Kalp hastalıkları ve aspirin konusunda çok şey söylenmekte. Pek çok kişi “kan sulandırıcı olduğu için” aspirin kullanıyor. Aspirinin faydaları ve zararları neler? Kimler kullanmalı, kimler kullanmamalı?
Aspirin nedir?
100 yılı aşkın süredir ağrı kesici ve ateş düşürücü olarak hayatımızda olan aspirin veya asıl ismiyle asetil salisilik asit etki ve yan etkileri çok iyi bilinen bir ilaçtır. Aspirin kalp hastalıklarında 1970’lerden beri kanın pıhtılaşmasını azaltıcı ve kalp krizlerini önleyici olarak da kullanılmaktadır. Bu amaçla kullanılan aspirin dozu düşüktür (günde 75- 100 mg). Ancak nadir durumlarda daha yüksek doz da önerilebilir.
Aspirin ve kalp damar hastalıkları ilişkisi nasıldır?
Kalp krizi ve tıkayıcı inme nasıl meydana gelir?
Çoğu zaman kalp krizi ve tıkayıcı inme, kalp kasınızın veya beyninizin bir kısmına giden kan akışı engellendiğinde meydana gelir. Bu durum damar sertliği (ateroskleroz) sürecinin bir parçasıdır. Ateroskleroz damar duvarının iç yüzeyinin altında kolesterolden zengin yağlı bir birikimle başlar. Bu yağlı birikime aterosklerotik plak denir. Aterosklerotik plak içinde kolesterol, düz kas hücreleri ve iltihap hücrelerinin olduğu kompleksi bir birikimdir ve iltihabi (enflamatuar) bir süreci de barındırır. Bu iltihabi sürecin şiddeti çok çeşitli faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterir.
Ateroskleroz plağı genellikle büyük ve orta büyüklükteki arterleri etkiler. Plaklar, bir arterdeki kan akışını önemli ölçüde azaltacak kadar büyüyebilir. Ancak, tam tıkanma için iltihaplı plağın tıpkı bir çıbanın patlaması gibi üzerindeki koruyucu endotel tabakasının hasar görmesi (plak yırtılması) gerekir.
Yırtılan plak alanının üzerine trombositler yapışıp kümeleşerek orada bir pıhtı oluşturur. Bu pıhtı damarı tıkadığı zaman o damarın beslediği hücrelere kan gitmeyeceği için o hücreler ölür. Bu durum kalp damarlarından birinde olduğunda kalp krizi, beynin bir bölgesine giden damarı tıkadığında inme nedeni olur.
Bazen de, oluşan pıhtılar kan yoluyla taşınarak başka yerdeki bir damarı tıkar. Bu duruma emboli adı verilir.
Aspirin kalp krizi ve tıkayıcı inmeyi önlemeye nasıl yardımcı olur?
Aspirin siklooksijenaz denen bir enzimi bloke ederek iltihap giderici özellik gösterir. Aynı zamanda kandaki trombositlerin (kandaki pıhtılaşma hücreleri) de yüzeye yapışmasını (adezyon) ve birbiriyle kümeleşmesini (agregasyon) engelleyici etkisi de vardır. Bu iki etkisi nedeniyle aspirin kalp damar hastalıklarında koruyucu ve olayları azaltıcı etki gösterir.
Aspirin başlıca trombositlerin yapışma ve kümeleşme etkilerini azaltarak kalp krizi ve tıkayıcı inmeyi azaltıcı etki gösterir. Bu etki olacak olayları engellemek şeklinde veya olayın ağırlığını azaltmak şeklinde olabilir.
Kimler kalp ve damar hastalıklarından korunmak için aspirin kullanmalı?
Düzenli düşük doz aspirin kullanmak için, aspirin kullanıldığı zaman elde edilecek yararın aspirinin yaratacağı risklerden fazla olması gerekir. Bu kişiler aşağıda sıralanmıştır.
- Kalp krizi geçirmiş olanlar
- Koroner bypass cerrahisi veya koroner stent uygulanmış kişiler
- Müdahale edilmemiş bile olsa koroner damarlarda ateroskleroz (damar sertliği) gösterilmiş kişiler
- Tıkayıcı inme veya geçici iskemik atak (geçici inme) geçirmiş kişiler
- Anlamlı (>%50) karotis arter darlığı olanlar
- Karotis arter girişimleri yapılmış kişiler
- Bacak damarlarında darlık olanlar (müdahale edilmiş olsun veya olmasın)
- Diyabetliler (şeker hastaları)
Bunlar dışında, kalp krizinin başlangıcında tercihan çiğneyerek aspirin alınması kriz şiddetini azaltabilir ve müdahale için zaman kazandırabilir. Ancak bunun için hasta veya çevresi karar vermemeli, tanıya göre doktor tarafından yönlendirme yapılmalıdır.
