Kan basıncının yapısı itibariyle değişken bir tabiatı vardır. Kan basıncı değişkenliği adı verilen bu durum hasta hakkındaki kararları etkileyebilir.
Kan basıncı değişkenliği boyutları
Kişinin kan basıncı zaman içinde çeşitli faktörler etkisiyle değişkenlik gösterir. Bu değişkenlik solunum ritmine ya da egzersiz durumuna göre kısa süreli veya kan basıncının sirkadiyen değişiminde olduğu gibi tüm güne yayılmış da olabilir. Mevsimlere ya da kişinin fizik kondisyonunda yıl içinde görülecek değişikliklere göre de kan basıncı yıl içinde de değişkenlik gösterebilir.
Gün içinde kan basıncı değişkenliği
- 24 saatte 50- 60 mmHg değişkenlik olabilir.
- Genellikle 15- 20 mmHg değişkenlik söz konusudur ve 24 saatlik ortalamanın + %10’u civarında değişkenlik gözlenir.
- Kan basıncında sabah uyanmayla birlikte belirgin bir yükselme saptanır. Sonradan günlük ortalamalar seviyesine düşen kan basıncı genellikle akşam üzeri daha düşük oranlı ikinci bir pik yaratır ve uykuyla birlikte en düşük seviyeye iner.
- Sistolik kan basıncının değişkenliği diastolik kan basıncının değişkenliğinden miktar olarak daha fazladır, ancak değişkenlik % olarak ifade edilince bu fark ortadan kalkar.
- Kan basıncı değişkenliği 24 saatlik kan basıncı değişikliklerinin standard sapması olarak ifade edilir.
- Kan basıncı değişikliği yaşın ilerlemesi ve kan basıncının yükselmesi ile artar. Bu yükselme sadece gece gündüz farkına başlı değildir, daha çok kısa dönemli dalgalanmaların arttığı gözlenir.
Bu genel değişimler yanında, kişisel yapı ve davranış farklarına bağlı olarak kan basıncında değişkenlikler olmasına da son derece sık rastlanır. Bu durum da, kan basıncının ölçüldüğü koşullara bağlı olarak hipertansiyon tanısında ve tedavi planlamasında hatalara yol açabilmektedir. Hatta, kan basıncının normal değişkenlik patterninin bozulması uç organ hasarı düzeyiyle de yakın ilişki göstermektedir.
Kan basıncı değişkenliği mekanizması
Kan basıncı değişkenliğinin oluşumunda pek çok faktör yer alır. Bu faktörler aşağıdaki şekilde ana hatlarıyla belirtilmiştir.
Beyaz gömlek etkisi
Klinik koşullarda gözlenen en tipik değişkenlik, beyaz gömlek etkisidir. Beyaz gömlek etkisi, kan basıncının hekim viziti sırasında yükselmesi olarak tanımlanabilir ve hipertansiyonlularda normal kan basıncına sahip olanlardan daha belirgindir. Hemşirelerin ölçtüğü kan basıncında beyaz gömlek etkisi daha az belirgindir. Bu etkinin şiddeti hekimin cinsiyeti ve akademik pozisyonu ile de yakından ilgilidir.
Hastanın artan mental stresine karşı kan basıncının cevabı olarak tanımlanabilecek olan beyaz gömlek etkisi, hipertansiyonlularda görüldüğünde “beyaz gömlek hipertansiyonu” veya “izole klinik hipertansiyon” isimlerini alır. Beyaz gömlek etkisi hipertansiyonun tanı ve tedavisini yakından etkileyen bir tablodur ve yeni tanı konmuş hipertansiyonlulardaki sıklığı % 20 ile % 60 arasında değişebilmektedir.
Çevresel etkiler
Ortamın ısısı, gürültü düzeyi, ağrı ve daha pekçok neden kan basıncını etkiler. En sık etkileyen faktörlerin başında emosyonel nedenler gelir. Panik atak, kaygı, korku ve diğer stres faktörleri kan basıncı değişkenliğini arttıran faktörlerdir.
Yeme içme de değişkenliği arttırır. Genellikle alkol, içilirken hafif kan basıncı düşmesi yapsa da, bir süre sonra kan basıncını arttırıcı etki yapar. Kahve kısa süreli olarak kan basıncı yükselmesine yol açar, sigara ise kan basıncını daha uzun süre arttırır. İkisinin birlikte olması kan basıncının hızlı yükselip uzun süre yüksek kalmasına neden olur.
Sonuç
Kan basıncının değişken yapısı ve bu değişken yapıyı etkileyen faktörlerin çeşitliliği kan basıncı ölçümlerindeki hassasiyeti belirgin şekilde etkilemektedir. Bu nedenle, hipertansiyonun tanı ve takibinde ölçüm sayısı kadar, ölçümlerin yapıldığı koşullar da büyük önem taşır. Ölçümleri yaygınlaştırmanın başlıca iki pratik yolu da ambulatuar kan basıncı monitorizasyonu ve evde kan basıncı ölçümleridir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
