Yüksek kortizol belirtileri her zaman kolaylıkla anlaşılamayabilir ve yaşam kalitesini düşüren pek çok belirti yüksek kortizole bağlı olabilir.
Kortizol, böbrek üstü bezlerinde üretilen ve kan şekerini ve metabolizmayı düzenlemek, bağışıklık fonksiyonunu desteklemek, kan basıncını ve iltihabı kontrol etmek ve stres tepkisini yönetmek de dahil olmak üzere birçok farklı vücut fonksiyonunu kontrol eden bir hormondur.
Stres ve steroidler gibi bazı ilaçlar kortizol seviyelerini artırabilse de, yüksek kortizolün en yaygın nedenleri hipofiz veya böbreküstü bezlerindeki bozukluklar, bu bezlerin iyi huylu tümörleri veya vücudun diğer bölgelerindeki tümörlerdir. Kortizol seviyeleri uzun süre yüksek kaldığında, her yıl milyonda yalnızca 10 ila 15 kişiyi etkileyen nadir bir durum olan Cushing sendromuna yol açabilir. Sürekli yüksek kortizol başka komplikasyonlara yol açabilir, bu nedenle belirtileri bilmek uygun tedavi için büyük önem taşır.
Yüksek kortizol belirtileri başlıca şu şekilde sayılabilir:
Kilo Alımı: Kortizolün görevlerinden biri metabolizmanızı düzenlemektir, bu nedenle normalden yüksek kortizol seviyeleri metabolizma hızına veya yiyeceklerle alınan enerji ile harcanan enerji arasındaki dengeye müdahale edebilir. Yüksek kortizol seviyesine sahip kişiler mevcut metabolizma hızlarında bir yavaşlama yaşayabilir, bu da yeme alışkanlıklarını değiştirmeseler bile kilo alabilecekleri anlamına gelir. Yüksek kortizol seviyelerinin iştahı artırarak daha fazla yiyecek tüketmeye yol açması da muhtemeldir. Bazı çalışmalarda, yüksek kortizol reaktivitesi veya yüksek stres tepkisi olan kişilerin, stresin arttığı zamanlarda fazla yemek yemeye daha yatkın oldukları görülmüştür. Bu durum en çok göbek şişmanlığı, yüzde yuvarlaklaşma (aydede yüzü), boyunda kalınlaşma ve ensenin alt kısmında yağ birikimi (bizon hörgücü) şeklinde görülür.
Cilt ve Saç Değişiklikleri: Kortizol fazlalığı olan kişiler genellikle daha kolay morarır ve karınlarında, uyluklarında veya kollarında mor çatlaklarda artış görülebilir.102 Bunun nedeni, kortizolün böbreküstü bezi tarafından üretilen bir glikokortikoid hormon olmasıdır ve çok fazla glukokortikoid cildi inceltip zayıflatarak cildin üst katmanlarında gözle görülür hasara yol açabilir. Artan kortizol ve androjen seviyeleri, hirsutizm olarak adlandırılan ve genellikle yüz ve boyun gibi bölgeleri etkileyen kıl büyümesinde artışa da neden olabilir. Bu arada, yüksek kortizol seviyeleri de normal saç büyüme düzenini bozabilir ve bazı kadınların saç dökülmesi veya kelleşme yaşamasına neden olabilir.
Ruh Sağlığı Değişiklikleri: Anksiyete, depresyon ve ruh hali değişimleri yüksek kortizol düzeylerinin yaygın semptomlarıdır, ancak uzmanlar bu durumun psikiyatrik semptomlara nasıl yol açtığından tam olarak emin değildir. Bazı durumlarda, kortizolün beyinde anksiyete, depresyon ve hatta uykusuzluk olarak ortaya çıkan değişiklikleri etkilemesi muhtemeldir, ancak kortizol fazlalığı ile yaşamanın da ruh hali üzerinde biyolojik olmayan etkileri olması muhtemeldir. Başka bir deyişle, kronik olarak hasta olmanın getirdiği stres ve belirsizlik, kaygı ve tedirginlik düzeylerinin artmasına ya da depresif duygulara yol açabilir.