İnme geçirmekte olan hastalara inmenin tıkayıcı mı yoksa kanayıcı mı nitelikte olduğu bilinmeden olayın ilk saatlerinde aspirin verilmesi kanaması olan hastalarda kanamayı şiddetlendirebilir. Bu nedenle, inme geçirmekte olanlarda olayın niteliği anlaşılmadan aspirin kullanılmamalıdır.
Kimler aspirin kullanabilir, kimler kullanamaz?
Yaşı 16 üzerinde olan çoğu kişi doktoru önerdiği takdirde düşük doz aspirin kullanabilir.
Ancak düşük doz aspirin herkes için uygun değildir. Her ne kadar düşük doz aspirine “bebe aspirini” dense de, aspirin 16 yaş altındaki çocuklara uygun değildir. Aspirin çocuklarda (ve çok nadiren de erişkinlerde) Reye sendromu adı verilen ve ciddi karaciğer ve beyin hasarı yapabilen bir duruma yol açabilir. Dolayısıyla, 16 yaş altındaki çocuklara aspirin verilmemelidir.
Bunun dışında, aşağıda sayılan durumlarda aspirin güvenli olmayabilir.
- aspirine veya ibuprofen gibi diğer ağrı kesicilere alerji varlığı
- mide veya 12 parmak barsağı ülseri veya benzeri bir mide hastalığı bulunması
- pıhtılaşmayı azaltıcı başka ilaçların kullanılıyor olması
- tansiyon yüksekliği
- fazla kanama ile seyreden adet bozuklukları
- inme geçirenlerde olayın erken dönemleri
- astım veya bronş daralması ile seyreden akciğer hastalıkları
- kan pıhtılaşması sorunları
- karaciğer ve böbrek sorunları
- gut varlığı
- fazla alkol alanlar
Yukarıdaki durumların varlığında aspirin kullanmadan önce doktorunuzla görüşmekte büyük yarar vardır. Ayrıca, kan pıhtılaşmasını azaltıcı ilaçlarla tedavi konusundaki genel önlemlere de uyulmalıdır.
Aspirin yan etkileri nelerdir?
Aspirinin en sık rastlanan yan etkileri aşağıdadır. Bu şikayetlerden biri veya birkaçı şiddetliyse veya uzun süreliyse doktorunuzla görüşün.
- Bulantı
- Mide ağrısı
- Sinirlilik
- Uykusuzluk
Aşağıdaki durumlar ise doktorunuzla acil görüşme nedenidir.
- Midede veya yemek borusunda şiddetli yanma veya ağrı
- Şiddetli bulantı ve kusma
- Kahve telvesi şeklinde kusma veya siyah renkli dışkılama
- İdrarda veya dışkıda kan
- Tekrarlayan burun kanamaları
- Vücutta sıradışı morarmalar
- Kesik kanamalarının durmaması
- Öksürükle kan gelmesi
- Adet kanamalarının süre ve miktarında artış veya periyod dışı yada menopozda kanama
- Yüzde şişme
- Astım atakları
- Kulak çınlaması
- Şiddetli başağrısı
- Bilinç bulanıklığı
Aspirin nasıl kullanılmalı?
Doktorunuz aspirin kullanmayı önerdiyse, aspirini şu şekilde kullanın:
- Aspirini aç karnına almayın. Yemek sırasında veya yemek sonrasında bir tam bardak suyla için.
- Düşük doz aspirin tabletlerinin yapısı özeldir. Tabletleri kırmayın, ezmeyin veya çiğnemeyin. Olduğu gibi yutun.
- Aspirin kullanıyorsanız parasetamol harici ağrı kesicileri kullanmaktan kaçının.
- Aspirini alkolle birlikte almayın. Bu durum mide kanaması riskinizi arttırır.
- Aspirin kullanmanız diğer ilaçlarınızı gereksiz hale getirmez! Diğer ilaçlarınızı düzenli kullanmaya devam edin.
Sonuç
Damar sertliğiyle ilişkili kalp damar hastalıklarında düşük doz aspirin kullanmak size çok şey kazandırabilir. Ancak bu ilacı doktorunuzun önerileri çerçevesinde kullanın ve ilacın yan etkileri ve tehlikeleri konusunda bilinçli olun.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
