Covid-19 geçirdikten sonra

Covid-19 geçirdikten sonra testiniz negatifleşti ve iyileştiğiniz söylendi. Ancak sizin hala şikayetleriniz var. Peki bunlara yaklaşım nasıl olmalı?

Covid-19 iyileşme süreci

Ağır bir hastalık geçirmiş ve hastanede yatmış olmak ciddi bir stres sebebidir. Kimi insanlar hastalığı kolay atlatır ve fazla desteğe gerek duymaz. Kimi insanlarda ise hastalık sonrasında ciddi fiziksel ve/veya psikolojik desteğe gerek duyulur. Bazen tümüyle düzelmek aylar alabilir. Bu duruma Long Covid de denmektedir.

Herkeste bu süreç farklıdır. Kendinizi başkalarıyla kıyaslamak doğru değildir.

Covid-19 geçirdikten sonra ortaya çıkan sorunlar

Fiziksel sorunlar

• Virüs sonrası yorgunluk sendromu
• Kas güçsüzlüğü ve eklemlerde tutukluk
• Nefes darlığı
• Fiziksel kapasitede azalma
• Balgam
• İştahsızlık ve kilo kaybı
• Koku ve tat duyularında kayıp
• Yutma güçlüğü
• Sindirim sistemi sorunları

Bilişsel ve duygusal sorunlar

• Uyku sorunları
• Duygusal algılamalarınızda değişiklik, anksiyete veya depresyon
• Hafıza ve konsantrasyon sorunları
• Kabuslar ve kötü anılar
• Travma sonrası stres bozukluğu
• Konfüzyon veya delirium

Covid-19 geçirdikten sonra fiziksel sorunlara yaklaşım

Virüs sonrası yorgunluk

Virüs enfeksiyonları sonrasında uzamış yorgunluk şikayetleri olabilmektedir. Bu şikayetler bazen bir yıla kadar uzayabilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü bu durumu “virüs sonrası yorgunluk sendromu (ICD-10: C93.3)” olarak isimlendirmiş ve sinir sistemi hastalıkları arasında sınıflandırmıştır. Covid-19 geçirdikten sonra da insanların yaklaşık yarısı yorgunluk hissetmeye devam etmekte ve bu şikayetleri hastalıktan 10 hafta sonra bile sürmektedir.

Bu tablonun özel bir tedavisi yoktur. Ancak, bu konuda yapılması gerekenler kronik yorgunlukla mücadele için yapılması gerekenlerle aynıdır.

Covid-19 geçirdikten sonra kas güçsüzlüğü

Covid-19 geçirdikten sonra en belirgin sorunlardan biri kas güçsüzlüğü ve bunun getirdiği eklem tutukluğudur.

Nedenleri

• Virüsün kaslarda yaptığı tutulum ve tahribat sonucu kaslardaki iltihaplanma (miyozit)
• Virüsün yaptığı sinir sistemi tutulumu sonucunda beyin- kas ilişkisinde ortaya çıkan sorunlar: Kaslara gelen iletinin virüsün yaptığı sinir sistemi tutulumu sonucunda myasthenia gravis benzeri kas sorunları.
• Virüsün yarattığı protein yıkımı ve iştahsızlık ve beslenme sorunları sonucunda enerji eksikliğinin yol açtığı kas erimesi: Yatakta geçirilen her gün, vücuttaki kas kitlesinin % 1-15 kadar azalması anlamına gelir. Enfeksiyon, miyozit ve beslenme bozuklukları bu durumu ağırlaştırır.

Kas zayıflığının en önemli belirtisi üst kaslardaki güçsüzlüktür (proksimal kas zaafı). Bu durum en kolay çömeldikten sonra bir yere tutunmadan yeniden ayağa kalkmayı başaramamak şeklinde gözlenir.

Kas zayıflığı ile mücadele

Bu durumla mücadelenin üç ana prensibi vardır.

• Düzenli ve nitelikli beslenme ile protein kaybını telafi etmek
• Kronik yorgunlukla mücadele etmek
• Etkin ve güvenli bir egzersiz programı

Bunlar yeterli olmazsa, doktor kontrolu altında yürütülecek fizyoterapi programı gerekebilir.