Yorgunluk ve Halsizlik: Kortizol seviyeleri yüksekse, genel olarak normalden daha yorgun ve halsiz hissetmek ve kas güçsüzlüğü oluşması beklenir. Bunun nedeni, yüksek kortizol seviyelerinin zamanla kas atrofisine neden olarak özellikle omuzları, kalçaları ve uylukları zayıflatması ve rahatsızlık duymadan hareket etmeyi zorlaştırmasıdır. Bu tabloda yer alan zihinsel yorgunluk da bu belirtiyi şiddetlendirebilir.
Üreme Üzerindeki Etkileri: Yüksek kortizol seviyeleri testislerin ve yumurtalıkların normal işleyişini etkileyebilir, bu nedenle yüksek kortizol seviyeleri hem erkeklerde hem de kadınlarda doğurganlıkta değişikliklere ve daha spesifik üreme değişikliklerine neden olabilir. Erkeklerde sertleşme sorunu, düşük sperm sayısı ve düşük cinsel istek ortaya çıkabilir. Kadınların adet dönemleri düzensiz olabilir veya tamamen kesilebilir ve hamile kalmaları zorlaşabilir. Hamilelik sırasında yüksek kortizol düzeyleri düşük, gebelik diyabeti, preeklampsi ve erken doğum riskini de artırır.
Osteoporoz: Kortizol kas atrofisine ve cildin incelmesine neden olmasına benzer şekilde, kemikleri de zayıflatarak kemik kütlesi ve yoğunluğunun azalmasına ve kırık riskinin artmasına neden olabilir.
Hipertansiyon: Yüksek kortizol seviyeleri kalp ve kan damarları üzerinde ekstra stres yaratarak daha fazla çalışmalarına neden olur ve genel kan basıncı seviyelerini yükseltir. Bu kişilerin yüzde 80’i hipertansiyona sahiptir ve tedavi sonrasında bile bu kişilerin yaklaşık yüzde 30’unun eski yüksek kortizol seviyelerinin bir sonucu olarak yüksek tansiyona sahip olmaya devam edeceği tahmin edilmektedir.
Diyabet: Yüksek kortizol seviyeleri zamanla insülin direncini artırabilir ve glikoz metabolizmasını bozarak kan şekerinin yükselmesine ve diyabete neden olabilir.
Tipik olarak, yüksek kortizolün kendisi acil bakım gerektiren acil semptomlara neden olmaz, ancak yüksek kortizolün komplikasyonları arasında kalp krizi ve felç, kan pıhtıları, hipertansiyon ve kemik kırıkları bulunur.Göğüs ağrısı, nefes almada güçlük, vücudun bir tarafında sarkma veya güçsüzlük, ani, şiddetli bir baş ağrısı, ani hareket, görme veya konuşma kaybı veya kırık bir kemik varsa, bu ciddi bir durumun işareti olabileceğinden acil tıbbi yardım almak gerekir.
Kortizol, stres yönetimi, kan basıncı ve kan şekeri düzenlemesi ve bağışıklık sistemi işlevi dahil olmak üzere birçok vücut işlevinden sorumlu böbreküstü bezleri tarafından oluşturulan bir hormondur. Bu hormonun düzeyleri stres ve bazı ilaçlarla artabilir, ancak uzun süreli yüksek kortizolün en yaygın nedeni Cushing sendromudur. Ani kilo artışı (özellikle yüzünüzde veya sırtınızda), cildinizde veya saçınızda değişiklikler, düzensiz adetler veya libido kaybı gibi üreme değişiklikleri veya kas güçsüzlüğü ve yorgunluk mevcutsa, yüksek kortizol seviyeleri söz konusu olabilir. Bu durumda doktorla görüşmek gerekir.
Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.
