Karotenoidler bitkilerde, alglerde ve fotosentetik bakterilerde bulunan ve bitkilerdeki parlak sarı, kırmızı ve turuncu renkleri üreten pigmentlerdir.
Karotenoidler insanlar için bir tür antioksidan görevi görür. 600’den fazla farklı karotenoid türü vardır. En yaygın karotenoidlerden birkaçı şunlardır:
- alfa karoten
- beta karoten
- beta kriptoksantin
- lutein
- zeaksantin
- likopen
Karotenoidler diyet yoluyla tüketilmelidir. En iyi yemekle birlikte emilirler. Karotenoidler açısından zengin gıdalar şunlardır:
- yerelması
- lahana
- ıspanak
- karpuz
- kavun
- kapya biber
- domates
- havuç
- mango
- turunçgiller
Karotenoidler yağda çözünen bileşiklerdir, yani en iyi yağ ile emilirler. Protein açısından zengin bazı gıdaların ve sebzelerin aksine, karotenoid açısından zengin gıdaların pişirilmesi ve doğranması, kan dolaşımına girdiklerinde besinlerin gücünü artırır.
Karotenoidler iki ana grupta sınıflandırılır: ksantofiller ve karotenler.
Her iki karotenoid türü de antioksidan özelliklere sahiptir. Buna ek olarak, bazı karotenoidler insan sağlığı ve büyümesi için gerekli bir bileşen olan A vitaminine dönüştürülebilir. Bu provitamin A karotenoidleri alfa karoten, beta karoten ve beta kriptoksantini içerir. Provitamin olmayan A karotenoidleri ise lutein, zeaksantin ve likopendir.
Ksantofiller oksijen içerir ve sarı bir pigmente sahiptir. Ksantofil karotenoidleri fazla güneş ışığından korur. En çok göz sağlığı ile ilişkilendirilirler. Lutein ve zeaksantin ksantofil kategorisine girer.
Ksantofil kategorisine giren yiyecekler şunları içerir:
- lahana
- ıspanak
- yaz kabağı
- balkabağı
- avokado
- sarı etli meyveler
- mısır
- yumurta sarısı
Karotenler ise oksijen içermez ve daha çok turuncu bir pigmentle ilişkilendirilir. Karoten karotenoidler bitkilerin büyümesine yardımcı olmada önemli bir rol oynar. Beta karoten ve likopen bu karotenoid kategorisine girer.
Karoten kategorisindeki gıdalar şunları içerir:
- havuç
- kavun
- tatlı patates
- papaya
- balkabağı
- turunçgiller
- domates
- balkabağı
Karotenoidler hastalıklardan koruyabilen ve bağışıklık sistemini güçlendirebilen faydalı antioksidanlardır. Provitamin A karotenoidleri büyüme, bağışıklık sistemi fonksiyonu ve göz sağlığı için gerekli olan A vitaminine dönüştürülebilir.
Göz sağlığı: Karotenoid bakımından zengin gıdalarla beslenmek gözdeki sağlıklı hücreleri koruyabilir. Körlüğün önde gelen nedenlerinden biri maküler dejenerasyon veya retinanın merkezinin dejenerasyonudur. Uzun süreli mavi ışığa maruz kalmak buna neden olabilir ve gözün hassas kısımlarını olumsuz etkileyebilir. Ancak retinada bulunan karotenoidler lutein ve zeaksantin mavi ışığın emilmesine yardımcı olabilir. Araştırmalar, diyete günde en az altı miligram lutein eklemenin maküler dejenerasyon gelişme riskini yüzde 43 oranında azaltabileceğini göstermektedir. Diyetteki lutein ve zeaksantin miktarını artırmak, mevcut göz hasarını yavaşlatmaya veya durdurmaya ve mevcut durumun ilerlemesini önlemeye de yardımcı olabilir.
Kalp ve damar sağlığı: Karotenoidler antioksidandır ve vücuttaki enflamasyonu azaltırlar. Hala araştırılıyor olsa da, karotenoidlerin antienflamatuar özellikleri kardiyovasküler sağlığın iyileştirilmesiyle ilişkilendirilmiştir. Enflamasyonun azaltılması kalp hastalıklarına karşı korunmaya yardımcı olur ve damarların tıkanmasını önler.
Kanser: Antioksidanlar hücreleri serbest radikallerden veya hücre zarlarını tahrip eden ya da zarar veren maddelerden korur. Diyet yoluyla karotenoidleri artırmak, vücuttaki antioksidan ve koruyucu hücre miktarını artırabilir. Bu, kanserle mücadele ederken önemlidir ve kanserin büyümesini önleyebilir. Karotenoidler kanser riskinde, özellikle de akciğer kanserinde azalma ile ilişkilendirilmiştir. Benzer şekilde, karotenoidler cilt kanseri riskini azaltmakla da ilişkilendirilmiştir. Bazı karotenoidler, güneşe maruz kalmaktan kaynaklanan erken cilt hasarına karşı koruyan bir besin olan A vitaminine dönüşebilir. Her ikisi de melanom, erken kırışıklıklar ve sağlıksız cilt için risktir.
Diyete karotenoid bakımından zengin gıdalar eklemek bağışıklık sisteminii ve genel sağlığı güçlendirebilir. Karotenoidler A vitamini takviyelerinde mevcut olsa da, bunları doğal olarak tüketmek antioksidan etkilerini artırır. Buna ek olarak, takviyeler yüksek düzeyde A vitamini içeriyorsa tehlikeli olabilir, bu da çok fazla alındığında toksik olabilir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