Nefes darlığı

Hastalık geçtikten sonra nefes darlığı bir süre daha devam edebilir. Bu durum normal iyileşme sürecinin bir parçasıdır. Nefes darlığının ana nedenleri şunlardır:

• Akciğerlerdeki enfeksiyon sonrası uzamış iyileşme süreci ve sekeller
• Enfeksiyon nedeniyle solunum kaslarında güçsüzlük
• Biriken balgamın dışarı atılamaması

Nefes darlığı şiddeti bazen giyinmek, tuvalete gitmek veya basit ev işlerini yapmak gibi aktiviteleri engelleyecek ölçüde şiddetli olabilir. Nefes darlığı anksiyete ve panik nedeni olabilir, bunlar da nefes darlığını arttırır.

Nefes darlığı hissettiğiniz zaman

• Yaptığınız işi bırakın ve konuşmayı kesin
• Nefes darlığının düzelmesi için kendinize zaman tanıyın
• Kendinizi rahatlatmak için başka konulara odaklanın

Nefes darlığı ve solunum rehabilitasyonu için yapabilecekleriniz için Türk Toraks Derneği’nin “Solunumsal Rehabilitasyon” kılavuzundan yararlanabilirsiniz. Ayrıca düzenli solunum egzersizleri ve doğru nefes teknikleri de oldukça yararlı olur.

Koku ve tat kaybı

Covid-19 sırasında koku ve tat kaybı hastaların % 80’inden fazlasını etkileyebilmektedir. Bu durum, virüsün burun mukozası ile koku ve tat sinirlerini tutması sonucu olur. Virüs sadece burun mukozasını etkilemişse, hastalığın iyileşmesiyle bu durum genellikle düzelir. Buna karşılık, koku ve tat sinirlerinin etkilenmesi durumunda bu hislerin düzelmesi oldukça uzun (bazen aylar) sürebilir. bu his genellikle virüs sonrası yorgunluk ve kas güçsüzlüğü ile paralellik gösterir.

Koku ve tat kaybının düzelmesi için yapılabilecekler şunlardır:

• Burnu düzenli temizleyerek açık tutmak
• Koku rehabilitasyonu: Gün içinde zaman zaman kahve, parfüm veya baharat kokuları gibi farklı kokuları değişimli olarak kısa süreli koklamak
• Tat rehabilitasyonu: Yediklerinizde zıt lezzetlere ve farklı baharatlara yer vermek
• Bunlar yeterli olmazsa bir kulak burun boğaz uzmanıyla görüşmek

Mide barsak sorunları

COVID-19 geçirdikten sonra mide ve barsaklarınızda yanma, şişkinlik, gaz, ishal veya kabızlık gibi sorunlar ortaya çıkabilir veya devam edebilir. Bu durum enfeksiyonun kendi etkisine bağlı olabileceği gibi kullanılan ilaçlar (özellikle aspirin ve antibiyotikler) veya uzun süreli hareketsizlik sonucu olabilir.

Bu durumların düzelmesi için:

• Az ve sık yemek yiyin ve mideyi tahriş edecek asitli veya acı yiyeceklerden, süt ürünlerinden, alkolden ve gazlı içeceklerden uzak durun.
• Yediklerinizin lif içeriğinin ve besleyici değerinin yüksek olmasına dikkat edin.
• Gerekirse bir gastroenteroloji uzmanıyla görüşün.

Covid-19 geçirdikten sonra bilişsel ve duygusal sorunlar

Covid-19, hastalık stresi nedeniyle anksiyete bozukluğu, panik ve depresyonu tetikleyebilir. Bu yakınmalar hafifse basit kişisel önlemlerle atlatılması mümkündür. Ancak anksiyete, panik ve depresyonun şiddetli olduğu durumlarda psikiatrist ve psikolog yardımı gereklidir.

Konfüzyon ve hafıza bozuklukları genellikle anksiyete ve depresyon kökenli olsa da, bazen virüsün sinir sistemini tutması sonucu da olabilir. Bu duruma bazen delirium, konvulsiyonlar, miyasteni benzeri kas sorunları veya tremor eklenebilir. Bu durumda mutlaka bir nöroloji uzmanının durumu değerlendirmesi gerekir.

Covid-19 geçirdikten sonra kardiyolojik kontrol

Covid-19 kalp damar sisteminde çeşitli sorunlara yol açabilen bir hastalıktır ve bu sorunların etkileri uzun vadeli sonuçlara yol açabilir. Dolayısıyla, hastalık geçtikten sonra kalp damar sistemini gözden geçirmekte yarar olabilir.

