle başa çıkmanıza yardımcı olan nörotransmitterler iken, dopamin beyindeki ödül devresinde yer alan ruh hali ve motivasyon artırıcı bir nörotransmitterdir.
Yüksek endorfin seviyeleri dopamin üretimini artırabilir. Ödüllere yönelik eylemi ve bunun sonucunda ortaya çıkan iyi duyguları teşvik eden sistemle bağlantılıdırlar.
Endorfinler ve opioidler
Hem endorfinler hem de opioidler ağrıyı ve diğer semptomları azaltmaya yardımcı olabilir, ancak diğer etkileri oldukça farklıdır.
Morfin, fentanil ve diğer opioid ilaçlar beynin endorfin sisteminde yer alan aynı ağrı reseptörleri üzerinde çalışır. Opioid alındığında beyin daha fazla dopamin salgılar.
Ancak opioidlerin uzun süre alınması toleransa ve fiziksel ve/veya psikolojik bağımlılığa neden olabilir. Bu opioid kullanım bozukluğu, duygusal ve sosyal olarak geri çekilmeye ve yemek yeme ve seks gibi ödüllendirici faaliyetlere olan ilginin kaybına neden olabilir. Bunun nedeni, opioidlerin beynin doğal ödül sistemini tatmin ederek olumlu hissetmek için normal yollar bulma ihtiyacını ortadan kaldırmasıdır.
Opioid yoksunluğu kederi taklit edebilir ve depresyona, sinirliliğe, ağlama dönemlerine, iştah kaybına ve uykusuzluğa neden olabilir.
Opioid reçete edilen kişilerin tahminen %8 ila %12’si bir kullanım bozukluğu geliştirmektedir. Bunların tahminen %4 ila %6’sı sonunda morfinden türetilen eroine yönelmektedir.
Bunun aksine, insanlar doğal endorfinlere karşı tolerans geliştirmez; aynı rahatlık düzeyine ulaşmak için normal aktivitelerden (örneğin egzersiz, seks, yemek yeme, sosyalleşme) sürekli artan miktarlara ihtiyaç duyulmaz.
Ancak bazı insanlar endorfin salgılamayı o kadar çok isterler ki bunu elde etmek için sağlıksız yollar ararlar. Örnekler şunları içerir:
- Kendine zarar verme: İnsanlar, bazen anksiyeteyi veya diğer hoş olmayan duyguları hafifletmek istediklerinde endorfin patlaması yaşamak için kendilerine zarar verirler. Bu duygusal boşalımı arzuladıkları için duramazlar.
- Egzersiz bağımlılığı: Düzenli egzersiz faydalıdır, ancak aşırı ve takıntılı bir şekilde egzersiz yapmak, ortaya çıkan endorfinlere karşı bir bağımlılığa işaret edebilir.6
- Sosyalleşme: Sosyalleşirken doğal olarak yüksek endorfin seviyeleri deneyimleyen bir kişi, bunu sürdürmek için sağlıksız veya tehlikeli yollara başvurabilir.
Endorfin düzeyleri nasıl artırılır?
Endorfinleri artırmak için yapılabilecekler aşağıdadır:
- Bitter çikolata
- Haftada üç kez en az 45 dakika orta düzeyde egzersiz
- Seks
- Müzik
- Sanat
- Dans
- Akupunktur
- Gülme
- Baharatlı yiyecekler
- Masaj
- Sauna
- Aromaterapi ve güzel kokular
- Güzel film ve diziler
- Meditasyon
- Gönüllü faaliyetler
Endorfin seviyeleri ve tepkileri insanlar arasında büyük farklılıklar gösterir, bu nedenle nasıl hissettiğine en iyi kişinin kendisi karar verebilir. Ruh haliniz düşükse ve bunu iyileştirmek için hiçbir şey işe yaramıyorsa, depresyon veya ilgili bir hastalık söz konusu olabilir. Bu nedenle, böyle durumlarda doktorla görüşmek en iyisidir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
