Safra taşları ultrason tetkiklerinin yaygınlaşması sonucunda daha sık rastlanır oldu ve bu durum pek çok şüphe ve korkuyu beraberinde getirdi.
Safra kesesi, karaciğerin altında yer alarak safrayı depolayan ve gerektiğinde barsağa gönderen bir organdır.
Safra taşları, normalde barsağa akması gereken safranın safra kesesinde yoğunlaşıp çökmesi sonucunda oluşan yapılardır. Her 5 erkekten birinde ve her 3 kadından birinde yaşamlarının bir döneminde safra taşlarına rastlanır.
Safra taşları kum tanesi boyundan pinpon topu boyuna kadar değişen boyutlarda olabilir.
Safra taşı tipleri
- Kolesterol taşları: Tüm safra taşlarının % 80’ini oluşturur. İçinde kolesterol (%70), safra tuzları, safra boyaları ve inorganik kalsiyum tuzları bulunur.
- Siyah pigment taşları: Safrada kan hücrelerinin yıkım ürünü olan kalsiyum bilirubinattan oluşurlar.
- Kahverengi pigment taşları: Safra kesesi ve yollarında oluşan bakteri veya helmint (barsak kurdu) enfeksiyonları sonucunda oluşurlar.
Safra taşları belirti ve bulguları
Normalde safra taşları ağrı yapmaz. Ağrı, safra kesesi kanalının veya diğer safra yollarının taş tarafından tıkanması sonucunda safra akışının engellenmesiyle oluşur. Tüm safra taşlarının % 80’i belirtisiz seyreder ve başka amaçlarla yapılan görüntülemeler sonucunda saptanırlar.
Safra taşlarının ağrısı “biliyer kolik” adıyla da bilinir ve daha ziyade karnın sağ üst kısmında yoğunlaşır. Bu ağrılar zaman zaman, özellikle de kızartmalar gibi yağdan zengin gıdalar yendiği zaman olur ve genellikle birkaç saatten daha uzun sürmez.
Belirtiler şu şekilde sayılabilir:
- Karnın özellikle sağ üst kısmında ve kaburgaların hemen altında ağrı
- Sağ omuz veya sırt ağrısı
- Midede dolgunluk hissi ve ağrı
- Bulantı ve kusma
- Hazımsızlık, şişkinlik, reflü ve gaz gibi diğer sindirim sistemi sorunları
Ancak, aşağıdaki şiddetli enfeksiyon veya enflamasyon belirtileri ortaya çıkarsa hastaneye müracaat etmek gerekir.
- Birkaç saatten daha uzun süren karın ağrısı
- Ateş ve üşüme- titreme
- Ciltte veya gözlerde sarılık
- İdrar renginin koyulaşması ve dışkı renginin kil rengine dönmesi
Safra taşları için risk faktörleri
Safra taşları için risk faktörleri yaşam tarzına bağlı olanlar, kontrol edilemeyenler ve tıbbi risk faktörleri olarak üçe ayrılır.
| Yaşam tarzına bağlı risk faktörleri | Kontrol edilemeyen risk faktörleri | Tıbbi risk faktörleri |
|---|---|---|
| Fazla kilolu veya obez olmak | Kadın olmak | Siroz varlığı |
| Yağdan ve kolesterolden zengin, liften fakir beslenmek | Kimi etnik gruplara mensup olmak (hispanikler, kızılderililer gibi) | Gebelik |
| Kısa zamanda çok kilo vermek | Ailede safra taşı öyküsü | Kimi kolesterol ilaçları (kolestiramin, kolesevelam gibi safra tuzu bağlayıcı ilaçlar) |
| Şeker hastalığı (diyabet) | 40 yaş üzerinde olmak | Yüksek doz östrojen içeren ilaçlar, doğum kontrol hapları ve menopoz sonrası hormon tedavisi |
| Yeterli egzersiz yapmamak | Crohn ve benzeri enflamatuar barsak hastalıkları | |
| Açlık diyetleri ve obezite cerrahisi | Hemolitik anemi gibi kan hücrelerinin vücut içinde yıkımının arttığı hastalıklar |
Hernekadar kimi ilaçlar safra taşı riskini arttırıyor olsalar da, doktorun onayını almadan ilaç kesilmemelidir.