Covid-19 geçiren hastaların % 12- 15 kadarında kardiyak Troponin I seviyeleri yüksek çıkmakta, ağır hastalarda bu oran % 30’dan fazla bulunmaktadır. Yapılan kardiyak MR incelemelerinde kalp tutulumu %78, sessiz miyokardit % 60 olarak saptanmıştır. Kısacası, sorun sanıldığından daha büyüktür.

Enfeksiyon sonrasında kalp damar hastalığı açısından kontrol için belli hasta gruplarında yaklaşım farklıdır.

• Bilinen bir kalp damar hastalığı, diyabet veya hipertansiyon mevcut olanlarda veya 55 yaş üzeri erkek veya 65 yaş üzeri kadınlarda hiç bir şikayet olmasa bile hastalık geçtikten bir ay kadar sonra kardiyolojik kontrol uygun olur. Bu kontrol klinik muayene, EKG, ekokardiyografi ve gerekirse efor testini içermelidir.
• Profesyonel sporcular, rekabetli sporları yapanlar veya kas geliştirici (izometrik) sporları yapanlarda da enfeksiyon sonrasında kardiyolojik klinik muayene, EKG, ekokardiyografi ve gerekirse efor testi yapılmalıdır.
• Bilinen bir kalp damar hastalığı olmayanlarda hastalık sonrasında yeni ortaya çıkan eforla göğüs ağrısı, eforla nefes darlığı veya çarpıntı şikayeti varsa, vakit geçirmeden bir kardiyologla görüşmekte yarar vardır.
• Bilinen bir kalp damar hastalığı olmayan ve hastalığı atlattıktan sonra göğüs ağrısı, çarpıntı veya nefes darlığı şikayeti olmayanlar için kardiyolojik kontrol şart değildir.
• Klinik açıdan anlamlı belirtileriniz varsa ve diğer tetkiklerde herhangi bir sorun bulunamamışsa, doktorunuz kardiyak MR incelemesi isteyebilir.

Kalp hastaları ve Covid-19 konusunda daha önce belirtilen önerilerin izlenmesi sürdürülmelidir.

Yeniden Covid-19 geçirilebilir mi?

Yeniden enfekte olmak, bulaşıcı hastalıkların büyük kısmında mümkündür. Grip gibi bazı hastalıklarda bu durum virüsün nitelik değiştirmesiyle ilişkilidir. Bir kısım hastalıklarda ise mikroorganizma vücutta sessiz kalabilir ve vücut direncinin düşmesiyle yeniden alevlenir (örn. tüberküloz, herpes, hepatit B, sıtma). Ancak, insanların büyük çoğunluğunda bir enfeksiyon geçirildikten sonra o etkene karşı uzun süreli bağışıklık sağlanır.

Covid-19 konusunda da durum farklı değildir. Milyonlarca kişiyi etkileyen bir hastalık için şimdiye kadar bildirilen yeniden hastalık geçiren kişi sayısı oldukça azdır. Üstelik yeniden hasta olanların önemli bir kısmı hastalığı daha hafif atlatmakta, ancak az sayıda hasta hastalığı daha ağır geçirmektedir. Bu durumun vücut direnci veya genetik faktörlerle ilişkisi olduğu düşünülmektedir.

Olasılık düşük olsa bile yeniden hasta olma ihtimali mevcuttur. Bu nedenle iyileşmiş olsanız bile mesafe- maske- hijyen üçlüsüne ve diğer korunma kurallarına uymaya devam etmek gerekir.

Düzeldikten sonra hala testim pozitif çıkıyor

Hastalığı atlattıktan ve test negatif çıktıktan bir süre sonra yaklaşık % 18 kadar hastada test yeniden pozitifleşebilir. Bu durum nadiren yeniden enfekte olmaya bağlıdır. Bu kişilerin çoğunda bu durum vücutta bulunan inaktif virüs parçacıklarının vücuttan atılmasına bağlıdır. Bu pozitiflik hastalıktan sonra 2 ay kadar sürebilir.

Eğer yeni bir belirti ortaya çıkmamışsa ve yapılan antikor testlerinde IgM negatife dönüp IgG antikorları pozitif olarak devam ediyorsa genellikle korkacak bir durum olmadığını işaret eder.

Sonuç

Covid-19 geçirdikten sonra görülen sorunların kolay bir tedavisi yoktur. Bu sorunların bir yıla kadar uzayabilmesi mümkündür. Bu durum ancak sizin kendi çabalarınızla düzelebilir. Bunun için mücadeleyi bırakmayın.

Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.