Bayılma veya diğer adıyla senkop, ani ve geçici bilinç kaybına verilen isimdir. Bu durum, genellikle beyne giden kan akımının azalması sonucu olur.
Bayılma genellikle ciddi bir sorun değildir, ancak zaman zaman altında yatan bir sorunun göstergesi olabilir. Bu nedenle, her bayılma olgusu bir acil durum olarak ele alınmalı ve altında yatan nedenler araştırılmalıdır.
Bayılma nedir?
Bayılma, kısa süüreli bilinç kaybıdır. Bu durumun görünürde tıbbi bir nedeni olabilir veya olmayabilir. Bayılma anında insanlar oturdukları yere yığılabilir veya yere düşebilir. Çoğu kişi bayıldıktan birkaç saniye sonra kendine gelir ve bayılmadan önce kendilerini sersemlemiş veya rahatsız hissettiklerini söyleyebilirler.
Bu durumun nedeni genellikle beyne giden kan akımının kısa süreli kesintiye uğramasıdır. Bu kısa süreli kan akımı kesilmesi çok nadiren ciddi bir soruna yol açar.
Bayılma nedenleri
Nörokardiyojenik senkop
Nörokardiyojenik senkop veya diğer adlarıyla vazovagal senkop yada refleks senkop, otonom sinir sisteminde gelişen geçici bir sorun nedeniyle ortaya çıkar. Bu tabloda tansiyonun ve bazen de birlikte kalp hızının aniden düşmesi sonucunda beyne giden kan akımı kesintiye uğrar. Tüm senkopların yaklaşık yarısı bu tiptedir. Bu tablo genellikle zararsızdır ve özel bir tedavi gerektirmez.
Bu durumun çeşitli tetikleyicileri vardır. Bunların başlıcaları:
- korku
- sıcak
- toksinler
- stres
- yorgunluk
- ağrı
- kalabalık ortamlar
olarak sayılabilir.
Durum senkopu
Durum senkopu aslında bir nörokardiyojenik senkop tipidir, ama burada tetikleyiciler fizikseldir. Bunların başlıcaları şu şekilde sayılabilir:
- idrar veya dışkı yapma
- öksürme veya hapşırma
- bulantı- kusma
- mide- barsak huzursuzluğu
- ağırlık kaldırma veya fiziksel olarak zorlayıcı hareketler yapma
- uzun süre ayakta durma
Karotis sinüs sendromu
Bu tablo da bir nörokardiyak senkop tipidir. Beyne kan götüren başlıcadamar olan karotisler üzerindeki basınç sensörleri etkilendiği zaman bayılma nedeni olabilir. Bu durumun başlıca tetikleyicileri şunlardır:
- sakal traşı olma
- sert yakalı gömlek giyme
- başı aniden çevirme
Ortostatik düşük tansiyon
Bu tabloda aniden ayağa kalkma durumunda otonom sinir sisteminin buna adapte olarak tansiyonu yükseltememesi sözkonusu olursa, bu durum beyne giden kan akımının azalması sonucunda bayılma nedeni olabilir.
Kalbe bağlı bayılma
Kalbe bağlı senkop, bir kalp ve damar hastalığı sorunu nedeniyle beyne giden kan ve oksijen akımının kısa süreli kesilmesiyle ortaya çıkan senkoptur. Bu durum genellikle ciddi bir durumun belirtisidir.
Bu duruma yol açan başlıca nedenler şunlardır:
- Kalp ritm bozuklukları
- Kalp kapaklarının ileri darlıkları
- Akciğer embolisi (akciğerlere pıhtı atması)
- Kalp krizi
- Kalp yetersizliği
Senkop belirtileri
Bayılma ve bilinç kaybı senkopun en belirgin belirtisidir. Ancak, bayılmadan önceki dönemde aşağıdaki belirtiler görülebilir.
- Sersemleme
- Dengesizlik
- Bulantı
- Terleme
- Görme bulanıklığı
- Güçsüzlük
- Kalp ritminde değişiklikler
- Kan basıncında düşme
Bu belirtiler kimi zaman bayılma durumuna kadar gitmez. Bu duruma “bayılacak gibi olma” veya “presenkop” yada “near senkop” adı verilir.
Tam bilinç kaybı oluştuğunda ise aşağıdaki belirtiler oluşur:
- Yere düşme veya olduğu yere yığılma
- Ciltte soluklaşma
- Düşük tansiyon ve zayıf nabız
Eğer bilinç kaybı birkaç dakikadan daha uzun sürerse, o zaman senkoptan ziyade epileptik nöbet veya başka bir nörolojik problem düşünülmesi gerekir ve bu acil tıbbi müdahaleyi gerektirir. Benzer şekilde, senkop sırasında mesane kontrolünün kaybedilmesi ve idrar kaçırma da çok nadirdir ve idrar kaçırma olduysa, başka bir neden aramakta yarar vardır.
Çocuklarda ve bebeklerde bayılma
Çocuklarda ve gençlerde de senkop sıktır. 18 yaş altı kişilerde senkop sıklığı % 15’i bulabilmektedir. Bu yaş grubunda da neden genellikle vazovagal senkoptur, ancak diğer nedenler de gözden geçirilmelidir.
Küçük çocuklarda ve bebeklerde bayılmaya yol açan önemli bir neden de nefes tutmadır. Zaman zaman bir dakikayı bulan nefes tutmaları sonucundaki bayılmalar çocuğun korkması veya üzülmesi sonucu olabilir ve Kimi zaman 4- 5 yaşına kadar görülebilen bu durum Türkçede “çocuğun katılması” olarak bilinir. Bu durum
- çocuğun ağlarken susarak nefesini tutması,
- ağlayacak gibi ağzını açmasına karşılık ses çıkartamaması, ve
- 1- 2 dakikayı bulan bilinç kaybı
ile kendini gösterir. Çoğu zaman bu durum çocuğun bilincinin yerine gelmesi ile sonuçlanır ve olay bitmiş olur. Ancak aşağıdaki durumlarda acil tıbbi yardım gereklidir:
- Çocuğun morarması veya solgunlaşması
- Vücudunda gevşeklik
- Bir nöbeti düşündürecek şekilde vücudunda kasılmalar
- Bilinç kaybının düzelmemesi, çocuğun uyandırılamaması.
Bu durumda çocuğun yanındakiler aşağıdaki şekilde davranmalıdır:
- Soğukkanlı davranmaya gayret etmeli,
- Çocuğun yanında kalmalı,
- Çocuğu, yaralanmasına yol açabilecek herşeyden uzak bir şekilde yan yatırmalı,
- Çocuğa güven vermeli ve olay bittikten sonra dinlenmesine izin vermeli.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