Komplikasyonlar ve uzun dönem riskler
Akut kolesistit
Taş safra kesesi kanalını tıkadığı zaman kesede enflamasyon ve enfeksiyona neden olur. Akut kolesistit denen bu tablo acil bir durumdur. Bu tabloya belirti veren safra taşlarının % 1- 3 kadarında rastlanır.
Akut kolesistit belirtileri şunlardır:
- midenin üst kısmında, karnın sağ- üst kadranında veya sırtın sağ- orta kısmında ağrı
- Ateş ve üşüme-titreme
- Bulantı- kusma
- İştah kaybı
Bu durumda vakit geçirmeden acile başvurmak gerekir.
Diğer komplikasyonlar
Tedavi edilmemiş safra taşları aşağıdaki sorunlara da yol açabilir:
- Safra yollarının tıkanmasına bağlı sarılık
- Kolanjit, yani safra yolları iltihabı
- Sepsis, yani kana bakteri karışması sonucu olan ağır sistemik enfeksiyon
- Pankreatit, yani pankreasın iltihaplanması
- Safra kesesi kanseri
Safra taşları tanısı
- Kan testleri: Enfeksiyon ve tıkanmanın derecesini saptamak veya diğer nedenleri dışlamak amacıyla yapılır.
- Ultrason: Karaciğer ve safra kesesini görüntülemek üzere yapılır.
- BT incelemesi: Daha ayrıntılı görüntüleme sağlar.
- MR kolanjiopankretografi: Safra yolları ve pankreasın daha ayrıntılı görüntülenmesini sağlar.
- Kolesintigrafi (HIDA): Safra kesesi kasılmasını görüntülemek amacıyla yapılır.
- Endoskopik retrograd kolanjiopankreatografi (ERCP): Endoskopi ile safra yollarını boyayla doldurup görüntülenmesini sağlar.
- Endoskopik ultrason: Özel bir endoskopla safra taşlarını görüntülemek amacıyla yapılır.
Hangi tetkikin ne zaman yapılacağına doktor karar verecektir.
Tedavi
Korunma
Safra taşı oluşumunu engellemek veya olan safra taşlarının sorun yaratacak hale gelmesinden korunmak için normal sağlıklı yaşam koşulları gereklidir. Bunlar şu şekilde sayılabilir:
- Kilo fazlalığından ve obeziteden korunmak, sağlıklı kiloda kalmak
- İnsülin direnci ile mücadele etmek
- Diyabette kan şekerini kontrol altında tutmak
- Hızlı kilo vermekten kaçınmak, yavaş ve sağlıklı kilo vermek
- İşlenmiş, fazla yağlı, rafine karbonhidrat ve şeker içeren ve kızartılmış gıdalardan uzak durmak
- Bitkisel ağırlıklı, bol lifli ve antienflamatuar gıdalardan zengin sağlıklı bir beslenme düzeni
- Zeytinyağı gibi sağlıklı yağları ve omega 3 içeren gıdaları (ceviz, ketentohumu vs.) çiğ olarak tüketmek
- Küçük porsiyonlar halinde ve sık yemek, öğün aralarında çiğ kuruyemiş ve taze meyve gibi sağlıklı atıştırmalıklar tüketmek
- Bol su içmek
- Yaşa ve koşullara uygun, aerobik ağırlıklı düzenli egzersiz yapmak
- Safra taşı riski yüksek kadınlarda doğum kontrol haplarından veya menopoz sonrası hormon tedavisinden kaçınmak
Tedavi
- Belirtisiz safra taşlarında düzenli takip
- Ağrı yapan veya diğer belirtileri veren safra taşlarında ameliyat
- Ameliyatı tolere edemeyecek veya ameliyat olmak istemeyen hastalarda safra taşı eriten ilaçlar
- Akut kolesistit varlığında ameliyat
- Safra taşı ve pankreatit birlikteliği varsa ameliyat
- Safra kanallarının tıkanmasına bağlı sarılık varsa hastanın durumuna göre ameliyat veya önce ERCP ile taşın alınması ve sonra ameliyat yöntemleri kullanılabilir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
